Wat de Staatsveiligheid allemaal niet gedaan heeft

Onlangs organizeerde de Nederlandse Binnenlandse Veiligheidsdienst een rondleiding voor journalisten. Die heroïsche poging tot openheid leverde televisiebeelden en interviews op die niet zouden misstaan in een satirische film. Het is ook paradoxaal, een geheime dienst die zijn geheimen prijsgeeft en de Belgische tegenhanger van de BVD, het Bestuur Openbare Veiligheid, toont tot dusver geen ambities in deze richting. De deuren van de nationale inlichtingendienst blijven dichtgespijkerd op het moment dat zelfs de KGB-archieven opengaan. Alleen al daarom verdienen de twee franstalige journalisten, Christian Carpentier van de politieke redaktie van La Dernière Heure en Frédéric Moser van het persagentschap Nara Press, een dekoratie.

Zij hebben het aangedurfd de geschiedenis af te tasten van wat in de wandel de Staatsveiligheid wordt genoemd, met de nadruk op de bewogen jaren '80. Je kunt geen archieven raadplegen, je valt terug op fantasten die verhalen vertellen; je hebt geen idee van de al dan niet linke konnekties van die figuren en nog minder van hun bedoelingen. Het is dansen in het duister en om de hoek staan velen te wachten tot je op je bek gaat. Het blijft een hachelijke onderneming en het is geen wonder dat 'De Staatsveiligheid. Geschiedenis van een destabilisatie', voor zover bekend, het eerste boek is over het onderwerp, in de ruim 160 jaar dat de dienst bestaat.

Het Bestuur Openbare Veiligheid is een dag of tien jonger dan het Koninkrijk België. Het werd opgericht in oktober 1830 en pas in 1884 kwamen een paar parlementsleden erachter dat ze weinig of niets te zeggen hadden over de administratie. Ze was namelijk door een koninklijk besluit en niet door een wet in het leven geroepen. Ze lieten de zaak blauw blauw en dat werd tot vandaag de dag nooit goedgemaakt.

Ondertussen laveerde de dienst van het Ministerie van Justitie naar Binnenlandse Zaken en terug. Alleen al in de eerste tien jaar van zijn bestaan reisde hij vier keer over en weer. De administrateur-direkteur-generaals die de leiding kregen, hielden het zelden vol tot hun pensioen en de Veiligheid werd van in het begin geplaagd door affaires. De allereerste leidde er op 3 maart 1831 toe dat de administratie minder dan vijf maand na haar ontstaan werd opgedoekt. Ze werd alweer heropgericht voor die afschaffing op 1 april een feit werd. Isidore Plaisant, de eerste administrateur-generaal had zijn manschappen ingezet voor eigen gebruik en diende ontslag te nemen.

Garageboxen

De jongste affaire is nog volop aan de gang en het is daarover dat de ondertitel en de hoofdbrok van het boek gaan. Het voorlopig laatste bedrijf speelt zich momenteel af voor een onverschillige publieke opinie in het Brabantse Hof van Assisen, waar de tot privé-detektives omgeschoolde BOB'ers Robert Beijer en Madani Bouhouche terechtstaan voor moord.

Robert Beijer zong er op maandag 3 oktober zijn versleten song: de garageboxen waarin wapens werden gevonden die gestolen waren bij het vermoorde FN-kaderlid Juan Mendez en bij de rijkswacht, heeft hij gehuurd in opdracht van Albert Raes, de laatste ADG van de Openbare Veiligheid, en van zijn medewerker kommissaris Christian Smets. Moser en Carpentier ontzenuwen dit verhaal, maar uit de procesverslaggeving de dag na de zitting valt op te maken dat Beijer's saga nog altijd geesten in verwarring brengt. Het is tragisch, want als ten vroegste in januari volgend jaar het vonnis valt in deze zaak, valt waarschijnlijk ook het doek over de meest sinistere kant van de jaren '80. De gerechtelijke overheid heeft pas onlangs nog te kennen gegeven dat ze weinig hoop heeft om de waarheid over de Bende van Nijvel te vinden.

