Militaire inlichtingendienst wil meer naar buiten treden

De militaire inlichtingendienst ADIV zal in 2016 een eerste openbaar jaarverslag publiceren. Dat kondigt diensthoofd Eddy Testelmans aan in het jubileumboek ‘1915-2015: het verhaal van de Belgische militaire inlichtingen- en veiligheidsdienst’, dat vandaag wordt voorgesteld. MO* kon het manuscript als eerste inkijken.

Het jubileumboek – een klepper van 670 pagina’s – is het eerste wetenschappelijke werk ooit over de Belgische militaire inlichtingendienst.

“Onze honderdste verjaardag is een kans om ons beter bekend te maken bij het grote publiek”, schrijft generaal Eddy Testelmans in het voorwoord. “De wereld van inlichtingendiensten moet antwoorden op een behoefte, niet van transparantie maar veeleer van openheid.”

Eindelijk een jaarverslag

Ook “geheime” diensten kunnen een minimale mate van openheid aan de dag leggen. Onder voormalig administrateur-generaal Alain Winants publiceerde de Staatsveiligheid in 2008 haar eerste officiële jaarverslag. Ook de Nederlandse militaire inlichtingendienst MIVD publiceert al sinds 2002 een openbaar jaarverslag. Dat is zelfs een wettelijke verplichting, vastgelegd in de Nederlandse Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Volgens Testelmans is nu ook de ADIV van plan om op korte termijn – tegen 2016 – een eerste openbaar jaarverslag te publiceren. In de periode 2012-2014 stelden verschillende divisies binnen de ADIV voor het eerst een intern jaarverslag op – een geclassificeerd document dat terugblikt op de werking en prioriteiten van de divisie dat jaar.

Testelmans: “In 2015 volgt het eerste geïntegreerde interne jaarverslag van de hele ADIV, opnieuw een geclassificeerd document. Dat zal de basis vormen voor een niet-geclassificeerde versie, die in 2016 openbaar wordt gemaakt. Dat is toch de intentie. Indien de publicatie van een geschreven versie om een of andere reden niet zou lukken, stellen we de activiteiten van 2015 voor op een persconferentie.”

Eindelijk een mediabeleid

De ADIV haalt maar zelden de krantenkolommen. De voorbije twintig jaar verschenen over de inlichtingendienst amper vierhonderd artikels in Vlaamse pers. Gemiddeld twintig artikels per jaar is extreem weinig voor een dienst van de federale overheid.

Dat is deels aan de ADIV zelf te wijten. In heb jubileumboek geeft Testelmans toe dat zijn dienst tot voor kort geen mediapolitiek had. “We waren in het verleden eigenlijk altijd reactief op krantenartikels die verschenen, als we überhaupt al reageerden. We moesten ons bij wijze van spreken altijd verdedigen – indien we al van de CHOD [chief of defense, nvdr] en de minister van Defensie de toestemming kregen om te reageren.”

“Persoonlijk vind ik reactief zijn geen goede politiek. In samenspraak met de CHOD en het kabinet-Defensie hebben we besloten van mentaliteit te veranderen. De ADIV wil meer naar buiten treden. In de woorden van Alain Winants, de voormalige administrateur-generaal van de Veiligheid van de Staat: ‘faire savoir notre savoir-faire’. Wij willen onze dienst beter doen kennen. Wie zijn we, wat doen we, wat doen we niet? Over welke specifieke middelen beschikken we? En hoe belangrijk zijn we, niet alleen voor defensie maar ook voor België?”

De ADIV is volgens Testelmans niet van plan om proactief de media te gaan opzoeken. Bedoeling is wel om systematisch in te gaan op vragen van journalisten – mits aan een aantal modaliteiten is voldaan, zoals de mogelijkheid om de tekst na te lezen voor publicatie.

Een woordvoerder heeft de ADIV daarvoor niet – die taak neemt Testelmans zelf waar, onder meer bij gebrek aan personeel. Bovendien is het de bedoeling dat ook specialisten van de dienst – zij het anoniem – de pers te woord zullen staan.

