Een portret schrijven over Marc De Mesmaeker, de nieuwe grote baas van de Federale Politie, is makkelijker gezegd dan gedaan. Een rondvraag in politieke, politie- en academische kringen levert niet zo heel veel informatie op. De man heeft geen uitgesproken profiel. Omschrijvingen die vaak terugkomen leiden tot deze typering: een civil servant, een technocraat, die zich vooral inhoudelijk juridisch profileert.

Haast alle geluiden klinken positief en zijn variaties op hetzelfde: intelligent, rationeel denkend, dossierkennis, integer, loyaal, hard werkend… Al wordt hij door sommigen ook omschreven als bureaucraat, kleurloos, koele kikker, gesloten, formalistisch, vergadertijger,… Maar misschien dekken die andere woorden wel dezelfde lading.

Marc De Mesmaeker is vorige maand 57 geworden. Dat betekent theoretisch dat hij nog twee ambtstermijnen van vijf jaar kan doen als commissaris-generaal (CG). Voor Catherine De Bolle (°1970), die negen jaar jonger is, lag dat anders. Met haar overstap naar Europol blijkt voor haar de job van CG een tussenstap geweest te zijn (al kan het ook zijn dat haar ambities bij de federale politie dermate gefnuikt werden dat ze via de vlucht vooruit een exit zocht).

Marc De Mesmaeker heeft dat perspectief niet en dat geeft hem een zekere vrijheid. Hij kan zonder persoonlijke carrièreplannen aan de job van CG beginnen. Hij staat bekend als een ambitieus man, anders kandideer je niet voor deze job, maar met deze benoeming heeft hij dan ook zijn carrièretop bereikt.

Marc De Mesmaeker, geboren in Ukkel, begon zijn loopbaan bij de rijkswacht en studeerde van 1979 tot 1981 eerst aan de Koninklijke Militaire School. Aansluitend ging hij naar de (toen nog) Rijksuniversiteit Gent om er in 1983 af te studeren als licentiaat in de criminologie. Van 1983 tot 1985 volgde hij de voortgezette rijkswachtopleiding. Hij koos er overigens voor om die in het Frans te doen. De man is perfect tweetalig.

De Mesmaeker, pas afgestudeerd, wordt peletonscommandant van de tweede mobiele groep in Wilrijk bij Antwerpen. Daar houdt hij zich vooral bezig met de ordehandhaving en in die tijd, medio jaren 80, zijn dat onder meer de woelige TAK-betogingen in Voeren. Maar hij wordt ook geconfronteerd met het links terroristisch geweld van de Cellules Communistes Combattantes (CCC).

Het is eigenlijk zijn enige concrete terreinervaring. Zijn zuiver operationele ervaring is al bij al dus erg beperkt en sommigen zien daar een zwakke plek. “De man heeft nooit met zijn bottines echt in de modder gestaan”, zo zegt iemand. “Ik twijfel zelfs of hij als flik ooit een lijk van dichtbij heeft gezien”, vult iemand anders aan. “Neen, zijn handen heeft hij – letterlijk – niet veel vuilgemaakt.”

Wegens, zoals dat heet, dienstnoodwendigheden wordt hij al snel teruggeroepen naar Brussel. Daar komt hij terecht in de administratie bij de toenmalige generale staf van de rijkswacht, meer bepaald bij de dienst personeelszaken. Onder leiding van kolonel Alain Duchatelet houdt hij zich bezig met onder andere de hervorming van de opleiding van het middenkader, tuchtzaken en het statuut van het rijkswachtpersoneel.

De Mesmaeker komt aan het hoofd te staan van de juridische dienst waar onder hem ook Catherine De Bolle zou werken. Beiden kennen mekaar dus erg goed en De Bolle zou bij de bekendmaking van haar overstap naar Europol informeel duidelijk te verstaan hebben gegeven dat ze in De Mesmaeker haar juiste opvolger zag. Anderen nuanceren dat en zeggen dat De Mesmaeker zeer zeker geen mannetje van De Bolle is.

Marc De Mesmaeker staat niet bekend als iemand die voortdurend zijn visie luidop verkondigt. “Heeft de man wel een visie”, zo vraagt een enkeling zich af. “Of analyseert hij problemen enkel technisch?” Hoe dan ook, De Mesmaeker is niet vaak te zien op studiedagen of colloquia maar de man schreef wel (mee) enkele juridische werken zoals bv. “De aansprakelijkheid van de politieambtenaar” en “De wet op het politieambt: het handboek van de politiefunctie”, materies die hij zeer goed kent.

Dat juridische denken reflecteert zich ook in zijn visie die als technocratisch omschreven wordt. De man bekijkt de dingen met een juridische bril.

Die blik, zo wordt gezegd, is erg scherp. Hij doorziet een juridisch probleem meteen en De Mesmaeker maakt messcherpe analyses. Anderen vinden dan weer dat het juridisch denken te dominant is. “De man denkt zoals zo vele juristen: carré, enkel in termen van wetsartikels en voetnoten.”

Maar uit zijn verdere carrière blijkt in elk geval ook wel dat hij beschikt over een hoge dosis pragmatiek en empathisch vermogen. In oktober ’91 houdt hij zich bezig met de uitwerking van de demilitarisering van de rijkswacht. Dat is bepaald geen kleine oefening.

Nog later concretiseert hij een mini-politiehervorming door de spoorweg-, zeevaart- en luchtvaartpolitie te integreren bij de rijkswacht.

