Bedenkingen bij scène in ‘1985’: “Ik kijk elke week met verbijstering naar de reeks”

‘1985’ is fictie. Gebaseerd op waargebeurde feiten. Scenarioschrijver Willem Wallyn heeft het in elk interview herhaald. En de kijker wordt voor elke aflevering verwittigd. Maar het onderscheid maken wordt elke aflevering lastiger en dat is niet zonder risico. “Ik kijk elke week met verbijstering naar de reeks.”

Wist u dat Oskar Schindler zijn lijst niet zélf opstelde? Dat het gesprek tussen prins Charles en premier John Mayor in de Netflix-reeks The crown over het aftreden van Queen Elizabeth nooit heeft plaatsgevonden? En dat Nette en Jan uit Daens nooit gekust hebben? Sterker nog, Nette en Jan zelf hebben nooit bestaan.

Fictie gebaseerd op waargebeurde feiten bestaat al lang. Maar het genre is met de komst van streamingdiensten populairder dan ooit. Onlangs was er nog de reeks This England rond Boris Johnson en de periode dat hij werd opgenomen met Covid-19. Geen idee of wat verteld werd waarheid of verzonnen was. Of Zillion, waar het lief van Frank Verstraeten plots een Vanessa is, en niet de ex-Miss België die u allemaal kent maar niets meer met die tijd te maken wil hebben. En elke keer is het onduidelijk wat er nu écht is en wat verzonnen. Dat is aan de kijker. Of aan dokter Google, na de uitzending.

Net zo met 1985, elke zondagavond op Eén goed voor meer dan een miljoen kijkers. Een reeks over de terreur in de eerste helft van de jaren tachtig. De moordende Bende van Nijvel die ons land in haar greep hield met overvallen, vooral op Delhaize-supermarkten. Veel van de scènes zijn op de feiten gebaseerd. Zoals de aanslag op majoor Vernaillen in de eerste aflevering – hij kan het gelukkig nog navertellen. De politieagent die in 1983 werd doodgeschoten na een overval op een wapenhandel in Waver, niet meer.

Maar afgelopen zondagavond werd de lijn met fictie en realiteit ineens heel erg dun. De kijker zag hoofdpersonage Franky een masker opzetten, waarna hij deelnam aan de overval op de Delhaize van Eigenbrakel. Een fictief persoon, Aimé Claeys speelt een jonge rijkswachter die bij de elitegroep Diane werkt, doet mee aan een overval die echt gebeurde in Eigenbrakel op 27 september 1985. Er vielen drie doden. En dus wordt voor de kijker de indruk gewekt dat het wel zeker is dat de rijkswacht achter de Bende zit.

Machtig medium

Voor historicus Bruno De Wever (UGent) is 1985 al zeven weken een vaste afspraak op zondagavond. “Ik bleef ook hangen bij die scène”, zegt hij. “Dat was wel zeer verregaand. De lijn tussen fictie en realiteit werd heel dun. Daar suggereren de makers van de reeks dat de overvallen gepleegd zijn door de groep Diane. Of dat hou je er als kijker toch aan over. Terwijl het een theorie is, een theorie die volgens mij van de pot gerukt is. Maar men schuift één piste naar voren als de waarheid. De makers gaan zeer ver in de fictionalisering van de feiten.”

Iemand die héél dicht bij het onderzoek stond in de jaren tachtig maakt zich zelfs zorgen. “Ik kijk elke week met verbijstering naar de reeks. Het waren zware jaren, ja. Maar heel veel zaken worden nu op één hoop gegooid. En de makers lijken de grote complottheorie te volgen. Het gevaar is dat mensen dat gaan geloven. Zeker jonge mensen die de jaren zeventig en tachtig niet hebben meegemaakt. Televisie is een heel machtig medium. En dan wordt het gevaarlijk voor de rechtszekerheid in dit land. Dit gaat over de geloofwaardigheid van de instellingen. Iedereen wordt erdoor gesleurd. Kijkers gaan dit vertalen naar vandaag. Mensen geloven wat ze zien.”

In vuistje lachen

Onderzoeksrechter Freddy Troch, destijds met het dossier belast, kijkt zelfs niet. “Ik zou me te veel ergeren. Voor iemand die het dossier niet kent, is het moeilijk om werkelijkheid en fictie van elkaar te onderscheiden. Ik hoor dat het accent wordt gelegd op een bepaalde complottheorie. De mensen zullen die voor waarheid aannemen. Ik merk het in spontane gesprekken.” De anonieme ex-speurder: “Als destabilisatie van de staat de ultieme doelstelling van de Bende van Nijvel was, dan zijn de programmamakers goed op weg om te slagen in wat de Bende niet is gelukt. Ik denk dat het brein achter de Bende zachtjes in zijn vuistje lacht.”

Bruno De Wever is niet tegen het genre. “In elke historische film zit er wel een verzonnen romantische plot.” Anders wordt het een documentaire. “Maar deze geschiedenis is heel dichtbij en heel bijzonder. En er is tot op vandaag geen uitkomst, dat maakt het hier zo delicaat. De suggestie is hier erg verregaand.”

De historicus wil ook niet dat er regels komen voor dit soort fictiereeksen. “Het verleden is niemands eigendom. Laat de vrijheid maar bestaan, desnoods met van de pot gerukte situaties tot gevolg. Het is fictie, zo is het aangekondigd. Elke vorm van kritiek kan daarmee gepareerd worden.”

Maar hij zou het zelf wel anders aanpakken. “Ik zou ervoor zorgen dat de mensen het niet weten op het einde. Met vragen achterblijven. Maar misschien gebeurt dat nog in de laatste aflevering. En zetten de makers van 1985 nog een stap terug. Zodat de kijker na de laatste aflevering in het ongewisse blijft. Zoals het in het echt is. Als historicus hoop ik dat.”

Bron » www.nieuwsblad.be