Enkele maanden geleden verscheen er in De Morgen ook een artikel over deze zaak:

Wie was de reus die werd opgevist dichtbij een Duits eiland, en is er een link met de Bende van Nijvel?

Op een dag in 1994 werd zo’n 20 kilometer voor de kust van de Duitse eilandengroep Helgoland een man van net geen 2 meter opgevist uit de zee. Vanwege zijn stijlvolle Britse kledij kreeg hij de naam The Gentleman of Heligoland. Wie was hij? ‘In elk geval geen gentleman’, zeggen de makers van een naar hem genoemde podcast. ‘Misschien wel de reus van de Bende van Nijvel.’

Het lijk dobberde horizontaal op de waterlijn, met gebogen knieën. Het werd op maandag 11 juli 1994 zo’n 20 kilometer voor de kust van de Duitse eilandengroep Helgoland (in het Engels Heligoland) uit het water gehesen door de lokale kustwacht. In een eerste oogopslag werd gedacht dat de dode man viervoetig was. Aan beide benen bengelde iets dat erg sterk leek op een supplementaire voet. Het waren met touw aan de benen vastgebonden gietijzeren schoenmakersmallen van een schoenmaker, beide 3 kilo zwaar. De mallen hadden dezelfde maat als de schoenen van het lijk. Maat 46.

Ogen had de dode man niet meer, oren ook al niet. Volgens wat het labo in Wilhelmshaven ervan kon maken, waren die verdwenen in het spijsverteringsstelsel van de zeevissen die het lijk op zijn deels onderzeese reis richting Helgoland in Duitsland. had gekruist. Op het hoofd werden sporen van geweld vastgesteld. Toegebracht voor het overlijden, zo oordeelde de wetsdokter.

De schoenen waren instappers van het Britse merk Church & Co Limited. Het schoenmakersbedrijf verzekert al generaties lang dat elke geproduceerde schoen 100 procent handwerk is. Het hedendaagse equivalent van het paar instappers aan de voeten van het lijk zou volgens de website van het bedrijf vandaag 850 euro kosten.

Dat moeten buitengewoon dure schoenen zijn geweest, zo dachten de Duitse speurders in 1994. Zij lieten een expert op basis van zijn lichaamsresten een compositiefoto tekenen van hoe hij er bij leven zou moeten hebben uitgezien.

De mallen lijken te hebben gediend om het lichaam te doen zakken en te verankeren op de zeebodem. Maar de vondst van de dobberende man lijkt nog maar eens te illustreren hoe met de zee nooit afspraken te maken vallen.

“Volgens de experts die wij spraken is hij door die mallen eerst wel degelijk tot op de zeebodem getrokken”, zegt Ken Davies, de dragende stem achter de tot hiertoe 17-delige Britse podcast The Mysterious Case of the Gentleman of Heligoland. Hij maakt die samen met zijn jeugdvriend Iain Mackay als vervolg op het mondiale succes van de podcast Fred the Head – waar het eveneens ging om een poging tot identificatie van lang geleden per toeval ontdekte menselijke resten.

“Onze nieuwe podcast behaalde tot hiertoe een kwart miljoen downloads”, vertelt Ken Davies. “Je krijgt zo een wereldwijd effect van mensen met een zekere specialisatie in iets die door anderen worden gevraagd om eens te luisteren en hun mening te geven. Een van de zaken die we hierdoor omtrent de dode man van Helgoland met zekerheid kunnen stellen, is dat het lichaam vanop de zeebodem is beginnen te stijgen als gevolg van de bij de ontbinding van het lichaam vrijgekomen lichaamsgassen. Die hadden het effect van een met zuurstof vollopende ballon. De gassen namen het in kracht over van het gewicht van de mallen.”

“Volgens experts op het gebied van zeestroming is onze man daarna beginnen te reizen”, zegt Iain Mackay. “Het lichaam is meer dan waarschijnlijk ergens aan de oostkust van Engeland, het noorden van Frankrijk of ergens voor de Belgische kust in het water beland. Nederland kan ook. De stroming gaat op het Kanaal in elk geval van west naar oost. Aan een tempo van ongeveer 100 kilometer per maand.”

“De Duitse politie vertrok in 1994 vanuit de aanname dat het lichaam één tot negen maanden in zee heeft gelegen – wat erg ruim is”, aldus Davies. “Wij denken nu dat het eerder vijf à zeven maanden moet zijn geweest. Op een aantal van hun initiële aannames is de Duitse politie recent teruggekomen, als gevolg van de podcast. De zaak boeide hen al jaren niet meer. Vorig jaar hebben ze wel nieuwe beelden vrijgegeven, van stukken kleding van de man, en ook van een van de schoenen.”

