Ondertussen is het rapport van de commissie beschikbaar. Het rapport geeft voldoende argumenten om het onderzoek terug te openen:

Onafhankelijk panel bepleit nieuw onderzoek naar dood VN-chef Hammarskjold

Een onafhankelijke commissie pleit voor het heropenen van het onderzoek naar de dood van voormalig VN-secretaris-generaal Dag Hammarskjold, die in 1961 om het leven kwam bij een vliegtuigcrash. Nieuw bewijs van de jongste jaren zou daarom vragen, zo blijkt uit een rapport dat maandag gepubliceerd werd.

De commissie van internationale juristen boog zich over het uitvoerige bewijsmateriaal dat sinds het afsluiting van het onderzoek in 1962 nog opdook. Die nieuwe bewijzen zouden een ander licht kunnen werpen op de omstandigheden van de crash en een definitief antwoord kunnen bieden op de aanhoudende verdenkingen van moord.

Volgens het rapport van de commissie zouden de bewijzen geleverd kunnen worden door de VS, aangezien geweten is dat de National Security Agency (NSA) opgenomen informatie in handen heeft, zoals radio-communicatie van de luchthaven van Ndola tijdens de nacht van de crash.

De Zweed Hammarskjold werd in 1953 de tweede secretaris-generaal van de VN. Hij stierf in 1961 bij een vliegtuigcrash in het voormalige Noord-Rhodesië, tegenwoordig Zambia.

VN-woordvoerder Martin Nesirky zegt dat de Verenigde Naties het rapport grondig zal onderzoeken.

Bron: De Standaard | 10 september 2013

Het rapport kan je downloaden van de website van de commissie » www.hammarskjoldcommission.org

Mysterieuze crash VN-topman geeft Belgisch bedrijf kopzorgen

De Verenigde Naties openen na 55 jaar een onderzoek naar het mysterieuze overlijden van toenmalig secretaris-generaal Dag Hammarskjöld. Hij kwam om bij een vliegtuigongeval enkele uren na opstijgen uit het toenmalige Kinshasa. Nieuwe documenten en getuigenissen wijzen in de richting van een complot tussen Engelse en Amerikaanse inlichtingendiensten, maar ook naar het Belgische bedrijf Umicore.

VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon wil een onderzoek openen naar de hypothese dat Dag Hammarskjöld vermoord zou zijn in opdracht van de CIA, de MI5 en Umicore - toen Union Minière. (1) Het is het gevolg van nieuw opgedoken informatie, onder andere verzameld door de Zweed Göran Björkdahl. Die ging enkele jaren geleden naar de plaats van de crash en sprak er met getuigen, die vreemd genoeg nooit eerder waren verhoord.

"De VN hebben me net via e-mail gevraagd of ik al mijn informatie kan bundelen en aan hen overmaken. Wat ik uiteraard maar al te graag doe." Björkdahl kan zijn enthousiasme niet verbergen. In een gesprek met De Morgen legt hij uit wat er volgens hem die fatale nacht van 18 september 1961 is gebeurd en waarom dat nu pas onderzocht wordt.

Hammarskjöld was toen acht jaar secretaris-generaal en genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Het was ook voor een vredesmissie dat hij op dat moment in Congo was, waar separatisten de rijke provincie Katanga met Belgische steun probeerden af te scheuren net na de onafhankelijkheid.

Het vliegtuig met Hammarskjöld vertrok uit Kinshasa, toen nog Léopoldville, om in het huidige Zambia een staakt-het-vuren te bespreken met Moise Tshombe, de leider van die separatisten. Maar Hammarskjöld zou nooit aankomen. Zijn vliegtuig stortte neer in het oerwoud, niet ver van de luchthaven van Ndola. Drie officiële onderzoeken in de jaren 60 hebben de ware oorzaak van de crash niet kunnen achterhalen.

