Hierbij het verslag van de commissie Justitie van deze ochtend. Veel leesplezier 
Commissie voor de Justitie van dinsdag 6 februari 2018 (voormiddag)
De gedachtewisseling en de behandeling van de vragen vangen aan om 11.21 uur. De vergadering wordt voorgezeten door de heer Philippe Goffin.
Gedachtewisseling met de minister van Justitie over het dossier van de Bende van Nijvel en samengevoegde vragen van
- de heer Stefaan Van Hecke aan de minister van Justitie over "een historisch onderzoek naar de Bende van Nijvel" (nr. 23473)
- de heer Gilles Vanden Burre aan de minister van Justitie over "de opvolging van het onderzoek naar de Bende van Nijvel en de maatregelen voor de families van de slachtoffers" (nr. 23506)
Minister Koen Geens (Nederlands): Ik breng hier vandaag verslag uit van de stand van zaken van het onderzoek naar de feiten gepleegd door de Bende van Nijvel.
Ik heb de voorbije dagen ter zake overleg gepleegd met de bevoegde procureurs-generaal en met magistraten van het federaal parket, die op specifieke domeinen hun deskundigheid aan het onderzoek toevoegen. Ik baseer me op de informatie die het openbaar ministerie mij gaf en die ik mag delen. We mogen echter geenszins het geheim en de voortgang van het onderzoek beschadigen.
(Frans) Dankzij nieuwe oproepen aan het publiek om via verschillende kanalen meer informatie te verzamelen, werden er na 31 oktober 2017 en meer bepaald per 31 januari 2018, 800 getuigenissen verzameld, waarvan er 470 aandacht verdienen en er 120 geëvalueerd werden – 40 getuigenissen kregen de code "rood" en 27 van de 80 overgebleven getuigenissen werden al geëvalueerd. Op drie maanden tijd hebben de onderzoekers 120 van de 470 meldingen onderzocht en ze hebben dus nog zes maanden nodig om de rest te onderzoeken.
Op 11 december 2017 hebben de slachtoffers op een vergadering uitleg gekregen over de recente onderzoeksdaden en de negatieve expertiseverslagen van de wapens en de munitie die in het Kanaal van Ronquières werden gevonden.
Ik zal voorstellen dat de wet houdende de Commissie voor financiële hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden voorziet in een nieuwe schadepost in de gevallen waarin het gerechtelijk onderzoek aansleept wegens een gebrek aan bewijselementen. Een slachtoffer dat gedurende lange tijd in het onzekere verkeert wat betreft de identiteit en de beweegredenen van de dader(s), kan niet rouwen en lijdt daardoor buitengewone schade.
De slachtoffers moeten lang na de feiten nog stappen ondernemen in het kader van het onderzoek en soms ook kosten maken. Vandaag is het zo dat de slachtoffers financiële hulp kunnen krijgen zodra er een beslissing tot sepot of buitenvervolgingstelling is genomen, of één jaar na de burgerlijkepartijstelling, indien de daders onbekend blijven.
W anneer het onderzoek aansleept, wat de onzekerheid bij de slachtoffers alleen maar doet toenemen, zijn deze vaak verplicht bijkomende stappen te doen om het onderzoek op te volgen.
(Nederlands) De equipe werd reeds uitgebreid met speurders, waaronder een misdaadanalist, evenals met speurders van het Comité P. Ook de expertise van het federaal parket werd aan het onderzoek toegevoegd. Deze uitbreiding van het team en de intensivering van het onderzoek hebben tot nieuwe inzichten geleid, die op hun beurt tot de opmaak van het nieuwe onderzoeksplan hebben geleid. Dit plan wordt nu getoetst aan de huidige politionele capaciteit. Het is nu al duidelijk dat de middelen uitgebreid moeten worden om het plan te kunnen uitvoeren.
