Hierna kun je weer meepraten: de Bende van Nijvel voor beginners

Of de recente ontwikkeling in het dossier van de Bende van Nijvel voor een doorbraak zal zorgen, valt uiteraard nog te bezien. Maar met onderstaand artikel kunt u alvast uw geheugen opfrissen: de Bende voor Beginners.

Ondanks nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek, lijkt de kans dat de daders ooit nog worden geïdentificeerd en gevonnist, zo goed als onbestaande. Alleen een handjevol specialisten bewaart nog enig overzicht over de miljoenen pagina’s van het gerechtelijk dossier. Eén van die specialisten, Hilde Geens, schreef het boek: ‘Beetgenomen’. Dertig jaar justitiële geschiedenis in twintig trefwoorden .

1 De Bende

Tweeëntwintig meestal bloedige wapenfeiten, tussen 1982 en 1985. Het eerste: de diefstal van een ongewone, maar niet eens zo dure tweeloop voor de jacht, een eendenroer kaliber 10 van de Luikse wapenmaker FAUL, bij de wapenhandelaar Joseph Cattaï in Dinant, op 13 maart 1982. Het laatste: de gewapende overval op de Delhaize van Aalst op 9 november 1985. De Bende verdween in de nacht van de geschiedenis na dat bloedbad, waarbij in Hollywoodstijl drie moordmachines met gloeiend lood spuwende riotguns acht supermarktklanten vermoordden.

Daartussen: een resem diefstallen van auto’s en kogelvrije vesten, overvallen op supermarkten en moorden, steeds meer moorden. Tussen 1982 en 1985 doodde de Bende van Nijvel officieel achtentwintig mensen en verwondde ze er een veertigtal. Bij sommige overvallen graaide de Bende aardig wat geld mee, maar meestal was de buit te verwaarlozen en stond die zeker niet in verhouding tot de gebruikte hoeveelheid geweld en het nodeloze aantal doden. Net dat zinloze geweld maakte van de Bende van Nijvel een mythe. Politie en media bundelden de onbegrijpelijke misdrijven en de ongrijpbare gangsters tot één mysterieuze criminele organisatie die de ordinaire misdaad oversteeg en die een hoger politiek doel leek na te streven. Of dat ook echt zo was, is nog altijd de vraag.

2 Van Nijvel

De naam ‘Bende van Nijvel’ kwam er na 17 september 1983, toen de Bende ’s avonds inbrak in het Colruytfiliaal in Nijvel en daar drie lijken achterliet: Jacques Fourez en Elise Dewit, twee schijnbaar toevallige passanten die kwamen tanken, en een politieman van de patrouille die was afgekomen op het alarm en wiens lichaam met kogels werd doorzeefd. Alle drie de slachtoffers werden van dichtbij geëxecuteerd, koudbloedig en professioneel. De gangsters zeulden rond met het lichaam van Elise Dewit terwijl ze nog leefde en schoten haar daarbij verschillende keren in het gezicht, om haar lijk en dat van haar partner uiteindelijk achter de omheining van de parking te dumpen.

De buit van die avond bestond uit vijf dozen pralines, vijf bussen arachideolie van vijf liter, vijf bussen maïsolie van vijf liter, tien zakken koffie van tweeënhalve kilo en veertig pakjes Braziliaanse maragogypekoffie van 500 gram. Totale waarde: 550 euro. Na die overval vestigde de Bende ook haar bijna paramilitaire reputatie door tijdens de vlucht voor een achtervolgende Golf van de rijkswacht de twee vluchtwagens – een opgefokte Saab en de witte Mercedes van het vermoorde koppel Fourez-Dewit – langs beide kanten van de weg te parkeren en de Golf van de rijkswacht met kruisvuur te bestoken.

3 Golf GTI

Gestolen auto’s speelden een zeer verdienstelijke bijrol in de geschiedenis van de Bende. Elke bloedige episode werd voorafgegaan door de diefstal van één of meerdere auto’s. De Bende stal die uit garages en opslagplaatsen, maar haalde ze ook gewoon van de straat, waarbij de bestuurders zonder veel omhaal uit hun stilstaande voertuigen werden gesleurd. Je zou kunnen zeggen dat de Bende het carjackingfenomeen in België heeft geïntroduceerd.

