Een psychopaat
Hij is "een psychopaat" is min of meer een begrip geworden voor iemand van wie men vindt dat hij eigenlijk niet meer in de maatschappij thuis hoort, omdat zijn gedragingen zo aanstootgevend zijn dat hij langdurig - zo niet levenslang “opgeborgen” zou moeten worden. Daarbij mag echter niet vergeten worden dat, als het werkelijk om psychische aandoening gaat, er sprake is van een zeer ernstige psychische afwijking waar de betrokkene weinig of niets aan kan doen.
Het is een misverstand dat iemand met psychopathie daar zelf geen last van zou hebben. Dit is wel begrijpelijk omdat hij of zij er vaak weinig blijk van geeft onder deze afwijking te lijden. Toch is dat niet het geval. Een van de kenmerken is dat men, meer onbewust dan bewust, er veel aan zal doen om uit te stralen dat men meer in zijn mars heeft dan feitelijk het geval is (zie ook NPS).
Gedrag dat voor de omgeving als regel moeilijk geaccepteerd wordt en daardoor vaak tot afwijzing leidt, waardoor een grote eenzaamheid ontstaat. Daar komt nog bij dat men wel in de gaten heeft dat men anders is en dat dit tot tal van conflicten kan leiden. Dit ligt echter naar het gevoel zelden of nooit aan de patiënt zelf, maar aan anderen. Dat komt omdat het ziekte-inzicht uiterst beperkt is. Nog los van de complexiteit van deze ziekte maakt juist het ontbreken van ziekte-inzicht het met succes behandelen zo moeilijk.
De oorzaken van psychopathie zijn in drie groepen te verdelen:
Ontwikkelingsstoornissen (emotionele verwaarlozing): door een opvoeding waarin geborgenheid en genegenheid, met name in de eerste levensjaren, onvoldoende aanwezig is kan er een persoonlijkheidsstructuur ontstaan waarin het WIJ-gevoel (socialisatie) onvoldoende is en het IK-gevoel (egocentriciteit) op de voorgrond komt te staan. Deze verstoring en onevenwichtigheid kan later in psychopathisch gedrag zichtbaar worden. Vrijwel altijd is op weg naar de volwassenheid een gedragsstoornis opgetreden (met name CD). In de vroege jeugd kan als gevolg van pathologische zorg reactieve hechtingsstoornis zijn voorgekomen.
Organische oorzaken: hersenontsteking, hersenvliesontsteking en andere ernstige hersenbeschadigingen door ongelukken of vergiftigingen door een verslavingsziekte, kunnen tot een zodanige karakterverandering leiden dat een verpsychopathiseerde persoonlijkheid ontstaat.
Erfelijkheid: in bepaalde situaties kan gedacht worden dat psychopathie mede een erfelijke oorzaak heeft.Welke beschadiging of afwijking in de structuur van hersencellen hierbij een rol speelt is onvoldoende bekend. Doorgaans is een combinatie van deze factoren aanwezig bij psychopathische personen, het combineren van zulke factoren doet men volgens het biopsychosociaal model.
Kenmerkend gedrag
Door een emotionele verwaarlozing of in die gevallen waar sprake is van een organische oorzaak is er een zo grote gevoelsarmoede en lage gewetensfunctie opgetreden dat men het vermogen mist om zich aan te passen aan de normen en de eisen die een samenleving stelt. Dit wordt vooral zichtbaar in sterk egocentrisch gedrag, waarbij het eigenbelang altijd boven dat van anderen gaat. Dit kan op een duidelijk zichtbare wijze gebeuren, maar het kan ook zo zijn dat men zich schijnbaar aardig en sociaalvoelend voordoet om daarmee te bereiken dat er later rechten of gunsten kunnen worden geëist. Een ander kenmerkend verschijnsel is dat zij zo manipuleren dat de ander dat niet direct in de gaten heeft en zich ongewild voor “het karretje” laat spannen.
Een heel specifiek verschijnsel bij psychopathie is het ziekelijk liegen. Een psychopaat kan een uitgebreid web van leugens vertellen om daar later zijn voordeel mee te kunnen doen. Hij kan bijvoorbeeld iemand financieel voordeel of romantiek in het vooruitzicht stellen, maar het verantwoordelijkheidsgevoel om aan de geschapen verwachtingen te voldoen, ontbreekt volledig. Het komt voor dat het liegen zodanig een tweede natuur geworden is, dat het ook gebeurt zonder dat de psychopaat er een concreet plan mee heeft. Opvallend is voorts dat zij zich enerzijds gedragen als mensen die in de hoek zitten waar “de klappen” vallen en anderzijds zich voordoen als iemand die “het gemaakt” heeft.
Uit de voorgaande beschrijving laat het zich begrijpen dat het leggen en onderhouden van relaties voor iemand met psychopathie erg moeilijk is. Niet alleen omdat hij of zij dat zelf niet kan, maar ook omdat de omgeving dit gedrag begrijpelijkerwijze afwijst. Door deze communicatiestoornis zal het toch al grote isolement nog groter worden wat de egocentriciteit versterkt.