"Ik heb het altijd vreemd gevonden dat er in de rapporten amper of geen Afrikaanse getuigen voorkomen", vertelt Göran Björkdahl, die dan maar besloot om zelf ter plekke te gaan. "Vlak bij de plek van de crash was een dorpje van steenkoolarbeiders. De oudere inwoners schrokken dat ik het onderwerp opnieuw ter sprake wou brengen. Uiteindelijk vond ik twaalf erg goede getuigen, die me min of meer hetzelfde vertelden. Ze zagen die nacht een groot toestel naderen, dat gevolgd werd door een kleiner. Daarna zagen ze een lichtflits, of vuur."

Cover-upoperatie

De getuigen bevestigen ook dat er 's anderendaags al in de ochtend soldaten en politieagenten het wrak onderzochten. Nochtans is het toestel officieel pas na drie uur in de namiddag onderzocht. Het hele onderzoek is volgens Björkdahl een grote cover-upoperatie.

"Wat deden die militairen en agenten die ochtend rond het wrak? Bewijsmateriaal verwijderen? Er zijn documenten die daar een antwoord op kunnen geven, maar ze zitten vast bij veiligheidsdiensten. Bij de Britten bijvoorbeeld, die de legerarchieven bezitten van Rhodesië, het toenmalige Zambia. Zij hebben de onderzoeken in de jaren 60 geleid. Ik ben in overleg om de documenten te kunnen inkijken, maar dat ziet er niet goed uit. De Amerikaanse NSA heeft dan weer geluidsopnames van gesprekken met de piloot, maar ook die blijven achter slot en grendel."

Terwijl Hammarskjöld voorstander was van een eengemaakt, onafhankelijk Congo, wilden de Engelsen, de Amerikanen, de Britten en Belgen het koper en vooral het uranium van Katanga's mijnen veiligstellen.

"De politieke leiders van Katanga waren twee handen op één buik met de Belgische ontginner Union Minière du Haut Katanga. Die had geen zin om zijn kostbare grondstoffen achter te laten. Het kleine vliegtuigje dat mijn getuigen gezien hebben, zou een Fouga Magister Jet kunnen geweest zijn. Union Minière had er zo een drietal aangekocht voor de Katangese strijdkrachten."

'Dag moet uit de weg'

Naast de getuigenissen van Björkdahl zullen de VN in hun onderzoek ook gebruikmaken van bewijsmateriaal uit Zuid-Afrika. In een onderzoek naar misdaden tijdens de apartheid kwam Operation Celeste aan het licht. Een van de documenten, gemarkeerd met 'top secret', beschrijft een meeting tussen MI5, de CIA en een Zuid-Afrikaanse huurlingengroep. Toenmalig hoofd van de CIA Allen Dulles zou toen gezegd hebben: "Dag zorgt steeds meer voor problemen ... en hij moet uit de weg geruimd worden."

Volgens de documenten moest het toestel van Hammarskjöld gesaboteerd worden met TNT in het wielcompartiment, voor het vertrek uit Léopoldville.

"Die explosieven moesten geplaatst worden door de huurlingen uit Zuid-Afrika en aangeleverd worden door Union Minière. Ze hadden waarschijnlijk bij het vertrek moeten ontploffen, maar dat is niet gebeurd. Het zou kunnen dat ze dan dat vliegtuig erachteraan gestuurd hebben."

55 jaar na het tragisch ongeluk, of de moord, blijven nog heel wat vragen onbeantwoord. Net daarom opent de VN nu opnieuw een onderzoek. Björkdahl gelooft dat de ware toedracht nog altijd aan het licht kan komen. "Het motief is duidelijk, maar wat de VN moeten vinden is technisch bewijs. Ze moeten te weten komen of het toestel ontploft is, neergeschoten of neergestort."

Bron: De Morgen | 4 augustus 2016

(1) Het bedrijf Union Minière brengt ons naar Milpol en André Moyen.