Een werkpunt op communicatief vlak blijft een eigen website. De ADIV-informatie die voorheen op de website van defensie stond, is intussen verwijderd – inclusief de namen en contactgegevens van de Belgische militaire attachés in het buitenland. Volgens Testelmans was dat laatste een bewust keuze, ingegeven door informatica-veiligheid en veiligheid in het algemeen.

Corinne Faut, directeur-generaal Communicatie bij Defensie, kondigde op de persconferentie naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de ADIV wel aan dat “het de wil is van de militaire inlichtingendienst om een eigen website te ontwikkelen”.

Het Congo-archief van de inlichtingendienst

Ook inzake archiefwerking wil de ADIV meer openheid aan de dag leggen. Het ADIV-archief van de periode tot 1939 is ondergebracht in het Legermuseum en is sowieso voor iedereen toegankelijk.

Het niet-operationele archief van de militaire inlichtingendienst vanaf Wereldoorlog II maakt echter deel uit van de zogenaamde Classified Archives, waar onder meer ook de historische archieven van Defensie en dossiers van officieren toe behoren. Die Classified Archives – die deel uitmaken van de ADIV – zijn ondergebracht in blok nummer 15 van de Koningin Elisabethbasis en beslaan samen vijf kilometer.

Het niet operationele ADIV-archief van na WOII is goed voor 150 strekkende meter en is volledig geclassificeerd. Kathleen Van Acker, diensthoofd van de Classified Archives, werkt momenteel aan de declassificatie van de WOII-stukken.

“Gezien ze meer dan 50 jaar oud zijn, had dat eigenlijk al moeten gebeuren, maar door personeelsgebrek is dat er niet eerder van gekomen”, aldus Van Acker in het jubileumboek. “Momenteel zijn we bezig met de opening van dat deel van het archief, dat dan voor iedereen toegankelijk wordt – al blijft de Privacywet natuurlijk nog altijd van tel.”

In een later stadium zullen volgens Van Acker ook de documenten met betrekking tot de VN-operatie in Korea (waar tussen 1950 en 1953 een Belgisch bataljon aan deelnam) en Congo gedeclassificeerd worden. Eens dat gebeurd is, worden de stukken overgemaakt aan het Legermuseum of het Algemeen Rijksarchief.

Gladio

Het jubileumboek besteedt ook ruim aandacht aan de geschiedschrijving van de ADIV. Zo brengt David Somer, archivaris bij Justitie, het portret van Florent Édouard Louwage, een politieman die tijdens beide Wereldoorlogen werkte voor de militaire geheime dienst. De voormalige ADIV-diensthoofden Paul Georis en José Michaux beschrijven dan weer hoe de militaire inlichtingendienst vrijwel onveranderd bleef in de periode na de val van de Berlijnse Muur.

Begin jaren negentig, schrijven de auteurs, werd de ADIV overigens geplaagd door ‘chronische instabiliteit’: tussen september 1991 en december 1994 werd de dienst door niet minder dan zes opeenvolgende personen geleid.

Een lacune in het historische luik van het jubileumboek is Gladio, het clandestiene achterblijvernetwerk dat in 1948 door de Amerikaanse en Britse geheime diensten werd opgezet voor het geval de Sovjetvijand ooit Europa zou binnenvallen. In heel het boek komt het woord Gladio amper twaalf keer voor.

Wel krijgt Gladio een plaats op een tentoonstelling die de ADIV in het kader van zijn honderd jarig bestaan organiseert in het Nationaal Instituut voor Veteranen en Oorlogsinvaliden in Brussel: The History of the Belgian Military intelligence Service.

Heikele thema’s

Ook een aantal actuele intelligence-uitdagingen worden in het boek besproken, waaronder cyberveiligheid, de strijd tegen terrorisme en de bescherming van het wetenschappelijk en economisch potentieel.

Bijzonder informatief is het overzicht dat Eric Kalajzic, commandant van de divisie Inlichtingen bij de ADIV, geeft over de modus operandi – van menselijke bronnen tot satellietgegevens – en de interne keuken van de inlichtingendienst. Kalajzic schrijft onder meer dat de ADIV wel op strategisch en operatief niveau erin slaagt zijn inlichtingenmissies te vervullen, maar dat voor het tactische niveau de menselijke middelen ontbreken “om aan de verwachtingen van de cliënten tegemoet te komen”.