In de eerste fase moet een aantal misdaadanalisten worden toegevoegd en in een tweede fase ook nog een tiental speurders die de denksporen en voorgestelde acties van de analisten volgen en uitvoeren. Op korte termijn zullen we evolueren van een recherchecapaciteit van elf naar een van dertig personen. Ik heb daarover al gesproken met het College van procureurs-generaal en met de top van de federale gerechtelijke politie. Deze namiddag vindt er een vergadering plaats met de onderzoeksrechter, de procureurs-generaal van Luik en Bergen, de federale procureur, de procureur des Konings van Charleroi, de directeur-generaal van de federale gerechtelijke politie, de gerechtelijke directeur van Charleroi en de coördinator. Bedoeling is om de inzet en de besteding van de uitgebreidere capaciteit te bespreken in het licht van het nieuwe onderzoeksplan. Hoogstwaarschijnlijk zal daarna het onderzoek gefederaliseerd worden.
(Frans) Ik zal de acties die er in het kader van het onderzoek uitgevoerd worden en de strategie die er daarbij gevolgd wordt, niet openbaar maken. Ik kan echter wel zeggen dat de analyse niet beperkt zal blijven tot de feiten uit het dossier maar ook betrekking zal hebben op feiten die onrechtstreeks met het dossier te maken hebben.
Momenteel worden er de volgende onderzoeksdaden verricht: een audit van de overtuigingsstukken die van belang kunnen zijn voor het onderzoek (met inbegrip van stukken uit andere dossiers), de verdere analyse van de ontvangen informatie en het checken van de relevantie ervan.
(Nederlands) In antwoord op de vragen van de heren Vanden Burre en Van Hecke wil ik vooreerst benadrukken dat ik voorzichtig moet omspringen met de concrete elementen van het dossier en met de inhoud en het resultaat van de recentste onderzoekshandelingen.
(Frans) Wat de rol van Bonkoffsky betreft, is het zo dat het denkspoor van de ex-rijkswachters nog steeds wordt onderzocht. Bij de getuigenissen die binnenliepen na de jongste onthullingen zijn er verscheidene over ex-rijkswachters.
Wat de kosten betreft om toegang te krijgen tot het dossier gelden er momenteel geen uitzonderingen, maar ik bereid nog nieuwe maatregelen voor.
De besluiten van profiler Danièle Zucker waren te algemeen om het onderzoek vooruit te helpen. Het alternatieve denkspoor in verband met banditisme heeft niets opgeleverd.
(Nederlands) De heer Van Hecke had het over het historisch onderzoek. Ik wijs erop dat in de wet Potpourri I de verjaring van dergelijke feiten verlengd wordt met tien jaar. Ten gevolge van bepaalde onthullingen is het gerechtelijk onderzoek nu in een stroomversnelling gekomen en dit wil ik nu, met nieuwe en meer mensen en met de inzet van meer middelen, verder tot op het bot laten uitspitten. Een historisch onderzoek is volgens mij dan ook nog niet aan de orde.
Stefaan Van Hecke (Ecolo-Groen): Het is opmerkelijk dat de minister het aantal speurders tot dertig ziet stijgen, net als het ook opmerkelijk is dat het federaal parket het onderzoek naar zich toe zal trekken. Ik neem dan aan dat op termijn het federaal parket ook de leiding van het onderzoek op zich zal nemen? Welke versterkingen worden er in dat geval op dat niveau gepland?
Wat het historisch onderzoek betreft, pleit ik zeker niet voor een stopzetting van het gerechtelijk onderzoek of voor een verjaring. Historici stellen nu echter voor om, terwijl het gerechtelijk onderzoek loopt, specifieke perifere onderzoeken toe te laten van bewijsmateriaal in andere ophefmakende dossiers uit de jaren 80, die nuttig kunnen zijn om bepaalde verbanden te leggen en bepaalde denksporen beter te begrijpen. Het een sluit het andere immers niet uit. Kan de minister akkoord gaan met die in mijn ogen zeer interessante optie?
Ik ben verheugd met de stand van zaken betreffende de wijziging van de wet van 1985 inzake de slachtoffers.
Özlem Özen (PS): U doet uw belofte om regelmatig verslag uit te brengen over dit dossier gestand en ik dank u daarvoor. De media-aandacht mag dan al verslappen, maar het onderzoek werd versterkt en kreeg er extra mensen bij.