Nieuw VN-onderzoek naar de dood van Dag Hammarskjöld
‘Ze weten meer dan ze zeggen’

De VN weten nog altijd niet hoe hun secretaris-generaal Dag Hammarskjöld in 1961 om het leven kwam. België kan het onderzoek vooruithelpen – als het dat wil.

Nog deze maand publiceert de Tanzaniaan Mohamed Chande Othman zijn eindrapport over de vliegtuigcrash die op 18 september 1961 het leven kostte aan VN-secretaris-generaal Dag Hammarsjköld en vijftien anderen bij Ndola in Noord-Rhodesië (nu Zambia). Hammarskjöld leidde toen een vredesmissie in het pas onafhankelijke Congo, ook om een eind te stellen aan de afscheuring van de rijke provincie Katanga. In Ndola zou hij daarover onderhandelen met de Katangese president Moïse Tshombe.

De oorzaak van de ramp raakte nooit helemaal opgehelderd. Nog altijd doen erover tal van theorieën de ronde. Het ontbrak Hammarskjöld ook niet aan vijanden. Veel westerse landen, België voorop, waren de Katangese secessie gunstig gezind: de anticommunist Tshombe steunde de westerse economische belangen in Katanga.

De huidige VN-secretaris-generaal Antonio Guterres gaf de jurist Othman de opdracht om nu de laatste hypothese over de crash te onderzoeken. Ze steunt op informatie uit twee Amerikaanse bronnen: Hammarskjölds DC-6 zou bij het naderen van Ndola neer zijn gehaald door een Belgische piloot, naar verluidt Jan Van Risseghem, in een Katangees vliegtuig.

Othman riep de VS, Groot-Brittannië en België op om de archieven van hun inlichtingendiensten open te stellen. Zondag citeerde The New York Times echter anonieme bronnen rond Othman die zich niet optimistisch toonden. ‘Ze weten veel meer dan ze zeggen’, zo citeerde de krant hen.

Belgische archieven

Eind vorig jaar stelde Kamerlid Benoit Hellings (Ecolo) er parlementaire vragen over. Het bekommert Hellings dat de toegang tot archieven van inlichtingendiensten moeilijker is geworden – ze blijven nu in principe 50 jaar confidentieel – en dat ook VN-onderzoekers ze niet konden inzien. ‘En toch,’ zegt Hellings, ‘de dood van een secretaris-generaal van de VN, dat is toch niet niets?’

Volgens minister van Justitie Koen Geens (CD&V) is de Staatsveiligheid in dit onderzoek niets gevraagd. Minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) antwoordde kort dat bij de militaire inlichtingendienst ADIV geen documenten over Hammarskjölds dood te vinden zijn. Dat antwoord suggereert dat er toch naar is gezocht, wat de vraag oproept of dat wel degelijk is gebeurd en door wie. Het kabinet-Vandeput wenste op die vragen niet in te gaan.

Bron: De Standaard | 19 juli 2017

De VN-baas, de crash en de Belgische huurling: wordt de dood van Dag Hammarskjöld eindelijk opgelost?
Belgische geheime archieven gaan open voor onderzoek naar de dood van Dag Hammarskjöld in 1961

Het is nog altijd een beruchte cold case: de vliegtuigcrash waarbij VN-secretaris-generaal Dag Hammarskjöld in 1961de dood vond. Op de rouwkrans van de familie op zijn graf stond maar één woord: ‘Waarom?’ Nu geheime Belgische archieven worden opengesteld, krijgt die vraag misschien eindelijk een antwoord.

Op de avond van 17 september 1961 stapt Dag Hammarskjöld, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, in Leopoldstad (nu Kinshasa) op het vliegtuig naar het huidige Zambia. Daar, op neutraal terrein, wil de Zweed een wapenstilstand bespreken met Moïse Tshombe, de leider van Katanga die het werk van de VN-troepen in de regio onmogelijk maakt.

