Reconstructie: Examenfraude bij justitie

Een Brugse advocate startte de computer op en zat opeens te staren naar iets onmogelijks: hoe de examenfraude bij de magistratuur aan het licht kwam

Twee West-Vlaamse parketmagistraten blijven geschorst na de examenfraude die in maart aan het licht kwam. Bij een vorige editie bleken Oost- en West-Vlaamse kandidaten plots meer dan dubbel zo slim als alle andere, onder wie ook de dochter van de magistraat die het examen van 2024 vervalste. ‘Daar worden al langer grapjes over gemaakt: hoe kan deze substituut ooit door dat magistratenexamen zijn geraakt?’

Het was de Hoge Raad voor Justitie (HRJ) zelf die op 3 maart het ontslag meldde van een van haar elf Nederlandstalige leden: advocaat-generaal C.B. Hij was tot dan toe een van de allerhoogsten in rang bij de staande magistratuur in West- en Oost-Vlaanderen. De man zetelde sinds 2016 in de HRJ en sinds eind 2020 ook in de Nederlandstalige benoemings- en aanwijzingscommissie. Die organiseert elk jaar het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage.

Nu meldde de HRJ: “De voorbije dagen kwam aan het licht dat een lid van de examencommissie, zelf een magistraat, de opgave vooraf bezorgde aan een kandidaat. Het jurylid zou de kandidaat ook op de hoogte gehouden hebben van subtiele wijzigingen aan de opgave in de dagen voorafgaand aan het examen. Een bijkomend element is dat de kandidaat kind is van twee andere magistraten. De kandidaat en het jurylid hebben de fraude intussen ook toegegeven.”

Imagoschade

Het magistratenexamen staat bekend als aartsmoeilijk. In zijn jaarverslagen in 2010 en 2011 schreef de HRJ: “Het slaagpercentage ligt vrij laag. Gelet op de maatschappelijke relevantie van de taken van een magistraat dient de lat zo hoog mogelijk te worden gelegd.”

In 2010 slaagde een op de tien deelnemers, in 2011 was dat 13,3 procent. Je kan maximaal vijf keer deelnemen. De meeste Belgische magistraten zijn dat na 1999 pas geworden na meerdere deelnames.

“Er zijn ook bij ons tal van krachttermen gevallen”, zei HRJ-voorzitter Hilde Melotte. “Elk onbegrip is terecht. Wij hebben daarom in onze melding aan de procureur-generaal van Gent gevraagd om zijn onderzoek zo breed mogelijk te voeren.”

In afwachting van dat strafonderzoek werd C.B. geschorst. Dat gebeurde later ook met de Brugse afdelingsprocureur Y.S. en zijn echtgenote, die rechter is in Veurne. Zij zijn de ouders van N.S., de kandidaat die door C.B. was bevoordeeld. Ook de Ieperse afdelingsprocureur J.L. werd geschorst. Nadat de fraude was geopenbaard meldde hij dat ook zijn dochter, een advocate uit Roeselare, met door C.B. bezorgde voorkennis aan het examen had deelgenomen.

De schorsing van de moeder van N.S. is intussen opgeheven. Voor de anderen werd de schorsing in juni met drie maanden verlengd. “De imagoschade voor justitie is gigantisch”, zegt een magistraat op rust. “Na het arrest in de zaak-Reuzegom moesten rechters zich verweren tegen verwijten over klassenjustitie. De fraude werd dan ook nog gepleegd in Brugge, waar Acid is veroordeeld voor zijn Reuzegom-video.”

Geruchten

Elke advocaat begint zijn of haar loopbaan met een drie jaar durende stage. Na minstens twee jaar juridische ervaring kan een stagiair zich inschrijven voor het magistratenexamen. N.S. deed zijn stage in het kantoor van de Brugse advocate C.

Nadat hij glansrijk was geslaagd diende N.S. bij haar een ziektebriefje in voor twee weken. Wat hij was vergeten, was dat hij op zijn laatste werkdag de centrale desktop van het kantoor van C. had versleuteld met zijn eigen logingegevens. De enige manier voor C. om er toegang toe te krijgen was de login-gegevens van N.S. opvragen bij de stagecommissie van de Brugse balie. Ze startte de computer op en opeens zat ze te staren naar iets onmogelijks: een Word-document, daterend van enkele dagen voor het magistratenexamen, met een ‘verbeterleidraad’. Die bevatte alle trefwoorden die nodig waren om de examenvragen correct te beantwoorden. C. verwittigde haar confrater K.S., een advocaat uit Zedelgem. Hij deed op 29 februari de formele melding van fraude bij de HRJ.

Bij het magistratenexamen kennen slechts drie mensen vooraf de vragen. Met niet meer dan drie potentiële verdachten hoefde niet ver te worden gezocht. Een confrontatie met het door C. ontdekte document volstond om advocaat-generaal C.B. tot bekentenissen te doen overgaan.