U werkt aan een ontwerp om slachtoffers van zware misdaden die na lange tijd onopgelost blijven en hun naasten te vergoeden. Dat is natuurlijk een goede zaak, maar daartoe moeten ook de nodige middelen worden uitgetrokken. Het mag niet bij een aankondigingseffect blijven. We dreigen eens te meer de fout te maken kost wat kost wetgeving te willen maken voor een bijzonder geval. Na welke termijn krijgt men recht op een schadevergoeding voor een niet opgeloste misdaad?
Hoeveel zal die financiële hulp bedragen? Wat wordt de budgettaire impact? Is er al een tijdpad?
Annick Lambrecht (sp.a): Hoever staat het met het wetsontwerp over de spijtoptanten?
Christian Brotcorne (cdH): Men moet permanent in contact blijven met de families, die prioritair dienen te worden geïnformeerd. Ik ben blij dat de schade van de slachtoffers kan worden erkend, ook al kan hun lijden niet benoemd worden.
Sarah Smeyers (N-VA): In de herfst van 2017 werd het dossier van de Bende van Nijvel na onthullingen in de media onder het stof vandaan gehaald. Van de slachtoffers horen de burgemeester van Aalst en ikzelf echter dat zij dit patroon herkennen: na een tip komt het dossier weer onder de aandacht van de media en vervolgens heerst er opnieuw stilte tot de eerstvolgende tip.
Ik denk echter dat we deze cruciale tip moeten aangrijpen om het dossier eindelijk tot een oplossing te brengen, want ditmaal voelt het aan alsof het nu of nooit is. Daarom ben ik blij met de stand van zaken die de minister geeft en waarbij hij toch het geheim van het onderzoek respecteert.
Hij heeft ons daarnet bevestigd dat er nu een grotere onderzoekscapaciteit is, naast een nieuw onderzoeksplan. Het federaal parket krijgt de verantwoordelijkheid en de heer Van Hecke merkt terecht op dat het parket daarbij zowel de begin- als de eindverantwoordelijkheid moet krijgen. Ik vind het antwoord van de minister op onze vraag over de rol van het federaal parket bijgevolg heel positief.
De minister zal het met mij eens zijn dat de slachtoffers beter moeten worden bijgestaan. Er werd al gesproken over een gelijkschakeling met terrorismeslachtoffers, zodat zij ook een aantal gunsten kunnen krijgen, zoals bijvoorbeeld gratis juridische bijstand. Zal dat die effectief komen?
De minister stelde ook voor om de wet van 1985 inzake de financiële hulp aan slachtoffers te hervormen. Komt die hervorming er en wanneer? Zal er een retroactieve vergoeding komen?
Ik wil mij aansluiten bij de vraag van de heer Van Hecke over het inschakelen van een onafhankelijke instantie die een historisch onderzoek naar het onderzoek moet voeren, zonder het gerechtelijk onderzoek in het gedrang te brengen. In 2011 was er in opdracht van de Senaat ook een dergelijk onderzoek naar het onderzoek naar de moord op Julien Lahaut in 1950. Verschillende professoren zijn hiervoor trouwens vragende partij en zijn bereid om hieraan mee te werken. Wat is de mening van de minister hierover?
Marco Van Hees (PTB-GO!): Het is goed dat er initiatieven ontwikkeld worden voor de slachtoffers en dat er extra onderzoekers ingeschakeld worden om de zaak op te lossen. U had het over het gevaar van collusie. Kunt u daar meer over zeggen? Wat bedoelt u met perifere feiten?
Het onderzoek naar het onderzoek lijkt me in dit dossier centraal te staan. Wat is uw visie daarop? U hebt het over een nieuw onderzoeksplan. Betekent dat dat het onderzoek ander, specifiek spoor zal volgen, zoals dat van de rijkswachters? Heeft het comité P gegevens kunnen verstrekken over een eventuele betrokkenheid van de rijkswacht?
Hoe staat het met het wetsontwerp op de spijtoptanten? Zou het in deze zaak van nut kunnen zijn?