Katanga, in het zuiden van Congo, had zich in juli 1960 afgescheurd van het moederland, dat zelf nog maar vlak daarvoor onafhankelijk was geworden van België. Katanga was rijk aan strategisch belangrijke koper-, goud- en uraniummijnen. België, en zijn bondgenoten, waren niet van plan om die schat aan delfstoffen zo maar op te geven. Ook het nieuwe Congo besefte het belang ervan. Een gewapend conflict was het resultaat.

Officieel erkende België het afgescheiden Katanga niet, maar de facto waren het Belgische officieren die het Katangese leger uit de grond stampten, met ook Belgische huurlingen. Halfweg 1961 bestonden de Forces Katangaises uit 10.000 Afrikaanse manschappen en 600 Europeanen.

Voor de bevlogen diplomaat Hammarskjöld was vrede in de regio belangrijk. Uit idealisme, maar ook omdat de VN nog een jonge organisatie was, die veel te bewijzen had. Het had de secretaris-generaal moeite gekost om de Belgische soldaten uit Congo te doen vertrekken en 20.000 blauwhelmen ter plaatse te brengen. De volgende stap waren vredesbesprekingen met de Katangese overheid, die de VN-troepen regelmatig bestookte met bombardementen.

Eén overlevende

Een delegatie met de Katangese president Tshombe en enkele Britse functionarissen staat Hammarskjöld die nacht op te wachten op de luchthaven van Ndola, in wat nu Zambia heet, maar toen nog Noord-Rhodesië was, een Britse kolonie. De landing is voorzien om half een.Als het vliegtuig van Hammarskjöld om drie uur nog niet in zicht is, besluit de Britse hoge commissaris te vertrekken: “Hammarskjöld moet hebben besloten om elders heen te gaan.” De luchthaven wordt gesloten.

Een zoekactie start pas vier uur na zonsopgang. Ze vertrekt bovendien in de verkeerde richting, waardoor ze pas negen uur na de crash het wrak van Hammarskjölds vliegtuig ontdekt, op een tiental kilometer van de luchthaven. Van de zestien inzittenden is er maar één nog in leven: Harold Julien, bewakingsagent.

Terwijl Julien op een brancard wordt weggebracht, wordt hij ondervraagd door een agent van de politie van Noord-Rhodesië.

Het laatste wat we van jullie hoorden, was dat jullie boven de landingsbaan cirkelden. Wat is er gebeurd?
“Het is ontploft.”

Boven de landingsbaan?
“Ja.”

Wat is er dan gebeurd?
“We maakten veel snelheid. Veel snelheid.”

En dan?
“Dan zijn we neergestort.”

Zijn verklaringen wijzen op een incident dat voorafging aan de crash. Een van zijn verpleegsters getuigt dat hij haar sprak over ‘vonken van vuur in de lucht’.Die zouden kunnen betekenen dat het vliegtuig van Hammarskjöld onder vuur werd genomen.

Diezelfde nacht nog melden lokale bewoners, politieagenten en militairen dat ze een lichtflits in de lucht hebben gezien. In een dorpje vlak bij de luchthaven zeggen verschillende getuigen een tweede vliegtuig in de lucht te hebben gespot.Maar in het apartheidsregime van Noord-Rhodesië werd er geen rekening gehouden met de getuigenissen van die kleurlingen.

“Het was ongelooflijk”, zei Timothy Kankasa, een belangrijke getuige uit het nabijgelegen dorpje. “Alle zwarte getuigen werden als onbetrouwbaar beschouwd. En de blanken die zeiden dat er niets vreemds aan was, en dat het slechts om een ongeluk ging, waren zogezegd wél betrouwbaar, ook al waren ze mijlenver uit de buurt.”

Zes dagen na het neerstorten van het vliegtuig overlijdt Harold Julien in het ziekenhuis. In de jaren die volgden kan geen enkel onderzoek een definitief antwoord geven op de vraag of de Douglas DC6B met Dag Hammarskjöld verongelukte door een fout van de piloot, of moedwillig uit de lucht werd gehaald en zo ja, door wie.

