In het boek 'Tegendraadse criminologie. Liber Amicorum Paul Ponsaers' staat een hoofdstuk - 'Paul Ponsaers: de journalist en wetenschappers' van Pol Deltour. Daaruit haal ik volgend stuk:

(...) Toendertijds vertoefde ik zelf in mijn midtwenties en was een redelijke onbezonnenheid mijn deel. Via de media begon ik me te informeren over oplossingen voor maatschappelijk onrecht. Zo kwam ik omzeggens automatisch bij de krant De Morgen uit. En bij Paul Ponsaers, die er toen een van de topjournalisten was. Ponsaers, ik zal het maar meteen toegeven, is ooit een van mijn jeugdidolen geweest. Wist ik veel dat ik vanaf 1990 zelf tot het redactioneel corps van de krant zou behoren. Meer zelfs: na het vertrek van Paul Ponsaers bij De Morgen - waarover straks meer - was men op zoek naar iemand die hem enigszins kon vervangen. Uitgerekend ik zou daarvoor in aanmerking komen. Ik vrees dat ik die doelstelling niet heb waargemaakt.

Paul werkte bij De Morgen als gerechts- en onderzoeksjournalist. Het eerste artikel dat we terugvonden dateert van 2 juli 1986 en ging onder de kop 'BBI recupereert 1,4 miljard (!) via carrousel-bestrijding' (sic, let op het uitroepteken). Het stuk berichtte over de vangsten die de toenmalige Bijzondere Belastingsinspectie in haar strijd tegen BTW-fraude had geboekt. Het artikel eindigde met een forse aanklacht tegen het roemruchte Charter van de Belastingsplichtige, waarmee de regering toen uitgerekend de BBI zou kortwieken. Dat eerste krantenbericht typeert de journalist Ponsaers honderduit: correcte en relevante verslaggeving, met een stevige saus sociaal-politiek engagement er overheen.

Even typerend aan dat krantenbericht: het was niet Pauls enige werkstuk die dag. Voor dezelfde editie van 2 juli werkte hij, zij het met vier collega’s, aan een reportage - toen Focus genoemd - over malaria op de luchthaven van Zaventem. Op zijn tweede werkdag als journalist verdubbelde hij zijn productie nog. Zo vinden we in de krant van 3 juli al meteen vier artikelen van zijn hand: een follow-up van de malaria-epidemie op Zaventem (luchthavenautoriteiten reageren maar traag), een stuk over de uitlevering aan België van Britse hooligans na het Heizeldrama van 29 mei 1985 (regering gaat eindelijk tot actie over), een bijdrage over de waarde van het tennisracket van ECC-winnaar Lendl in het kader van een dispuut tussen verzekeraars ('slechts' 10 miljoen frank), en een veeleer bescheiden verslagje van een schietindicent in Koekelberg. Niet dat Ponsaers elke dag zo veel zou schrijven, maar dat hoge productieniveau tekent toch de jaren dat hij voor De Morgen werkte. We gingen het turven en kwamen uit bij een productiegemiddelde van 30 artikelen per maand. Niveau gerechts- en onderzoeksjournalistiek welteverstaan. Geen wonder dat sommige journalistieke carrières zo snel eindigen.

Vooral met zijn nimmer aflatende aandacht voor de Bende van Nijvel en diens 28 dodelijke slachtoffers maakte Paul Ponsaers naam als journalist. Haar reputatie getrouw, ging De Morgen verbeten mee op zoek naar de daders en beet ze zich vast in mogelijke verklaringen. En er waren er nog in wie Ponsaers zijn journalistieke tanden zette. Ook de communistische bommenleggers van de CCC genoten zijn bijzondere aandacht. Net zoals extreemrechtse figuren en groupuscules. Fraudeurs hadden er met hem een serieuze luis in de pels bij. Goudhandelaar Kirschen bijvoorbeeld. Textielbaron Pierre Salik. VDB. De familie Artois. De ziekenfondsen (!). De Chevron-raffinaderij in Feluy. Een netwerk van Nederlandse koppelbazen in Limburg. Ene Jozef Miny, beleggingsfraudeur. Het ECC, organisator van tennistornooien. Fraude en corruptie waren Paul steeds een doorn in het oog, als de gesofisticeerde en hoogst antisociale hold-ups op de samenleving die ze zijn.

Dat bij dat alles ook op het overheidsfunctioneren gefocust werd, mag geen verwondering wekken. Vooral het justitiële en politiële falen in het Bendedrama hield Ponsaers bezig. De latere parlementaire activiteiten over de Bende volgde hij dan ook op de voet. Op 18 november 1986 publiceerde Paul samen met Walter De Bock een opgemerkte reportage onder de kop 'Nevel over Nijvel: de politieke piste die werd genegeerd'. (*) Daarin vroegen de reporters extra aandacht voor de mogelijkheid de bendeleden te vinden "in kringen van oud-rijkswachters en extreemrechtse wapenfreaks". Het leidde dan wel niet tot de uiteindelijke ontmaskering, het journalistieke speurwerk zette politie en gerecht er op zijn minst toe aan om de piste verder te bewandelen en deuren te sluiten die anders misschien op een kier waren blijven staan. Later schreef Paul samen met Gilbert Dupont van La Dernière Heure nog een boek over de tragische gebeurtenissen. 'De Bende, een documentaire' was in 1986 het eerste in een reeks van 'Bende-documentaires'. Volgens velen gaat het nog steeds om het beste dat over die roemruchte episode uit onze vaderlandse geschiedenis verscheen.