Gilles Vanden Burre (Ecolo-Groen): Ik dank u voor deze update. Het is belangrijk dat de families regelmatig worden geïnformeerd. De nieuwe gegevens die in november aan het licht kwamen, zorgden weer voor een sprankeltje hoop. De vele nieuwe ontwikkelingen die zich de afgelopen 30 jaar in dit dossier voordeden, zijn voor de slachtoffers een harde noot.
Dat u de hulp aan de slachtoffers wilt intensiveren, is een goede zaak. Men zal moeten nagaan in welke mate de verschillende voorstellen relevant zijn.
U erkende eerder dat de kosten om toegang te krijgen tot het dossier, namelijk 1.450 euro, te hoog waren. Heb u in dat verband concrete voorstellen?
Mevrouw Danièle Zucker heeft tweeënhalf jaar aan het verslag gewerkt, dat in 2010 werd ingediend. Ik weet niet hoe pertinent het is, maar ik vraag me af waarom men die lijn niet doortrekt. Waarom werden al die middelen uitgetrokken? Waarom werd er geen gevolg gegeven aan die aanbevelingen, onderzoeksdaden en rogatoire commissies?
Het is verbazingwekkend dat men zo lang bepaalde sporen is blijven volgen, om uiteindelijk te concluderen dat het verslag niet serieus, rigoureus en precies genoeg was. Er is veel energie geïnvesteerd in die andere piste die geschetst werd in het verslag van profileringsexpert Danièle Zucker! Het is belangrijk dat alle twijfel wordt weggenomen.
Gelet op de historische dimensie van het dossier zou het nuttig zijn dat er, parallel met het onderzoek, een commissie met historici en wetenschappers zou worden opgericht. Een diepgaande historische reflectie kan de onderzoekers helpen. Ik zou graag uw mening ter zake kennen.
Carina Van Cauter (Open Vld): Ik vind het voor de hand liggend dat het onderzoek gefederaliseerd zal worden aangezien er verschillende gerechtelijke arrondissementen zijn betrokken. We moeten echter waakzaam zijn voor disruptie van het onderzoek. De expertise en ervaring van de parketmagistraten die vandaag het onderzoek leiden, mogen immers niet verloren gaan.
Het onderzoek geraakte in het slop omdat er nooit een spoor kon worden ontdekt dat leidde tot de ontmaskering van de daders. Het lijkt mij dan ook evident dat het team van misdaadanalisten en andere ondersteunende diensten betrokken worden. Het gaat dan ook over gedragswetenschappers die daderprofielen opstellen en over het team dat verantwoordelijk is voor de ViCLAS-analyse.
De minister sprak over bijkomende initiatieven voor de slachtoffers omdat het onderzoek al onaanvaardbaar lang duurt. Betekent dat ook dat er gedacht wordt aan een oplossing voor slachtoffers die in het verleden al een vergoeding hebben ontvangen? Denkt de minister ook aan volledige rechtsbijstand voor slachtoffers, zoals ook aanbevolen werd door de Parlementaire Onderzoekscommissie Terroristische Aanslagen?
Wat is de stand van zaken van het onderzoek van het Comité P? Eerder verklaarde de minister dat het Comité een beperkte onderzoeksopdracht heeft, namelijk de vondsten van Ronquières. Klopt dat? Er is nochtans nooit een intern onderzoek geweest naar de mogelijke betrokkenheid van ex- rijkswachters.
Raf Terwingen (CD&V): De minister had bij zijn aantreden waarschijnlijk niet verwacht op om deze manier met het dossier van de Bende van Nijvel geconfronteerd te worden. Maar dankzij de nieuw opgedoken onderzoekselementen is er nu inderdaad een momentum.
Het is een goede zaak dat de mogelijkheid tot schadevergoeding voor de slachtoffers zal worden uitgebreid. Niemand kan er ook iets tegen hebben dat het aantal onderzoekers wordt opgetrokken van 11 naar 30. Het toont de wil aan om een definitieve doorbraak te zoeken. Het is geen probleem als daarvoor het federale parket moet worden ingeschakeld, maar dat moet uiteraard op een slimme manier gebeuren, zodat er geen expertise verloren gaat.