Union Minière

In 2013 blaast een boek van Susan Williams, verbonden aan de universiteit van Londen, de samenzweringstheorieën nieuw leven in, met talloze transcripties uit officiële documenten zoals de getuigenis van Harold Julien. Als gevolg van de ophef rond het boek belasten de VN de gewezen Tanzaniaanse rechter Othman met een nieuw onderzoek.

Othman vraagt acht betrokken lidstaten om geclassificeerde informatie vrij te geven. Op verzoek van Othman heeft België het afgelopen jaar gezocht in de archieven van de Staatsveiligheid, Defensie en de diplomatie en bepaalde dossiers gedeclassificeerd. Een uitzonderlijke gebeurtenis voor ons land.

In 2015 al had een expertenpanel van de VN wel informatie gekregen van de Belgische overheid, maar ondertussen is gebleken dat de geheime archieven toen niet geraadpleegd waren. België bleef zich steeds verzetten tegen openbaarmaking.

Betrokkenheid van België bij de dood van Hammarskjöld zou desondanks niet geheel onverklaarbaar zijn. “Net omwille van de Belgische belangen in Katanga”, zegt Jean Omasombo, die er onderzoek naar doet aan het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. De aan delfstoffen zo rijke provincie in het zuidoosten van Congo was van kapitaal belang voor zowel Union Minière, nu Umicore, als de Belgische schatkist.

Gedecoreerde piloot

Niet onbelangrijk voor het onderzoek naar de omstandigheden van Hammarskjölds dood, is de rol van de Katangese luchtmacht, die in de eerste maanden van 1961 de VN-troepen in de regio bestookt met bommen. De commandant van die luchtmacht is in 1961 de Belgische huurling Jan van Risseghem, een gedecoreerde piloot van de Belgische en Britse luchtmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Van Risseghem overlijdt in 2007, in België. Zijn Britse weduwe legt meteen de hoorn dicht: "Ik praat niet met de pers." Volgens amateur-historicus Jean-Pierre Sonck was Van Risseghem een fantastische piloot, niet bang ook van het avontuur. “Hij heeft me zelf verteld hoe hij tijdens het wapenembargo tegen Biafra clandestien Franse bommenwerpers overvloog vanaf de luchthaven in Wevelgem.”

Uit het VN-rapport van Othman blijkt dat de Amerikaanse ambassadeur Gullion op de dag van de crash in een boodschap aan de Verenigde Staten ernstige beschuldigingen uit aan het adres van Jan van Risseghem.

“Het is mogelijk (dat het vliegtuig van Hammarskjöld is) neergeschoten door de enige piloot die de VN-operaties tegenwerkt en die door een betrouwbare bron is geïdentificeerd als Vam Riesseghel (sic), een Belg, die trainingslessen geeft aan de zogezegde Katangese luchtmacht.” Nochtans was Van Risseghem in augustus 1961 al door de VN gearresteerd en begin september naar België gerepatrieerd.

Uit informatie van de Staatsveiligheid die België vorig jaar doorgaf aan de VN, moet blijken dat Van Risseghem niet uit Brussel vertrok vóór de vliegtuigcrash. Daar is op zijn minst tegenstrijdige informatie over. Enerzijds heeft Van Risseghem een alibi door ‘een ontvangstbewijs getekend op 17 september in Brussel voor de betaling die hij ontving van de Katangese missie’. Anderzijds noteerde “de Belgische regering dat het document ondertekend is namens een andere persoon die het geld op zijn naam kwam halen”, zo schrijft het VN-rapport van rechter Othman. “En dat het mogelijk was dat hij nog in Brussel was, of op dat moment al in Parijs op weg naar Congo.”