Kalajzic gaat ook in op een bijzonder heikel thema: “Gezien de budgettaire beperkingen en de besparingsagenda die worden opgelegd aan publieke diensten, waaronder defensie, en tegelijkertijd de toegenomen vraag van de politiek naar veiligheidsevaluaties, is er misschien geen andere optie dan zich naar de private sector en gespecialiseerde bedrijven te wenden om aan de vraag te kunnen voldoen.”

Tussen de lijnen laat de inlichtingenofficier verstaan wat hij van dat privatiseringsscenario vindt. “Uiteindelijk werkt een privébedrijf voor de belangen van zijn aandeelhouders en niet voor die van de staat. Hoe kan je garanderen dat zo’n bedrijf zijn analyses niet gaat aanpassen om te kunnen blijven profiteren van het financiële manna dat het gevolg is van een conflict of spanningen?”

Het geheim van de defensieattaché ontbloot

Verhelderend is eveneens het hoofdstuk over defensieattachés, van de hand van Frederik Derolez – zelf defensieattaché op de Belgische ambassade in Tunis. “Zowel binnen Defensie, maar zeker daarbuiten, heerst een onterecht geheimzinnige sfeer rond de functie van defensieattaché en militaire raadgever”, schrijft Derolez. “Momenteel heeft België in het buitenland twee militaire raadgevers en eenentwintig defensieattachés, waarvan elf in Afrika.”

Enerzijds onderhouden ze de bilaterale relaties tussen de Belgische defensie en de defensie van het accreditatieland. Anderzijds volgen ze de toestand in het gastland op door permanent de politieke, sociale, economische en veiligheidsfactoren te observeren en de relevante informatie daarover over te maken aan de defensiestaf.

Enkele voorbeelden uit hun dagelijkse takenpakket: “het voorbereiden en organiseren van levensnoodzakelijke medische evacuaties van Belgische militairen die deel uitmaken van een klein detachement in een uithoek van één of ander Afrikaans land; het Belgische gerecht in contact brengen met lokale autoriteiten om een onderzoek te voeren betreffende in Kenia gearresteerde Belgische onderdanen die met de terreurorganisatie Al Shabaab hebben meegevochten in Somalië; etc.”

Derolez geeft eveneens een inblik in de werkwijze van de Belgische defensieattachés. “Naast regelmatige contacten met collega’s defensieattachés in het gastland en in de andere accreditatielanden, is het voor de defensieattaché vaak eenvoudig om goede relaties op te bouwen met lokale veiligheidsverantwoordelijken van andere ambassades en internationale organisaties, zoals lokale vertegenwoordigingen van de Verenigde Naties en het Rode Kruis, van bepaalde ngo’s, maar ook van grote bedrijven. Aangezien al deze mensen permanent op zoek zijn naar hetzelfde, namelijk aanduidingen die kunnen wijzen op een verandering van de algemene veiligheidstoestand, kan de defensieattaché een netwerk uitbouwen dat grotendeels buiten de normale contacten van de diplomaten van de ambassade valt.”

In principe is de functie van defensieattaché beperkt tot eenmaal in de loopbaan. Derolez vraagt zich af of dat systeem niet aan vernieuwing toe is. “Zou men, in navolging van andere landen, kunnen opteren voor de oprichting van een zogenaamd Corps van defensieattachés, die op een bepaald tijdstip in hun loopbaan, samen met hun partner, kiezen voor deze functie en na een specifieke vorming die blijven uitoefenen tot aan de op ruststelling?”

Bron »  MO | Kristof Clerix​

Opinie: Nu de Staatsveiligheid ter discussie staat, is het misschien tijd om een en ander te optimaliseren

Vijftien aanbevelingen om de werking van de Belgische inlichtingendiensten te verbeteren.

1.

