Een heel belangrijk psychologisch gegeven is op dit forum nog niet aan bod gekomen, met name het fenomeen van tunnelvisie. Nochtans is dit onherroepelijk van toepassing op het onderzoek naar de Bende van Nijvel. Het lijkt mij dan ook heel belangrijk om daar even bij stil te staan en de nodige zelfreflectie te hebben. Misschien kunnen sommigen hier nog wat zinnige zaken over aanvullen.

Hierbij eerst de definitie van het fenomeen tunnelvisie:

Tunnelvisie, in de context van een zoektocht naar de juiste interpretatie van een verzameling waarnemingen, is het bezien van alle aanwijzingen vanuit één als juist aangenomen hypothese, waardoor andere verklaringen over het hoofd worden gezien, bijvoorbeeld bij het oplossen van misdrijven. Tunnelvisie is de onkunde, onwil of onmogelijkheid om bepaalde dingen waar te nemen die binnen iemands directe belevingswereld liggen. De reikwijdte van de mentale blik op concepten en begrippen wordt beperkt tot het eigen aandachtsveld. Er wordt ook wel gezegd dat iemand oogkleppen draagt: net als bij een trekpaard verhinderen dergelijke kleppen dat men om zich heen kan kijken en daardoor afgeleid raakt van hetgeen direct voor hem of haar gebeurt.

De term 'tunnelvisie' wordt ook wel gebruikt voor een bekrompen visie. Iemand met zo'n soort tunnelvisie heeft geen oog voor aanwijzingen of argumenten die niet in lijn zijn met de eigen vaste overtuiging.

Tunnelvisie bij politieonderzoek

Het verschijnsel kwam in Nederland in de aandacht toen het geconstateerd werd bij politie-onderzoek. In deze context is tunnelvisie (ook wel kokervisie) een proces waarin een rechercheteam kan geraken als er gedurende het onderzoek te zeer gefocust wordt op de hoofdverdachte en rechercheurs –bewust of onbewust– niet meer letten op andere invalshoeken. Zo is dat gebeurd in de strafzaken van de Zaanse paskamermoord, de Vuurwerkramp Enschede, de Schiedammer parkmoord en Lucia de Berk.

Bron » wikipedia.org

Gezien de maatschappelijk nood aan antwoorden over de gruwelijke feiten gepleegd door de Bende van Nijvel, hebben alle betrokken in het onderzoek naar de Bende (van in het begin van het onderzoek tot op heden) te kampen met een heel zware maatschappelijke druk. Hierdoor stijgt de kans aanzienlijk dat, van de kleinste garnaal tot de dikste kop in het onderzoeksteam, er individuen in het dat onderzoeksteam zitten die vroeg of laat te kampen krijgen met een tunnelvisie. Deze mensen - die vol goede bedoelingen zijn want ze willen de zaak oplossen en de daders in de cel krijgen - kunnen op een bepaald ogenblik terecht komen in de moeilijk uit te geraken spiraal waarbij hun overtuiging van de betrokkenheid van één of meerdere geïdentificeerde verdachten, de rest van hun onderzoeksdaden gaan bepalen. En dan loopt het natuurlijk mis.

Van zodra een speurder, onderzoeksrechter of procureur absoluut overtuigd is van de betrokkenheid van een welbepaalde verdachte, bestaat de kans dat hij alle andere feiten of gegevens op zulke manier gaat bekijken dat hij/zij deze feiten of gegevens eveneens wil toeschrijven aan de verdachte die door hem/haar in het vizier is genomen. Dat kan bijzonder schadelijk zijn voor een onderzoek want dan kan het gebeuren dat deze onderzoeker zaken anders gaat beginnen voorstellen dan ze in werkelijkheid waren. Als de visie van de onderzoeker dan ook nog eens op papier doorsijpelt in PV’s van afgelegde verhoren of in (samenvattende) onderzoeksrapporten dan is het hek helemaal van de dam. Van zodra een onderzoeker denkt (zonder dat daar harde bewijzen voor zijn) dat hij 100% zeker is dat verdachte X de dader is, riskeert deze onderzoeker - vermoedelijk zonder het zelf te beseffen - dat hij bij het afnemen verhoren van getuigen, andere verdachten, … andere vragen gaat stellen dan deze die hij zou stellen indien hij/zij géén verdachte voor ogen heeft. Ook zou het kunnen dat deze onderzoeker de antwoorden van de getuigen of andere verdachten foutief gaat interpreteren om dit te laten passen in zijn/haar verhaal van verdachte X. Kortom de onderzoeker voert zijn onderzoek niet meer objectief maar subjectief uit.