De Bende ging meestal erg selectief te werk in de keuze van de wagens. Toen ze in 1982 een VW Santana stalen, waren er van dat model in België nog geen vierhonderd verkocht. Helemaal autogek werd het toen ze in 1983 een Saab 900 Turbo stalen uit de garage van Michel Jadot in Eigenbrakel; een absolute luxebak die maar in een paar verkooppunten in België te krijgen was. Zo’n Turbo was op zich al een behoorlijk potent beestje, maar de garagisten van de Bende dreven de turbodruk nog extra op, zodat hij één van de snelste wagens was die toen over de Belgische wegen scheurde. Toen de Saab later in een moestuin in Eigenbrakel werd teruggevonden, was de motor kapotgereden en de auto gedeeltelijk ontmanteld. De geluidsinstallatie was weg, net als de veiligheidsriemen, de Saabschildjes, de claxon, de asbakken, de hoedenplank, enzovoort.

Het favoriete voertuig van de Bende was de Volkswagen Golf GTI. Van dat model heeft ze er minstens drie gestolen, maar vermoedelijk waren het er veel meer en waren de Golfs niet allemaal GTI’s. De auto’s werden vaak versterkt als rally-auto’s, en van gepantserde achterkleppen voorzien.

4 Riotgun

Net als de Golf GTI een icoon van de Bende. De riotgun is een indrukwekkend defensief wapen dat niet meteen bekendstaat voor zijn precisie en dat vooral bedoeld is om vanop korte afstand zware verwondingen toe te brengen aan de slachtoffers. De Bende gebruikte riotguns bij de overvallen in Aalst, Eigenbrakel, Overijse, Temse, Nijvel en Beersel. Maar het was niet hun exclusieve wapen: ze gebruikten meerdere types vuurwapens, en bij de overval op een Delhaizefiliaal in Beersel in oktober 1983 zag een getuige zelfs een Bendelid met een tomahawk rondlopen.

5 Bivakmuts

Nog zo’n niet-alledaags, maar in wezen onschuldig ding dat voor eeuwig met de Bende van Nijvel is verbonden: de passe-montagne, de muts die enkel de ogen vrijlaat en die vandaag zeer populair is bij de special forces van de politiediensten. De Bendeleden droegen die bivakmutsen tijdens hun beruchtste overval, op de Delhaize van Aalst op 9 november 1985. Maar ze gebruikten met evenveel plezier snorren en brillen om zich te vermommen, en zelfs carnavalsmaskers met bolle, rode wangen en grote neuzen.

Tijdens de overval op het restaurant Les Trois Canards in Ohain en de bijbehorende moord op restaurateur Jacques Van Camp, in oktober 1983, droeg één van de killers een rubberen masker met het gezicht van een oude man met scheefstaande tanden en lodderogen, roze plastic handschoenen voor de vaat en een broek met olifantenpijpen. En bij de overval op de Delhaize in Overijse in september 1985 dook volgens verschillende getuigen een hele carnavalsstoet op: diezelfde oude man, de Franse politicus Jacques Chirac, groene en zwarte maskers, Mickey Mouse, een meisjesgezicht, een oranje masker met bolle wangen…

6 De Reus                   

De Reus was de mean lean killing machine van de Bende, de koude moordenaar die de meeste slachtoffers maakte en een tijdlang een reuzenpsychose veroorzaakte in België. Plotseling was iedereen boven de 1,85 meter verdacht. Criminelen met enige lichaamslengte gingen zich in die dagen spontaan bij de politie aanmelden om te vertellen dat zij de Reus van de Bende in elk geval níét waren.

De politie distilleerde een beschrijving van de man uit de verklaringen van getuigen die de Benderaids hadden overleefd: ‘De Reus was 1,90 meter groot en tussen de 25 en de 45 jaar oud. Hij was Franstalig, maar kon zich ook uitdrukken in het Nederlands. Bij de overval in Aalst riep hij met een zware stem ‘Opzij dan’. Hij kwam over als de leider van de Bende en leek een man die zijn tijd nam en zelfverzekerd en doelbewust optrad.