Moeite met spionnen die politiek actief zijn? Werk een apart statuut uit voor de analysediensten van de Staatsveiligheid. De buitendiensten – de inspecteurs op het terrein – hebben al zo’n apart statuut, de analisten nog niet. Zij zijn rijksambtenaar en hebben dus het recht om een politiek mandaat op te nemen. Dat kan zo’n apart statuut voor de analysediensten verhelpen. Moedig de diensten ook aan om de deontologische code te finaliseren die in de maak is. En vul het voorziene personeelskader in.

2.

Stel wetgeving op over het declassificeren van geheime documenten. Op dit moment geldt immers: eens geheim, altijd geheim. Pas na declassificatie kan een deel van het historisch archief van de Staatsveiligheid toegankelijk gemaakt worden voor onderzoek. Zo kan er eindelijk klaarheid komen over een aantal dossiers uit de loden jaren tachtig. De kwestie moet sowieso geregeld worden, aangezien de oude Archiefwet in 2009 is gewijzigd. In de regel moeten voortaan alle historisch relevante overheidsdocumenten ouder dan dertig jaar overgedragen worden aan het Rijksarchief.

3.

Maak wetten en richtlijnen op basis van de aanbevelingen van het Comité I, dat de inlichtingendiensten controleert. Stel bijvoorbeeld regels op voor de samenwerking met buitenlandse zusterdiensten. Welke informatie mogen de Belgische inlichtingendiensten doorspelen aan de CIA, MI6 en co.? Analyses of ook persoonsgegevens? Stel daarover criteria op.

4.

Maak werk van een protocolakkoord tussen de Staatsveiligheid en de federale politie om de informatie-uitwisseling te optimaliseren, bijvoorbeeld in de strijd tegen terrorisme. Zorg ook voor een fatsoenlijk beveiligd communicatienetwerk tussen politie, parket en inlichtingendiensten.

5.

De Staatsveiligheid heeft de afgelopen jaren duidelijk inspanningen gedaan op het vlak van communicatie: interviews, persberichten, studiedagen én vier jaar op rij een activiteitenverslag. Geef ook de ADIV (de Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid, de militaire tegenhanger van de burgerlijke staatsveiligheid) de toestemming om jaarlijks zo’n activiteitenverslag op te stellen – net zoals zijn Nederlandse zusterdienst MIVD dat doet.

6.

Maak een koninklijk besluit dat de evaluatie van de administrateur-generaal van de Staatsveiligheid regelt. Indien de evaluatie van Alain Winants positief is, zet dan de nodige stappen. Voor het gastland van de NAVO en de EU is het niet goed om zo’n belangrijke benoeming zo lang te laten aanslepen.

7.

Professor Rik Coolsaet noemt radicalisme het zout van de samenleving. Voer een debat over de vraag in hoeverre inlichtingendiensten radicale meningen moeten opvolgen.

8.

Neem cybercriminaliteit en -spionage ernstig. De voorbije jaren werden de ministeries van Buitenlandse Zaken, Justitie en Defensie het doelwit van gerichte cyberaanvallen, net als verschillende topfiguren binnen de Europese instellingen. Maar liefst achttien jaar geleden vestigde het Comité I de aandacht op het belang van de beveiliging van informatiesystemen. Voorzie budgetten om cyberexperts voor de inlichtingendiensten aan te trekken.

9.

Stel een wettelijk kader op om de activiteiten van privé-inlichtingendiensten te regelen. Idem dito voor het inschakelen van informanten door de Belgische inlichtingendiensten: maak daar regels voor.

10.

Hervorm het Ministerieel Comité voor Inlichtingen en Veiligheid (MCIV) en het bijbehorende college – de politieke aansturing van de Belgische geheime diensten – om de werking efficiënter te maken.

11.

Mijn archiefonderzoek in Sofia, Boekarest, Praag, Warschau, Berlijn en Boedapest leert dat België al sinds de Koude Oorlog een echte draaischijf is van buitenlandse geheime diensten. Dat is vandaag niet anders. Debatteer over wat die buitenlandse spionnen wel en niet mogen. Neem de controle op buitenlandse inlichtingendiensten ook expliciet op in de wet. En laat het Comité I een onderzoek instellen naar de vraag of de Belgische inlichtingendiensten niet te afhankelijk zijn van de Britse, Franse, Amerikaanse en Israëlische collega’s.

12.