Bij de grote politiehervorming speelt De Mesmaeker achter de coulissen een zeer belangrijke rol. In de tweede helft van de jaren negentig bereidt een werkgroep van drie mensen die hervorming voor. Het zijn sleutelfiguren die later ook op sleutelposities zullen terecht komen: Jaak Raes (toen gerechtelijke politie, later de baas van de Staatsveiligheid), Dirk Van Nuffel (toen gemeentepolitie, later de korpschef van Brugge) en Fernand Koekelberg (toen rijkswacht, later –in opspraak gekomen- commissaris-generaal van de federale politie).

De werkgroep stond onder leiding van Lode De Witte (ex-kabinetschef van minister van Binnenlandse zaken Louis Tobback en later provinciegouverneur van Vlaams Brabant). In die constellatie, waar dus de kiemen werden gelegd voor de grote politiehervorming, fungeert Marc De Mesmaeker als een soort van backoffice voor Fernand Koekelberg waarbij hij vooral opnieuw vanuit die juridische visie de dingen toetste en bijstuurde.

Terzijde, de dienende rol t.a.v. Koekelberg zal later omslaan. Wanneer commissaris-generaal Koekelberg in 2007 in opspraak komt wegens omstreden bevorderingen van secretaresses en een dubieuze reis naar Qatar (met dure Delvauxtassen!) zal De Mesmaeker juridische adviezen schrijven voor de minister zodat de commissaris-generaal juridisch-waterdicht zou ontslagen kunnen worden. Ook dat zegt iets over hem.

Na de grote politiehervorming doet De Mesmaeker mee aan een assessment, dat brevet is noodzakelijk om in die nieuwe organisatie een mandaatfunctie te kunnen krijgen, maar daar slaagt hij op dat moment niet in.

In 2008 stapt Marc De Mesmaeker over naar de Wetstraat. De man zal werken onder liefst zes ministers: Patrick Dewael, Guido De Padt, Annemie Turtelboom, Joëlle Milquet, Melchior Wathelet jr. en Jan Jambon. Daarmee diende hij ook twee taalrollen en drie politieke families: liberale, christendemocratische en Vlaams nationalistische. Waarnemers zien daarin de bevestiging van zijn grote loyauteit als overheidsambtenaar.

Gegeven de stoel waarop Marc De Mesmaeker al die tijd zat, kent hij de historiek van de politiehervorming dus bijzonder goed. En ook al heeft hij een verleden als rijkswachter, de man is de idee van geïntegreerde politie erg genegen en heeft dus niet alleen oog voor de federale politie maar ook voor de lokale.

Dat blijkt ook uit het feit dat De Mesmaeker in 2001 postuleerde voor de functie van zonechef van de lokale politiezone K-L-M (Kapelle-op-den-Bos, Londerzeel, Meise). Maar hij trok zijn kandidatuur in omdat hij op dat moment benoemd werd tot directeur van het Administratief-Technisch Secretariaat.

Dat orgaan, dat geïnspireerd werd door de manier van werken van het leger, kan beschouwd worden als de structurele verbinding tussen de minister van Binnenlandse zaken en de geïntegreerde politie. Er werken zo’n 15 mensen en alle dossiers tussen politie en beleid passeren er. Marc De Mesmaeker zit daar dus opnieuw op een bijzonder geprivilegieerde positie.

In die positie (en soms zelfs als plaatsvervanger voor de minister) leidt hij ook heel veel onderhandelingen over het statuut van het politiepersoneel en vandaar zijn uitstekende contacten met de vakbonden. Want ook in die kringen hoor je weinig negatiefs over de nieuwe commissaris-generaal. Maar dat betekent anderzijds helemaal niet dat De Mesmaeker kan beschouwd worden als een “syndicalist”. (De man heeft nooit partijpolitiek noch ideologisch kleur bekend.) Het betekent veeleer dat hij de gevoeligheden goed kan inschatten en de kunst van het onderhandelen perfect beheerst.

Die contacten zullen de nieuwe commissaris-generaal in zijn nieuwe functie nog goed van pas komen. Want wat je ook doet met het korps, de steun van de vakbonden heb je nodig.

Hetzelfde kan ook gezegd worden over zijn relatie met de inspectie van Financiën. De jaarlijkse budgetbesprekingen zijn technisch een ingewikkelde materie en in tijden van budgettaire krapte (die de federale politie de voorbije jaren financieel erg troffen) een erg belangrijk iets.

En idem dito is ook zijn verhouding met de politieke overheid. Vandaar wellicht ook zijn benoeming. De politieke overheden weten met De Mesmaeker perfect wie ze aanduiden en kiezen daarmee ook voor de veilige koers van de continuïteit.

Met Marc De Mesmaeker komt er dus een zakelijk iemand aan het hoofd te staan van de federale politie, een ambtenaar in de meest positieve betekenis van het woord, een dienaar van het land, een wetsdienaar.

Het is een sterk figuur aan het hoofd van een erg verzwakt korps. Waarnemers van het Belgisch politiebestel zien al langer een onevenwicht tussen de (sterke) 185 lokale politiezones (en dan vooral de grote zones in de grote steden) en de federale politie die door de jarenlange besparingen dermate verzwakt is dat er een ware malaise heerst.

Dat zorgt ervoor dat de federale politie veel (erg bekwame) mensen ziet vertrekken richting lokale politie maar ook dat sommige specialisaties sterker uitgebouwd zijn bij de grote lokale korpsen in vergelijking met de federale politie. Specialisatie én ondersteunende functie van de federale politie, twee hoekstenen van de hervorming eind jaren ’90, dreigen zo onderuit gehaald te worden (en waardoor overigens ook het democratisch evenwicht kan beginnen wankelen).

Meer nog dan een nieuwe commissaris-generaal heeft de federale politie dus vooral behoefte aan middelen. Want welke koers De Mesmaeker als nieuwe CG ook wil varen, als hij de middelen niet krijgt, zal het niets worden.

Bron » VRT Nieuws