De Janssen en Janssens van de Staatsveiligheid liggen nu al meer dan tien jaar onder vuur. Ze werden ervan beschuldigd lid te zijn van de KGB en gelijktijdig de hand te hebben gehad in de extreemrechtse militie Westland New Post, waarvan een leider, Marcel Barbier, twee mensen vermoordde. Raes en co zouden Francine Lyna, die het onderzoek naar de dubbele moord leidde, gechanteerd hebben. Zij zouden deelgenomen hebben aan roze balletten, samen met een serie andere prominenten onder wie, top of the bill, de huidige koning Albert. Tot slot zouden ze ook het brein zijn achter de Bende van Nijvel.

Van al die aktiviteit is nooit een spoor van bewijs geleverd. In het boek stuiken de verhalen één na één ineen als nat karton. Het enige wat vast staat is dat kommissaris Christian Smets schaduwtechnieken en -oefeningen gaf aan de WNP-leden met de bedoeling om te weten te komen wie ze waren en wat ze in het schild voeren. Die methode is té gedurfd om verstandig, laat staan vanuit demokratisch standpunt verdedigbaar te zijn.

De ellende is dat de meeste van de vermelde affaires onopgehelderd zijn en allemaal op zich een boek waard, zodat het makkelijk blijft om spuien. Dat gebeurt via de pers. Journalisten die zich niet om de tuin laten leiden worden geïntimideerd.

Tobback

In de zomer van 1990 kreeg het het selekte en overwegend franstalige gezelschap van onder meer baron de Bonvoisin en advokaat Michel Graindorge plotseling een medestander in de persoon van Louis Tobback. Die verklaarde dat hij niets had aan de staatsveiligheid. Twee maanden nadien maakte hij journalist Serge Dumont van het weekblad Le Vif uit voor 'uitschot' en 'gespuis' en voor 'een agent van de staatsveiligheid' (blz. 216) nadat Dumont details publiceerde over de zaak Tcherpinski en meer bepaald over de KGB-spion die zich bevond in de onmiddellijke nabijheid van de minister van binnenlandse zaken. Jacques Gevers, de hoofdredakteur van het blad, sprak met Dumont af dat deze laatste ontslag zou krijgen als Tobback zijn beschuldiging kon hard maken. Dezer dagen volgt Dumont uitvoerig het Cools-feuilleton voor Le Vif.

Is de Staatsveiligheid gedestabilizeerd? Volgens de auteurs wel. Albert Raes 'vroeg' en kreeg een andere funktie als direkteur-generaal van de dienst voor Burgerlijke en Kriminele Zaken op het ministerie van Justitie. Christian Smets is en blijft geschorst en al wie overblijft 'heeft angst vroeg of laat hetzelfde lot te ondergaan'. En: 'de staatsveiligheid zal nooit meer funktioneren zoals voorheen'.

Wie daar belang bij had, laten de auteurs in het midden. De lijst van mensen en diensten die rekeningen te vereffenen hadden met Albert Raes en zijn medewerkers is nogal lang.

Moser en Carpentier hakken de knoop niet door. Dat kan ook niet omdat schakels uit het verhaal ontbreken. Ze geven echter geen hiërarchie aan in de schandalen die gebruikt werden in de hetze tegen de Staatsveiligheid. Dat is jammer, want het maakt wel iets duidelijk. Terwijl de andere affaires slechts in de marge werden aangegrepen om de Veiligheid aan te vallen, is het niet moeilijk om te argumenteren dat de Westland New Post als hoofddoel en misschien zelfs als enig doel had om de Staatsveiligheid in diskrediet te brengen en de kop van Albert Raes te doen rollen. Dat kan van de Bende van Nijvel zeker niet gezegd worden, met het weinige dat we erover weten. De sleutel van de affaires uit de jaren '80 zit bij de WNP. Of tenminste, de groep is het duidelijkste eindje om het kluwen op te rollen.

Zover zijn de auteurs niet gegaan. In plaats van nieuwe mytes te lanceren hebben ze de bestaande doorprikt. Dat is een prestatie in een milieu dat lijdt aan spionitis. Het veelvuldige gebruik - typisch voor franstaligen - van '...' en de soms wat kinderlijke toon neem je erbij.

Christian Carpentier, Frédéric Moser - De Staatsveiligheid - 1994, Leuven, Kritak, 989 fr.

Bron: De Tijd | Hilde Geens | 15 oktober 1994