Het antiterreurorgaan OCAD verzamelt en analyseert informatie over terrorisme afkomstig van onder meer de Staatsveiligheid, de militaire inlichtingendienst ADIV en de federale politie. Breng op dezelfde manier informatie samen over georganiseerde misdaad en witwassen, en betrek daarbij ook de Cel voor de Financiële Informatieverwerking.

13.

Breid de begeleidingscommissie van het Comité I uit met senatoren van alle fracties in het parlement, zoals in Nederland het geval is. Laat het Comité I een nota opstellen met de voor- en nadelen van veiligheidsmachtigingen voor de senatoren en voer daarover een parlementair debat.

14.

Vul de functies aan de top van de Belgische inlichtingenwereld in die al veel te lang open staan: adjunct-directeur van het OCAD, adjunct-administrateur-generaal van de Staatsveiligheid én een plaatsvervangend lid van de BIM-commissie. Die commissie van drie magistraten is zeer belangrijk, omdat ze de inlichtingendiensten de toestemming moet geven om bijzondere inlichtingentechnieken aan te wenden.

15.

Volg nauwgezet de verslagen van de BIM-commissie op en zie erop toe dat de inlichtingendiensten hun boekje niet te buiten gaan bij het afluisteren van telefoongesprekken, screenen van e-mails en de inzet van andere bijzondere inlichtingentechnieken.

Bron » De Morgen | Kristof Clerix

Rijksarchief laat oog vallen op archief Staatsveiligheid

Het Nationaal Rijksarchief brengt het archief van Defensie in kaart. De operatie start begin volgend jaar en duurt één jaar. Het Rijksarchief lonkt ook naar het archief van de Staatsveiligheid, maar daar kan het minder op medewerking rekenen.

De Staatsveiligheid bezit in de Brusselse Noordwijk een goed bewaakt archief met een totale lengte van zeven kilometer. In het weekblad Knack geeft Karel Velle van het Algemeen Rijksarchief aan dat een deel van het archief toegankelijk moet worden voor wetenschappelijk onderzoek. Maar de Staatsveiligheid heeft het daar moeilijk mee.

Nochtans zwaait Velle met een aantal wetteksten waaruit moet blijken dat het Rijksarchief wel degelijk een deel van het archief van de Staatsveiligheid kan herbergen. Sinds 2009 moeten overheidsdiensten alle historisch relevante overheidsdocumenten ouder dan dertig jaar overdragen. Daarnaast vormt de privacywet een instrument om een dossier bij de Staatsveiligheid in te kijken.

En met oud-topman Koen Dassen werd mondeling afgesproken om een risicoanalyse uit te voeren op de archieven van de Staatsveiligheid. “Bepaalde archieven hebben nog een maatschappelijk-historisch belang”, zegt Velle in Knack. “Het is ook een kwestie van goed bestuur: na verloop van tijd moet je maatregelen treffen voor de duurzame bewaring van informatie.”

Maar bij de Staatsveiligheid kan Velle op weinig medewerking rekenen. Zowel directeur Alain Winants als Robin Libert, hoofd Analyse van de Staatsveiligheid, houden de boot af en benadrukken in Knack de vele problemen die met een vrijgave zouden gepaard kunnen gaan. Zo geeft de Staatsveiligheid aan dat sommige dossiers ouder dan dertig jaar nog actief gebruikt worden.

Voorts zijn heel wat dossiers geclassificeerd en zou het moeilijk zijn om dat ongedaan te maken. Zelfs open bronnen, zoals krantenknipsels, kan de Staatsveiligheid naar eigen zeggen niet vrijgeven omdat de classificatie slaat op het hele dossier. Ook de toegevoegde knipsels, affiches en flyers.

Een ander argument is de samenwerking met de zusterdiensten. Onzorgvuldig omspringen met informatie zou goede relaties op het spel kunnen zetten. Ook de bekommernis van de inlichtingendienst om hun bronnen te beschermen en de toepassing van de privacywetgeving, zouden de vrijgave van een deel van het archief van de Staatsveiligheid dwarsbomen.