Zijn manier van lopen was opvallend, maar werd vaak anders beschreven. Bij de overval in Beersel in 1983 leek hij licht te manken en liep hij alsof hij blaren op zijn voeten had. In Overijse en Eigenbrakel in september 1985 was er sprake van een langzame, verende tred en een slungelachtige, licht gebogen houding. In Overijse vonden de getuigen dat hij op robotachtige wijze liep en zijn linkerbeen op een vreemde wijze naar voren bracht, bijna in slow motion.’

In Aalst zou er een namaakreus aan het werk zijn geweest: die liep op hoge hakken.

7 Onderzoek

Het onderzoek naar de Bende van Nijvel is het belangrijkste en het ingewikkeldste uit de geschiedenis van de Belgische justitie, en ook het langst lopende en het duurste ooit. Eerst werden de feiten als aparte, los van elkaar staande misdrijven behandeld door verschillende onderzoeksrechters en politiemensen in verschillende arrondissementen: Brussel, Nijvel, Dendermonde… Pas in 1991 werd alles samengebracht in Charleroi, waar de Cel Waals-Brabant zich nu al meer dan twintig jaar met de zaak bezighoudt.

Vanaf dag één draaide het gerechtelijk onderzoek professioneel in de soep. Overwerkte en ongeïnteresseerde onderzoeksrechters, eigengereide politiemensen, foute uitgangspunten, slordige eerste vaststellingen en getuigenverhoren, een totaal gebrek aan coördinatie tussen de verschillende onderzoeken, die dus pas laat onder één dak werden gebracht… En naarmate de jaren vorderden: bewijsmateriaal dat spoorloos verdween, zoals auto’s, wapens en munitie. Gewoon vergeten, achteloos weggegooid of zelfs gestolen. Soms werden jarenlang sporen gevolgd op basis van dubieuze, anonieme verklaringen waarvan niemand goed wist van wie ze kwamen, of op basis van verklaringen die men zelfs niet meer kon terugvinden.

Andere sporen werden niet gevolgd. Onderzoeksopdrachten werden niet of slecht uitgevoerd. Mensen werden niet ondervraagd. Politiemensen verdwenen uit het dossier. Onderzoeksrechters werden vervangen. En steeds meer dingen werden gewoon vergeten. Na een tijd waren de leden van de Cel Waals-Brabant in Charleroi meer bezig met het herlezen van wat er in het verleden in het dossier was opgeslagen, dan dat ze zelf nog onderzoek uitvoerden. Alleen lieten ze elk jaar wel ergens een put graven – zéker als de verjaringstermijn weer eens dreigde te verstrijken – om de illusie te wekken dat ze een spoor volgden.

8 Radio Mi Amigo

Vaak ontbrak het de onderzoekers ook aan alertheid. Een paar weken vóór de Benderaid in Aalst, op 9 november 1985, had men inlichtingen gekregen over een mogelijke nieuwe aanslag. In Aalst waren er zelfs concrete sporen dat de Bende iets van plan was. In de dagen voor de moordaanslag werden op de parking van de Delhaize mensen gezien die foto’s namen en die aantekeningen maakten over de inrichting van het gebouw. Spelende kinderen vonden wapens in de struiken in de buurt van de winkel. In diezelfde periode probeerde de extreemrechtse en met de Brusselse onderwereld gelieerde gevangenisdirecteur Jean Bultot een uzi te kopen. Op de dag van de overval zelf werd er ’s namiddags met zware wapens geschoten op een vuilnisbelt in Sint-Stevens-Woluwe. Daarbij werd de favoriete Legia-munitie van de Bende gebruikt.