Marks & Spencer

In de schoenmakersmallen stonden de letters A, J en K gebrandmerkt. Dat leidde de podcastmakers naar het Britse schoenmakersbedrijf AJ Jackson in Kingswood, Bristol. Het bedrijf werkte van in het Victioriaanse tijdperk tot de sluiting, ergens in de jaren zestig, met unieke eigen mallen. Het valt niet uit te sluiten dat de mallen daarna via een circuit van rommelmarkten en antiquairs door talloos veel handen zijn gegaan – in de jaren zeventig en tachtig waren oude schoenmakersmallen erg gewild als versiersels op schoorsteenmantels.

Het lijkt in elk geval een aanwijzing te zijn dat de man van Helgoland uit Groot-Brittannië kwam, en het is niet de enige. Er was ook de geel-blauwe stropdas, die volgens de speurders in Wilhelmshaven lidmaatschap van een of andere elitaire Britse zakenclub suggereerde. Op de das zat ook een anderhalve centimeter groot etiket dat aangaf dat die voor 100 procent van wol was.

“In de jaren negentig werkte ik zelf in de kledingbusiness,” vertelt Davies, “en ik herkende het gele balkje met de code op dat etiket meteen. Deze das kwam van Marks & Spencer. Simpel. Eens er in 2022 beelden van werden vrijgegeven in een nieuw Duits opsporingsbericht bleken ook die schoenen helemaal niet zo duur of buitengewoon als eerst gedacht. Een vertegenwoordiger van de Satra, de Britse Shoe And Allied Trades Research Association, nodigde ons uit om nog eens heel aandachtig te kijken naar de schoen. Het is een instapper, zonder veters, maar de achterkant is platgetrapt – iets wat iemand die zoveel geld uitgeeft aan een paar schoenen zelf nooit zal doen. Dit waren oude schoenen, tweede- of derdehands. De dode man was misschien wel een Brit, maar in elk geval geen duur geklede gentleman, wat ons betreft.”

Meer nog dan de schoenen en de das, was het het postuur van de dode man dat de Duitse speurders deed denken dat de identificatie zich vanzelf wel zou voltrekken. Het lijk was 1,98 meter lang, maar als gevolg van vochtopname moest daar volgens de wetsdokter 1 centimeter af. Het maakte de dode man van Helgoland bij leven slechts 1 centimeter kleiner dan basketlegende Michael Jordan. Die werd geboren in 1963. De leeftijd van de man van Helgoland werd door de wetsdokter geschat op 45 tot 50 jaar, wat leidt naar een geboortejaar tijdens of net na de Tweede Wereldoorlog.

“Je staat er van te kijken hoe de gemiddelde menselijke lichaamslengte in de jaren na de oorlog door toenemende welvaart omhoog is geschoten”, aldus Davies. “Vandaag is een halve procent van de bevolking groter of net zo groot als de dode man van Helgoland, maar bij leven moet hij een behoorlijk uniek exemplaar zijn geweest.”

“Bij de start van deze zoektocht hebben wij altijd gedacht dat we door het bijeenbrengen van zoveel mogelijk informatie ooit wel zouden stoten op een vermissingsbericht, ergens in Engeland of een ander land met vestigingen van Marks & Spencer”, meent Iain Mackay. “We zijn nu meer dan een jaar bezig. En ja, er was ooit in Canada een vermissing van een vrij lange man.”

“Hém hebben we dankzij de podcast kunnen terugvinden, in Brighton”, legt Davies uit. “De Canadese politie kon zo een naam schrappen op hun lijst van vermiste personen en wij hadden opeens een gevoel van: ‘Hey, wij kúnnen wel degelijk dingen ophelderen.’ Ook al zijn wij geen politiemensen, journalisten of criminologen. Wij zijn gewoon twee vijftigers die zich zoals zovelen tijdens de lockdown zaten te vervelen en niks beters wisten te bedenken dan dit als nieuw tijdverdrijf. Eerst Fred the Head, nu deze man.”

Bende van Nijvel?

“We zijn nu wel op het punt gekomen dat we er vrij zeker van zijn dat we alle lijsten met vermissingen hebben gehad”, zegt Mackay. “Er staat nergens nog een man van 1,97 meter tussen die in aanmerking kan komen en dus gaan we nu meer en meer denken in de richting van iets dat zich heeft afgespeeld in een sfeer van daklozen, van armoede en anonimiteit. Van iemand die zich van de maatschappij heeft afgekeerd. Of in de criminele sfeer. Ik denk dat we in elk geval meer en meer moeten gaan denken in de richting van het soort persoon dat door niemand echt werd gemist.”