(*) Iemand toevallig een kopie van dat artikel in zijn bezit?

Deze week in Humo:

Over jihadi's, dieven en extreemrechtse Rijkswachters: Humo sprak met criminoloog Paul Ponsaers

Hij was de eerste die een boek schreef over de Bende van Nijvel, in 1988. Meer dan dertig jaar lang volgde hij het onwaarschijnlijke kluwen van sporen en dwaalsporen op de voet, eerst als journalist, later als criminoloog aan de Gentse universiteit. Maar ook over het veiligheidsbeleid van de regering, politiegeweld, radicalisering en jihadinetwerken heeft deze emeritus professor een uitgesproken mening.

We hebben afgesproken op de Boekenbeurs, en niet zonder reden. Paul Ponsaers (65) schrijft nog altijd boeken en papers alsof zijn leven ervan afhangt. Over ‘Jihadi’s in België: de route naar Zaventem en Maalbeek’ heeft hij het publiek zojuist een uur lang onderhouden. In een ander werk nam hij samen met criminologe Elke Devroe het politiebeleid van 22 Europese grootsteden onder de loep. Maar uiteraard kan dit gesprek enkel starten met de zaak die hem al een half leven fascineert.

Met de deur in huis: wie zit er achter de Bende van Nijvel? Hebben de recente onthullingen uw theorie bijgesteld?

"Nee. Ik geloof niet in het grote complot waarbij dé rijkswacht, dé Staatsveiligheid of dé BOB, met medeweten van hooggeplaatste politici en magistraten, een angstgolf door het land wilden jagen om er zelf politiek voordeel uit te halen. Het idee dat de top van een veiligheidsapparaat zulke criminele activiteiten toedekt, is knettergek. Maar dat er individuen uit die kringen betrokken zijn bij de Bende, dat is wél duidelijk. Het gaat om BOB’ers, rijkswachters en andere mensen uit het staatsapparaat die werden ontslagen of gedegradeerd, vanwege extreemrechtse sympathieën of omdat ze over de schreef gingen op het terrein. Uit rancune wilden zij de instellingen beschadigen die hen hadden uitgespuwd. Ze manipuleerden het onderzoek. Ze wilden het laten voorkomen alsof de staatsapparaten zelf betrokken waren. Bendeverdachte Christiaan Bonkoffsky past helemaal in dat verhaal. Hij was lid van de Groep Diane, een elitegroep binnen de rijkswacht, maar werd uitgesloten na een schietincident. Of hij werkelijk de Reus was, moet prioritair onderzocht worden."

Twee andere ex-rijkswachters, Robert Beijer en Madani Bouhouche, zitten ook al lang in het dossier. Waren zij lid van de Bende?

"Ze luisterden collega’s af en zijn allebei veroordeeld voor zware misdrijven, waaronder moord. Alleen hun betrokkenheid bij de Bende heeft men nooit echt kunnen bewijzen. En in een rechtsstaat is dat nodig."

"Men is altijd schroomvallig geweest in het onderzoeken van de piste die naar de rijkswacht wees. De Bende heeft aanslagen gepleegd op rijkswachters en ingebroken bij de Groep Diane: men had moeten uitvlooien waarom ze het zo op de rijkswacht had gemunt."

Waarom zijn de onderzoekers daar niet voluit in gegaan?

"Sommige speurders zijn op de rem gaan staan, uit valse solidariteit. Als u iets verontrustends hoort over een collega bij Humo, zult u die misschien ook in bescherming nemen of verwittigen. Vergeet niet dat de rijkswacht zichzelf beschouwde als het belangrijkste korps van het land. Veel rijkswachters vonden dat dat blazoen geen smet mocht oplopen."

Het volledige interview lees je deze week in Humo.

Dit is een fout die velen maken, het is jammer genoeg niet zo. Er is nog niemand veroordeeld voor de moord op Mendez en Zwarts. Deze twee zaken zijn - zoals de Bende van Nijvel - nog niet opgelost.

Dit wordt veelvuldig geschreven en beweert, maar volgens dat ik het me kan herinneren is Bouhouche veroordeeld voor de overval maar niet voor de moord. Er is trouwens geen lichaam en moordwapen gevonden. In de akte van beschuldiging staat "vermoedelijke moord op agent Zwarts" er waren nog 3 mededaders dus een veroordeling voor moord op Zwarts is technisch gezien heel erg moeilijk zeker met het legertje van advocaten aan hun zijde.

De vrouw van Bouhouche heeft trouwens een verklaring afgelegd over de mededaders die buitenlanders waren, Beijer zegt over dit spoor dat het niet onderzocht is. De hoek waaruit de buitenlanders komen is toch wel heel interessant, en is ook een verklaring voor het motief.