Uiteindelijk haalt de Staatsveiligheid ook de krappe personeelssituatie aan. “Ik denk niet dat we in de huidige situatie op budgettair vlak met open armen ontvangen zouden worden indien we een vraag stellen om over bijkomend personeel te beschikken dat die functie zou uitoefenen”, zegt Winants in Knack.

De samenwerking met Defensie loopt voor het Nationaal Rijksarchief gesmeerder, schrijft MO.be. Maar die gaat dan ook minder ver. Vanaf 1 januari 2011 gaan twee medewerkers gedurende een jaar alle archieven van Defensie in kaart brengen. Defensie bezit over diverse archieven. Het administratief archief bevindt zich in Zutendaal.

Het historisch archief is op het Koning Elisabethkwartier in Evere ondergebracht. Daar bevinden zich ook zes miljoen fiches van iedereen die tussen 1830 en 1988 zijn legerdienst heeft gedaan. Een deel van de info is openbaar. Het audiovisueel archief staat in Peutie. En in het Legermuseum wordt ook nog een deel van het historisch archief bewaard.

Defensie doet een beroep op het Nationaal Rijksarchief voor een status quaestionis. Defensie speelt overigens met het idee om een deel van de historische archieven door te schuiven naar het Legermuseum of het Rijksarchief. “Archieven bewaren is niet de corebusiness van Defensie”, aldus generaal Charles-Henri Delcour, stafchef van het leger.

Bron » Apache

“Notities koning Boudewijn worden nooit openbaar gemaakt”

CD&V-senator en historicus Pol Van Den Driessche betreurt dat de schriftjes van Koning Boudewijn nooit in een openbaar archief terecht zullen komen. Dat leidt hij af op het antwoord dat hij kreeg op zijn brief aan koningin Fabiola, waarin hij erop aandringt dat de schriftjes nooit verloren zouden gaan.

In de schriftjes nam koning Boudewijn nauwgezet notitie van de gesprekken die hij tijdens audiënties gedurende zijn 43 jarig koningschap had. Voor Van Den Driessche bevatten ze dan ook een grote schat aan informatie over een aantal cruciale perioden in de Belgische geschiedenis zoals de koningskwestie, de onafhankelijkheid van Congo, of de plaatsing van kernwapens.

De grootmeester van het Huis van Koningin Fabiola, generaal-majoor vlieger Wilfried Van Kerkhove, antwoordt dat de weduwe van koning Boudewijn de bezorgdheid van Van Den Driessche “ten volle begrijpt en op prijs stelt”, maar hij verwijst ook naar het antwoord van toenmalig premier Guy Verhofstadt in 2006 in de Senaat, dat de notities van Boudewijn geen deel uitmaken van de openbare archieven.

Pol Van Den Driessche betreurt het antwoord omdat hij vreest dat de notities verloren zouden. Uit het antwoord blijkt immers dat de notities nooit zullen worden overgemaakt aan het Koninklijk Archief of het rijksarchief. “Documenten die in privé-handen blijven, krijgen meestal geen goede behandeling, raken verloren of worden verkocht”, voegt hij er aan toe.

Bron » De Morgen

Strafdossiers blijven zeker twintig jaar bewaard

Strafdossiers van criminelen die correctioneel veroordeeld zijn, worden twintig jaar bewaard op de griffie. Daarna wordt een aantal dossiers vernietigd, een ander deel gaat naar het rijksarchief in Bever. Dossiers van geïnterneerden worden altijd bewaard. In ieder geval hebben parket en gerecht steeds inzage in het strafregister van veroordeelden tot zij overlijden. Dat zei minister van Justitie Jo Vandeurzen dinsdag in de Kamer aan Peter Logghe van het Vlaams Belang.

Die vroeg zich af of een Oostenrijkse zaak zoals deze van Jozef Fritzl die zijn dochter jarenlang opsloot, misbruikte en bij haar zeven kinderen verwekte, ook in België mogelijk zou zijn. Fritzl kon zolang onopgemerkt doorgaan omdat een verkrachtingsdossier tegen hem uit de jaren zestig was vernietigd. Logghe besloot dat “zo’n zaak in België dus ook zeker wel zou kunnen”.

Bron » Gazet van Antwerpen