Diezelfde dag vroeg een netjes Nederlands sprekende stem aan de telefoon een plaatje aan op de lokale radiozender Mi Amigo in Aalst voor die avond, ‘voor de Bende van Hofstade vanwege de Bende van Nijvel’. Hofstade is een deelgemeente van Aalst, waar de Brusselse crimineel en latere Bendeverdachte Philippe ‘Johnny’ De Staerke vaak op bezoek kwam bij zijn familie in het plaatselijke zigeunerkamp. Het plaatje dat werd aangevraagd, was ‘Te voet naar Scherpenheuvel’ van The Marlets. De toenmalige vriendin van De Staerke, die de gangster er later van beschuldigde een verkenningstocht te hebben uitgevoerd in de Delhaize van Aalst, werkte als animeermeisje in Scherpenheuvel.

9 Freddy Troch

Philippe De Staerke is de enige die ooit in beschuldiging is gesteld voor een Bendefeit. Dat gebeurde in 1987 in Dendermonde. Daar beheerde onderzoeksrechter Freddy Troch met zijn Cel-Delta één van de belangrijkste onderzoeken in het Bendedossier: het onderzoek naar een moord en een diefstal van kogelvrije vesten in de firma Wittock-Van Landeghem in Temse, op 10 september 1983, en het bloedbad van de Bende in de Delhaize van Aalst, op 9 november 1985. Troch en de zijnen waren de uitzondering op de regel van hopeloos geklungel in het Bendeonderzoek.

Onder zijn leiding werden in november 1986 munitie en onderdelen van wapens en kogelvrije vesten gevonden in het kanaal Brussel-Charleroi, in de zwaaikom in Ronquières. Troch had ook snel een bende in het vizier: de Bende van Baasrode, een groep beroepscriminelen uit het Brusselse rond de zigeunerclan De Staerke uit Sint-Pieters-Leeuw. Met als spil de kwaadaardige en gewelddadige Philippe ‘Johnny’ De Staerke, die in niet minder dan vier overvalbendes actief was en op hoge hakken liep. In Dendermonde had men een hoop aanwijzingen tegen ‘Johnny’ De Staerke, die hem in direct verband brachten met de overval in Aalst.

Een familielid van De Staerke dat zich die dag in de Delhaize bevond, had hem zelfs herkend. Maar het ultieme harde bewijs was er niet en De Staerke bleef ontkennen. In 1991 moest Troch het dossier afgeven. In Charleroi was de Cel Waals-Brabant niet geïnteresseerd in het spoor-De Staerke, en in 2002 werd hij buiten vervolging gesteld. In 2005 stelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat het onderzoek tegen De Staerke onredelijk lang had geduurd.

10 Manipulatie

In het Bendeonderzoek zijn er ‘twee soorten fouten’ gemaakt, schrijft Hilde Geens in haar boek. ‘Er zijn fouten die iedereen kan maken: door overbelasting, haast, verstrooidheid, vergetelheid, gedrevenheid, verkeerde inschatting of te veel enthousiasme. Maar er zijn ook andere fouten: doelbewust, doortrapt en smerig, gemaakt om de boel in het honderd te laten lopen.’

‘Niets is gevaarlijker dan een criminele politieman. Hij schiet iemand dood en doet vervolgens zelf het onderzoek,’ aldus meester Jean-Pierre Moerman, advocaat van Michel Cocu, één van de Borains, klein crimineel grut uit de Borinage dat er ooit van werd verdacht de Bende te vormen. Wie waren de flikken die het onderzoek manipuleerden?

11 Madani Bouhouche

Alias de Poppenspeler. Madani Bouhouche was een Brusselse BOB’er en een zeer kundig manipulator. Een privédetective, wapenliefhebber en -handelaar, rechtse extremist, netwerker in gewelddadige politieke milieus én een crimineel die zichzelf bijzonder slim vond en er plezier in had het politieapparaat waarin hij zelf werkte, en zijn collega’s, oversten en magistraten voor schut te zetten. Hij was actief betrokken in het onderzoek naar de Bende. Hij is nog altijd met voorsprong de man van wie men vermoedt dat hij één van de meesterbreinen achter de Bende was. Kreeg in 1994 twintig jaar voor een aantal misdrijven, maar níét voor die van de Bende. Hij week na zijn vrijlating uit naar het zuiden van Frankrijk en stierf in 2005 in de Pyreneeën, toen de ketting van een slecht opgespannen kettingzaag de helft van zijn gezicht wegsloeg.