Wij zijn niet gekant tegen een onderzoek naar het onderzoek op zich, als dat het huidige onderzoek voortuit helpt. We moeten nu gebruik maken van de stroomversnelling in het onderzoek en voorzichtig zijn met politiek getinte vragen, zoals het onderzoek naar het onderzoek. Laat ons focussen op het huidige onderzoek, de rest kan later nog.
Mevrouw Lambrecht vermeldde het ontwerp over spijtoptanten. Ik heb daar in het Parlement ook mijn schouders onder gezet. De minister heeft alvast de steun van mijn fractie om daar werk van te maken. Spijtoptanten zijn immers heel nuttig in dossiers als dit, mits een juist evenwicht wordt bewaard.
Christoph D'Haese (N-VA): Wij danken de minister voor de verhoging van de gerechtelijke capaciteit, de federalisering van het onderzoek en de beslissing om ook perifere dossiers te laten onderzoeken. Ook ik hecht veel belang aan het geheim van het onderzoek, maar het zou goed zijn mocht de minister aangeven in welke richting wordt gezocht. Gaat het over verdovende middelen, wapens, pedofilie, oude politieke generaties of roze balletten?
Wij zijn blij dat de minister dit onderzoek een nieuwe dynamiek heeft gegeven. We moeten nu zorgen voor de continuïteit van het onderzoek. Ik zal daarom een voorstel tot wijziging van artikel 80 van het Gerechtelijk Wetboek indienen, omdat wij ons niet kunnen voorstellen wat er zou gebeuren als de onderzoeksrechter in het dossier ziek wordt of overlijdt. Het zou handig zijn als met een team van onderzoeksrechters kan worden gewerkt.
Wanneer komt de minister terug naar de commissie? We moeten de druk op de ketel houden. Acht de voorzitter het mogelijk om een evaluatiemoment te plannen als we ook meer weten over de initiatieven die worden genomen ter verbetering van de positie van de slachtoffers?
Minister Koen Geens (Frans): Ik benadruk dat het team te Charleroi en het federale onderzoeksteam zeer goed samenwerken.
(Nederlands) Ik denk dat de parketmagistraten het niet zouden appreciëren mocht er op dit ogenblik een historische enquête naar het onderzoek over de Bende van Nijvel komen. De historische onderzoeken naar het dossier-Lahaut en het dossier-Lumumba kwamen er pas nadat de zaken niet meer juridisch konden worden opgelost. We zijn echter nog acht jaar verwijderd van de verjaring in dit dossier en we moeten nu alles op alles zetten om de zaak volledig op te lossen. Ik laat echter wel informeren of een historisch onderzoek op dit moment een aanvullende waarde zou kunnen hebben om het lopende onderzoek vooruit te helpen, maar ik heb daarvoor nu geen indicaties.
Het voorontwerp inzake de spijtoptanten werd in de week voor Kerstmis goedgekeurd door de regering. De Raad van State zal vandaag haar advies afleveren. Dit wetsontwerp werd zeer lang voorbereid met de respectieve betrokkenen, inzonderheid het parket. Ik hoop dit ontwerp nog voor Pasen in de commissie te kunnen bespreken en voor het zomerreces te laten goedkeuren.
Op 17 december 2017 was er op mijn kabinet een vergadering over de slachtoffers in aanwezigheid van hun advocaten.
(Frans) In aanwezigheid van de advocaten van de slachtoffers en in mijn afwezigheid (vanwege de scheiding der machten) heeft de onderzoeksrechter de stand van zaken met betrekking tot het onderzoek uiteengezet. Na zo een zitting zijn de slachtoffers toch altijd enigszins onvoldaan, omdat niet alle informatie kan worden meegedeeld uit hoofde van het onderzoeksgeheim. Een dergelijke vergadering is zeer waardevol en zal dit jaar weer worden georganiseerd.
(Nederlands) Ik houd de parlementaire onderzoekscommissie nauwgezet op de hoogte van onze vorderingen op het vlak van de slachtofferhulp in het kader van terrorisme. Wij hebben op dit ogenblik geen sluitende bewijzen dat er in de zaak van de Bende van Nijvel sprake zou zijn van terrorisme. Wij moeten proberen om het slachtofferstatuut en de vergoeding van de slachtoffers ook in deze zaak beter te regelen, op een gelijke wijze.