Het beste voorbeeld in het onderzoek naar de Bende van Nijvel is de overtuiging van Deprêtre dat de Borains de Bende van Nijvel waren. Alle elementen werden vanaf dan door hem in de richting van de Borains geïnterpreteerd. Ook werden vanaf het moment van zijn overtuiging andere pistes helemaal op de kant geschoven als onmogelijke pistes (er mocht niet op andere pistes gewerkt worden). De analyse van de Ruger van Cocu werd aan de kant geschoven want het klopte niet met de overtuiging van Deprêtre.

Vermoedelijk hebben ook andere onderzoekers in dit dossier last gehad (of hebben het nog steeds) van een tunnelvisie:

• de overtuiging door een aantal mensen van de cel-Delta en door Troch van de betrokkenheid van De Staerke;

• de overtuiging van Daniël Zucker en Lionel Ruth van de betrokkenheid van Nicolas Lebon;

• de killer/oude/reus-piste van Eddy Vos;

• de overtuiging dat de killer dodelijk geraakt zou geweest zijn in Aalst;

• de overtuiging van het huidige CBW van de manipulatie in Ronquières;

• de overtuiging van Jean-Philip Adam van de betrokkenheid van Sliman en Pierre M.;

• de pistes rond andere verdachten (Dauphin, Libert, Moelants, Bouhouche, Beijer, Haemers, …);

• enz …

Ik vind het dan ook onbegrijpelijk en onverklaarbaar dat al deze mensen, die hetzelfde dossier in handen hebben of gehad hebben, er allemaal afzonderlijk van overtuigd zijn dat de feiten door hun verdachte gepleegd werd. Het is onmogelijk dat al deze verdachten betrokken zijn bij de bendefeiten. Sommige onderzoekers moeten er dus volledig naast zitten met hun verdachte. En toch zijn zij overtuigd van hun eigen gelijk.

Maar niet alleen politiemensen en magistraten kunnen in een tunnelvisie geraken. Ook journalisten (vb: DDC over de groep Diane, Bonkoffsky), schrijvers (Bouten over Bouhouche, WNP, CIA), slachtoffers, advocaten kunnen dit voorhebben. Net als wij hier op het forum (kenza over de steengroeve van Lessines, the end over Kester, club-haapy-few over Farcy, …).

Hoewel ik er voortdurend op let om geen tunnelvisie te krijgen, kan ook ik - zonder het te beseffen - met een tunnelvisie te maken hebben. Gezien de feiten van de Bende zo divers van aard zijn heb ik geen algemene visie op de motieven van daders noch wie de daders precies zijn. Voor mij moet het niet per se verdachte X zijn of motief A. Als voorbeeld neem ik mijn analyse over Dauphin. Dat is maar een analyse op basis van de gegevens die voorhanden zijn. Is die analyse juist of fout? Tot zolang er niets bewezen of ontkracht is weet ik niet of die analyse correct is. Zo is de getuigenis van Renneke over Dauphin een nieuw belangrijk gegeven. Ik stel alleen een aantal bijzonderheden vast. Zijn deze bijzonderheden doorslaggevend? Neen. Moet voor mij Dauphin dé dader zijn? Neen. Wat ik wel wens, is dat de zaak opgelost wordt en de daders gevat en bestraft worden.

Ik denk dan ook dat het bij elke piste, bij elke verdachte absoluut belangrijk is om alle elementen zo objectief mogelijk te bekijken. Daarbij moet er, naast de elementen à charge tegen iemand, ook voldoende nagedacht worden of er ook geen elementen à décharge zijn. Men moet zichzelf voortdurend in vraag stellen en nadenken of er geen andere mogelijkheden zijn dan enkele diegene waar men zich op focust.

En in feite is dit forum net een handige tool om pistes te bespreken. Het is door met anderen te praten en te discussiëren over een welbepaalde piste dat men dan zelf een betere analyse kan maken. Als er aantoonbare elementen à décharge voorgelegd worden moet men kunnen aannemen dat men fout zit met de piste. Als iedereen op het forum, in de media en in het onderzoeksteam hier voortaan aan kan denken, zullen we een grote stap kunnen nemen in het wegwerken van kwakkels rond de bende.