12 Frédéric Godfroid

Commissaris van de vroegere gerechtelijke politie in Brussel. Was bevriend met zware gangsters uit het Brusselse en kwam actief tussenbeide in affaires rond mensen die in de buurt van de Bende rondhingen, zoals Dominique Salesse, Léopold Van Esbroeck en de extreemrechtse gevangenisdirecteur Jean Bultot. Toen hij nog flik was, verdiende hij een zakcentje bij met inbraken en overvallen en was hij aan de slag als pooier. Werd later veroordeeld voor een aantal overvallen. Is ondertussen overleden.

13 Verdachten

Er zijn er veel die werden verdacht van betrokkenheid bij de Bende. Van de rechtse politicus Paul Vanden Boeynants tot behoorlijk onderaan in de intelligentiecijfers zittende werklozen uit de Borinage. Vaak wezen criminelen naar elkaar. De rommelaar Francis Van Binst beschuldigde zijn dode kompaan Vincent Louvaert ervan betrokken te zijn geweest bij de inbraak en de moordpartij in de Colruyt in Nijvel. De Brusselse advocaat Etienne Delhuvenne noemde de naam van de gangster Bruno Vandeuren in verband met de bloedige overval op wapenhandelaar Daniël Dekaise in september 1982.

Al die beschuldigingen leidden uiteindelijk tot niets. De beschuldigers trokken hun beschuldigingen altijd opnieuw in of veranderden die zo vaak en zo ingrijpend, dat niemand op de duur nog begreep waar ze het over hadden.

De bende van de Borains onder leiding van Michel Cocu, een ex-politieman, is de enige groep marginale criminelen die ooit voor de rechter moest komen in het Bendedossier. De groep werd over de hele lijn vrijgesproken, ook al had Jean Deprêtre, de vroegere procureur van Nijvel, bewijsmateriaal achtergehouden om de Borains veroordeeld te krijgen.

14 Motieven

Die werden overal gezocht, door de speurders én door journalisten die op de zaak zaten en nog zitten. Daarbij zijn ze nooit grote theorieën en nationale en internationale complotten uit de weg gegaan. De overvallen werden gekoppeld aan de overleden Brusselse politicus en pensenslager Paul Vanden Boeynants, die in België een gespierd regime wilde vestigen. Aan de toenmalige militair gestructureerde rijkswacht, die uit was op meer macht.

Aan de Amerikaanse CIA, de Italiaanse maffia, de Baskische terreurgroep ETA, Nederlandse drugscriminelen, Libanese drugs- en wapenhandelaars en zelfs aan de moordenaars van de Zweedse premier Olof Palme in 1986. Aan de Bulgaarse en de Israëlische geheime diensten. Aan de Strategie van de Spanning, een in Italië ontwikkelde extreemrechtse, terroristische strategie om de West-Europese sociaaldemocratie te doen wankelen en dictatoriale rechtse regimes te installeren. Zelfs aan ordinaire racketeering en pogingen tot afpersing van een aantal bestuursleden van de supermarktketen Delhaize…

15 Veroordeelden

Niemand.

16 Resultaat

Wat heeft dertig jaar zoeken nu opgeleverd? Niks. Nada. Noppes. Er werd geen enkele dader gevonden, geen enkele opdrachtgever, er werd geen methode ontcijferd, geen motief blootgelegd. Alleen de Bende van Nijvel weet wie de Bende van Nijvel is, en waarom. Al moet je je stilaan ook beginnen af te vragen of er nog wel leden van de Bende in leven zijn.

17 Waarheid

Die bestaat niet. Níéts is zeker in deze criminele saga. Het gaat om tweeëntwintig Bendefeiten, maar het kunnen er ook meer zijn, of minder. Het gaat om achtentwintig doden – of meer, of minder. Alles hangt af van de betrouwbaarheid van de verbanden die zijn gelegd tussen de diverse feiten. En zijn die betrouwbaar? In een aantal gevallen manipuleerde rijkswachter Madani Bouhouche de gebruikte munitie.