Bovendien hebben de Verenigde Staten afgelopen jaar andere informatie overgemaakt aan de VN. Uit een rapport van de toenmalige Amerikaanse ambassadeur in Congo blijkt dat die de bebaarde, rijzige “Van Reisseghem” (sic) duidelijk herkend heeft toen hij met raketten en machinegeweren de VN-missie en de burgerbevolking in de Congolese stad Kamina bestookte. De ambassadeur meldt dat enkele dagen voor de crash aan zijn minister van Buitenlandse Zaken, op 15 september.Dezelfde dag vraagt Hammarskjöld aan België om een einde te maken aan de criminele feiten van Van Risseghem tegen de VN en tegen de burgerbevolking.

Whereabouts

Dat hoeft nog niet te betekenen dat Hammarskjölds dood het gevolg is van een persoonlijke vete van Van Risseghem, of dat de verantwoordelijkheid enkel bij België ligt. De belangen van Union Minière, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk waren evenmin gering, zeker tegen de achtergrond van de ontluikende Koude Oorlog.

In zijn rapport van afgelopen najaar kon Othman niet volledig uitsluiten dat de crash een dom ongeluk was, maar hij concludeerde dat er “een aanzienlijke hoeveelheid bewijsmateriaal” is dat het vliegtuig neergehaald werd door een ander vliegtuig. Verder onderzoek was nodig om de motieven, daders en opdrachtgevers te achterhalen.

Het is bijvoorbeeld niet zeker dat de tien documenten die de VN van België ontvingen het resultaat waren van een “exhaustieve zoektocht” in de archieven, zo stelt Othman. In een resolutie vroegen de VN in december daarom alle betrokken lidstaten om een externe expert aan te stellen die in de archieven mag zoeken en als tussenpersoon kan optreden.

De kabinetten Justitie, Defensie en Buitenlandse Zaken hebben beslist om daarop in te gaan en hebben het verzoek overgemaakt aan het Comité I, dat toezicht houdt op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het Comité kan dan als onafhankelijke derde optreden, maar wacht nog op een formele opdracht van het parlement. In overleg met de kabinetten Justitie en Defensie moet het Comité I nog beslissen hoe diepgaand het zijn onderzoek zal voeren en hoe het de geclassificeerde info vervolgens doorgeeft aan de VN.

De vraag is of er, bijna 60 jaar na datum, nog iets te vinden valt. In regeringskringen is te horen dat alle informatie vorig jaar is bezorgd aan de VN.

“Daar geloof ik niks van”, zegt Luc Barbé, voormalig Groen-politicus en tegenwoordig consultant in Rwanda en Congo. “Kijk alleen al naar de tegenstrijdigheden over de whereabouts van Jan van Risseghem. Nochtans hielden ze in die tijd alles bij. Ze wisten volgens mij perfect wie waar was en onder welke schuilnaam. Maar misschien is het voor een onafhankelijke dienst eenvoudiger om die zaken naar buiten te brengen dan voor de Staatsveiligheid zelf.”

Volgens Barbé is er ook elders nog informatie te vinden, bijvoorbeeld in de archieven van Union Minière. Een klein deel daarvan is nog altijd geheim.

Moord op Lumumba

Qua internationaal belang moet de zaak niet onderdoen voor de moord op Lumumba. Ook daar kwam er pas schot in de zaak na de publicatie van een boek, van historicus Ludo De Witte. De Witte kon aantonen dat Lumumba vermoord was door de Katangese leiders, onder wie Tshombe, maar met medeplichtigheid van Belgen. Koning Boudewijn was op de hoogte van het complot.

Een parlementaire onderzoekscommissie bevestigde De Wittes bevindingen. Het leidde tot excuses van België aan de familie van Lumumba en aan Congo.

Opvallend is dat bij de moord op Lumumba ook een Belgische huurling betrokken was, Charles Huyghe. Hij was ook in de nacht van de vliegtuigcrash van Hammarskjöld aanwezig op de luchthaven van Ndola. Opnieuw een verdachte?

“De primaire schuldvraag doet er niet zoveel toe, maar wel hoe het is kunnen gebeuren”, zegt Barbé. “Het gaat erom in het reine te komen met ons koloniale verleden.”

Bron: De Morgen | Bruno Struys | 13 april 2018