In de voorlopig laatste twee afleveringen richten de makers hun vizier op België, waar tussen 1982 en 1983 de (meestal driedelige) Bende van Nijvel 28 mensen vermoordde. Een van de drie bendeleden werd door getuigen steevast beschreven als een “reus”. Na een van de overvallen van de bende, op vrijdag 7 oktober 1983, toen in de Delhaize in het Vlaams-Brabantse Beersel filiaalhouder Freddy Vermaelen werd vermoord, organiseerde de Brusselse onderzoeksrechter Guy Bellemans een wedersamenstelling.

“We hebben een kassierster gevraagd om terug te gaan liggen op de plaats waar ze dekking zocht op het moment dat ze de reus zag”, zegt een ex-Bendespeurder. “Er zijn toen vanaf haar ogen touwen getrokken doorheen de winkelrekken en de soepblikken tot op het punt waar zij het hoofd van de reus zag. We konden zo lijnen trekken en meten. Wij kwamen uit op een reus van 2,03 meter. Ongezien, voor die tijd. Misschien zat er een foutenmarge op deze methode. Misschien droeg de man schoenen met brede zolen. Er is toen lang gedacht dat het identificeren van een overvaller van dit ongeziene formaat zich na een tijdje zelf wel zou uitwijzen.”

Zoals ook de speurders in Wilhelmshaven dachten.

In juni 2020 liet de onderzoeksrechter in Charleroi een foto verspreiden van een in kaki geklede krullenbol die poseerde met een semiautomatische machinegeweer van het Italiaanse merk Franchi, type Spas 12. De foto, bleek later, werd in 1986 door Michel Libert, een van de kopstukken van de geheime privémilitie Westland New Post, bezorgd aan substituut Willy Acke in Dendermonde. De anonieme workaholic was wellicht de meest door de bende begeesterde magistraat ooit, de enige ooit die samen met onderzoeksrechter Freddy Troch resultaten wist te boeken. Nadat beiden van het onderzoek werden gehaald, pleegde Willy Acke eind 1994 zelfmoord. Hij liet een berg schriftjes achter die voor de hedendaagse speurders van goudwaarde lijken te zijn. In een van zijn notities had Acke het over de bewuste foto die een “dader van de Bende van Nijvel” zou uitbeelden.

Michel Libert zegt zich niet te kunnen herinneren wie hem de foto bezorgde. “Ik heb die aan het gerecht bezorgd omdat men in die jaren in het Bende-onderzoek Westland New Post verdacht”, zegt hij. “Meer kan ik niet zeggen.”

“Er valt wel iets op”, stelt Davies. “We lieten de opsporingsfoto uitvergroten. Wat je volgens experts bij de man van Helgoland ziet, is een onevenwichtig gevormd gelaat, als gevolg van een groeistoornis. Net als de man op de Belgische foto. Nu ja, bij de meeste mensen met een excessieve lichaamslengte is sprake van een groeistoornis, maar dit lijkt wel iets te zijn dat verdere aandacht verdient.”

DNA-profiel

Er bestaat intussen een volledig DNA-profiel van de dode man van Helgoland. Het is voor zover bekend nooit vergeleken met de luttele DNA-sporen in het Belgische bende-onderzoek.

Ken Davies zegt zich iets te kunnen voorstellen bij een crimineel die op zeker ogenblik uit de weg moet worden geruimd en in zee belandt. “Anderzijds zitten die schoenmakersmallen mij dwars”, voegt hij er meteen aan toe. “Dit is niet de methode die een professionele crimineel zal gebruiken om een lichaam in zee te doen verdwijnen. Het beste bewijs is dat de man van Helgoland terug omhooggekomen is. Bij criminelen denk je eerder aan voeten in een emmer met hard geworden beton.”

Iain Mackay: “Ook Lars, een politieman op Helgoland die het lichaam aan wal hielp brengen, denkt in tegenstelling tot zijn collega’s eerder aan zelfmoord. Hij denkt dat de man gewoon van een schip is afgesprongen en dat de verwondingen aan zijn hoofd zijn veroorzaakt door een botsing met de romp of de schroef. Er spoelt heel veel aan op de stranden van Helgoland, enkele jaren geleden nog de rugzak van een Poolse backpacker die van een tussen Nederland en Engeland varende veerboot was afgevallen.”

Ken Davies: “Volgens de wetsdokter woog de man van Helgoland bij leven 77 kilo. In verhouding tot de lichaamslengte is dat extreem mager, op het anorectische af, zelfs. We blijven in elk geval zoeken en luisteren naar wat nieuwe experts te zeggen hebben.”

Bron: De Morgen | 17 augustus 2023 | Douglas De Coninck