En de ballistische expert Claude Dery, die veel verbanden tussen Bendefeiten heeft vastgelegd, maakte verslagen over munitie die hij vervolgens zelf niet eens meer kon ontcijferen. Hij had de munitie met een hoop andere kogels in een confituurpot gegooid en neergezet in zijn opslagplaats, die vol stond met confituurpotten. Was de Bende één enkele bende? Of waren het meerdere bendes die in verschillende samenstellingen optraden? Hadden ze criminele of politieke motieven, of liepen die door elkaar? Vertelt ú het ons.

18 Verjaring

De verjaring van het Bendedossier is al ettelijke keren uitgesteld. In november 2015, dertig jaar na de laatste feiten, zou het dossier verlopen. Dankzij een wetsvoorstel van de Waalse liberaal Charles Michel om de verjaring nog maar eens op te schuiven, tot veertig jaar na de laatste feiten, is het dossier nu nog open tot 2025.

Het gerechtelijk onderzoek loopt dus nog steeds. Het telt op dit moment ongeveer vijf miljoen pagina’s. Schat men, want niemand heeft het ooit nagerekend. Volgens Hilde Geens heb je acht jaar nodig om alle documenten in het Bendedossier één enkele keer te bekijken.

Het onderzoek is altijd al een krabbenmand geweest waarin de onderzoekers elkaar haast naar het leven stonden. Nu is het verloederd tot een ordinair straatgevecht tussen politiemensen en magistraten, die elkaar beschuldigen van mollenwerk en manipulatie van het onderzoek, en die zelfs vergunningen aanvragen om altijd en overal hun wapen te mogen dragen omdat ze met de dood worden bedreigd door collega’s.

19 Wie?

Hilde Geens: "Als ik speurder was en het dossier niet zo grondig verknoeid was, zou ik me nog altijd concentreren op het duo Madani Bouhouche en Robert Beijer en hun handlangers in de Brusselse BOB, die mogelijk figuren uit het milieu inhuurden om criminele klussen voor hen op te knappen. Daarvoor gebruikten ze mensen als de nu overleden Willy V., de uitbater van het extreemrechtse café De Pomp in Diegem, die er op zijn beurt gangsters als Bruno Vandeuren bij betrok. Maar Vandeuren kon zijn mond niet houden, en werd uitgeschakeld. Maar er waren in Brussel ook criminelen van een heel ander kaliber. Die praatten nooit. Ik zou de band uitzoeken tussen Bouhouche en de brede groep van criminelen rond de clan De Staerke, van Johnny De Staerke tot Claude Nitelet en wapenleveranciers als Robert Darville. De groep-De Staerke was echt belangrijk in het Belgische en zelfs Europese misdaadmilieu in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Ze was ook geïnfiltreerd in de bovenwereld en zelfs in de overheidsdiensten. Politiemensen als Godfroid werkten voor hen, net als gevangenisdirecteur Jean Bultot."

"Men heeft geprobeerd de hele Bende uniform en eendimensioneel te maken. Men heeft geprobeerd alles tot één enkel motief terug te brengen. Het zaaien van terreur, bijvoorbeeld. Alle Bendefeiten, ook de overvallen op kruideniers, zouden dus bedoeld zijn om terreur te zaaien. Dat lijkt me onzinnig. Het gaat hier om veel meer: om wapenhandel, om afrekeningen, om overvallen waarmee men geld probeerde te pakken… In 1983 bestond er misschien zelfs geen Bende van Nijvel. Misschien is de Bende een uitvinding van de politie en de pers. En toen die Bende in 1985 terugkwam als de Bende van Nijvel om inderdaad terreur te zaaien, was dat misschien wel om de journalisten gelijk te geven."

20 Film

Regisseur Stijn Coninx werkt aan een film over de Bende van Nijvel. Het is ongetwijfeld het enige zinnige wat je nog kunt doen met de hele Bendesage. Het is de vraag of Stijn Coninx de vijf miljoen pagina’s van het dossier zal lezen. Het lijkt ons handiger de waarheid gewoon te verzinnen.

Bron: Humo | 16 mei 2014