(Frans) Het is de bedoeling dat de uitzonderlijke schade die voortvloeit uit het feit dat de daders onbekend blijven, wordt vergoed, met inbegrip van de kosten voor rechtsbijstand of juridische bijstand,. Binnen twee weken zal het wetsontwerp in verband met de vergoeding van de slachtoffers worden voorgesteld op de interkabinettenvergadering. Ik hoop dat de commissie de tekst nog voor het zomerreces zal kunnen bespreken. Het fonds voor slachtofferhulp beschikt over voldoende financiële middelen om de gerechtskosten en de advocatenkosten terug te betalen in dossiers waarin er sprake is van uitzonderlijke schade.
Er werden ook vragen gesteld over randaspecten en collusie. Ik kan daarover niets zeggen.
(Nederlands) Spreken is zilver, zwijgen is goud!
(Frans) Volgens mij is een onderzoek naar het onderzoek – het zou al het derde zijn! – enkel zinvol als dat belangrijk is voor het dossier. Op dit moment lijkt het me niet zinvol, omdat men bezig is de draad van het onderzoek weer zo goed mogelijk op te nemen.
De vier personen van het Comité P die aan het dossier werken gaan na of sommige speurders of rijkswachters dingen gedaan hebben die ze niet hadden moeten doen.
Wat het rapport-Zucker betreft, heb ik op 20 december 2017 een uitgebreid antwoord verstrekt. Zoals procureur-generaal De Valkeneer laat verstaan, heeft men eruit gehaald wat erin zat en zal men er niet meer op teruggrijpen.
(Nederlands) Uiteraard kunnen de enquêteurs alle bijzondere capaciteiten, ook die van de centrale directies van de federale gerechtelijke politie, aanspreken. Ik doe er alles aan om alle betrokkenen de middelen en de samenwerkingsmogelijkheden te bezorgen met het oog op een degelijk onderzoek.
Carina Van Cauter (Open Vld): Zouden in geval van een federalisering van het onderzoek de mensen die vandaag de leiding hebben van het onderzoek, dan tijdelijk toegevoegd worden aan het federaal parket?
Minister Koen Geens (Nederlands): Er zijn twee federale parketmagistraten belast met dit onderzoek. Het federaal parket heeft de mogelijkheid om voluit een beroep te doen op de federale gerechtelijke politie van Brussel, maar ook van de ressorten. Dat is trouwens wat er in alle terreurenquêtes gebeurt. Er is op dat vlak dan ook geen enkel probleem. Het spreekt voor zich dat er in geval van volledige federalisering ook een parketmagistraat van Charleroi op het dossier zou blijven werken met het oog op de tweetaligheid. Men zal zeer geïntegreerd werken, zoals trouwens nu ook al gebeurt.
(Frans) Als mevrouw Michel niet beschikbaar zou zijn, zouden er voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen, maar de samenwerking verloopt uitstekend. Aangezien dat voor alle onderzoeksrechters van het land geldt, is een wijziging van artikel 80 van het Gerechtelijk Wetboek niet aan de orde.
Het onderzoek heeft ook goede kanten. Het dossier werd volledig gedigitaliseerd en is dus nu uiterst toegankelijk voor de speurders.
Stefaan Van Hecke (Ecolo-Groen): Is een versterking van het federale parket dan nog wel nodig?
Minister Koen Geens (Nederlands): Wij hebben het voorbije jaar het federale parket vrij drastisch uitgebreid. Het kader bedraagt momenteel 32. Bij mijn aantreden was het maar 26. Er gaat uiteraard vandaag iets minder capaciteit van het federale parket naar terreurkwesties, maar ik denk dat zij dit wel aankunnen. Twee zeer gespecialiseerde magistraten zijn haast voltijds met het dossier bezig.
De voorzitter: De commissie zal een datum voor een nieuwe opvolgingsvergadering vastleggen.
De gedachtewisseling en de behandeling van de vragen eindigen om 12.33 uur.
Bron: Beknopt verslag nr. CRABV 54 COM 811 van de Commissie Justitie | 6 februari 2018 (voormiddag)