Nogal wat advocaten die actief zijn in de rechtbanken in Brugge, Ieper, Kortrijk of Veurne hebben het er lastig mee om aan te nemen dat C.B. niet meer dan twee kinderen-van zou hebben bevoordeeld. “Daar worden al langer grapjes over gemaakt”, zegt een advocaat die onherkenbaar wil blijven. “Confraters sturen dan in de rechtszaal whatsappjes naar elkaar: hoe kan deze substituut ooit door dat magistratenexamen zijn geraakt? De geruchten waren er in West-Vlaanderen al langer. Dit openlijk benoemen kunnen wij niet. Wij staan in de rechtszaal dagelijks tegenover deze mensen. Of hun ouders.”

Eigen dochter

Het onderzoek naar de examenfraude werd vanuit het Gentse parket-generaal overgeheveld naar dat in Brussel, waar het op 4 april onder leiding kwam te staan van raadsheer Wim De Troy. Hij was de magistraat die in 2010 als onderzoeksrechter huiszoekingen liet uitvoeren bij het bisdom in Mechelen en het kantoor van toenmalig kardinaal Godfried Danneels. De vraag is nu of hij even onverzettelijk zal zijn als toen. C.B. zetelde tijdens de edities 2021, 2022 en 2023 ook al in de examencommissie en had toen evengoed de gelegenheid om te frauderen. Is dat gebeurd?

De HRJ publiceert in zijn jaarverslagen cijfers over het slaagpercentage na elk magistratenexamen. Van edities 2010 tot 2019 bedroeg het gemiddelde slaagpercentage 15,8 procent. In editie 2021, het eerste dat C.B. mee organiseerde, werd dat 28,5 procent. Een jaar later was het 36,5 procent. Ongezien.

De namen van de laureaten, gerangschikt volgens beste resultaat, worden jaarlijks gepubliceerd in het Staatsblad. Als je die namen allemaal overloopt en lokaliseert valt nog iets op.

Bij editie 2021 prijkt op nummer 1 de dochter van een Brugse substituut-procureur. Ook de dochter en een nicht van de West-Vlaamse advocaat die C.B. achteraf voor de tuchtrechtbank in Brussel juridisch zou bijstaan in de strafzaak rond de examenfraude slagen dat jaar in het examen. West- en Oost-Vlaamse kandidaten doen het dat jaar opvallend goed. Als je de kandidaten aan de hand van hun adressen of de rechtbank waar ze nadien aan de slag zouden gaan verdeelt over de vijf Nederlandstalige provincies, krijg je dit: van de 35 laureaten kwamen er elf uit Oost- en tien uit West-Vlaanderen. Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant en Brussel waren samen goed voor veertien laureaten.

Van de bijna 6,6 miljoen Vlamingen wonen er 2,7 miljoen in Oost- of West-Vlaanderen. Als het magistratenexamen in 2021 de realiteit correct weergeeft, zijn de juristen daar dat jaar statistisch meer dan dubbel zo slim als hun collega’s in de rest van Vlaanderen.

Doe je dezelfde oefening met het examen in 2022, dan doen West- en Oost-Vlaanderen het opnieuw erg goed met respectievelijk acht en vijf van de 35 laureaten.

De kandidate met de op een na hoogste puntenscore is een ex-vennote van een Kortrijkse advocaat en persoonlijke vriend van C.B. Ergens achteraan in de lijst prijkt ook de naam van C.B.’s eigen dochter. Zij was volgens haar eigen LinkedIn-profiel van oktober 2018 tot september 2020 advocaat-stagiair in het kantoor van de hoger vermelde Kortrijkse advocaat. Daarna ging ze bij het Openbaar Ministerie in Ieper aan de slag als stagiair-parketjurist bij de moeder van N.S. Zij werd later rechter in Veurne en werd vanwege de examenfraude een tijdlang mee geschorst.

Volgens haar LinkedIn-profiel is de dochter van C.B. momenteel magistraat in opleiding. Ze nam intussen een advocaat onder de arm, alweer dezelfde hoger vermelde advocaat uit Kortrijk. Op 27 augustus droeg de bevoegde commissie bij de HRJ haar voor als substituut-procureur bij het parket in West-Vlaanderen.

Afgaand op de data op hun LinkedIn-profiel lijkt het erop dat zo goed als alle West-Vlaamse laureaten van 2021 en 2022 slaagden bij hun eerste deelname. We contacteerden elk van hen per mail met een verzoek tot bevestiging van die indruk. Op één na reageerde geen enkele. Degene die dat wel deed mailde: “Ik wens hier niet op in te gaan omdat ik mijn privéleven wens af te schermen.”

Antwerpen wint

Met een gemiddeld slaagpercentage van 20 procent lijkt editie 2023 minder buitensporig. Het vervalste examen van januari 2024 valt helaas niet te vergelijken. We vroegen bij de HRJ het slaagpercentage van het vervalste examen van 2024 op, maar kregen van de woordvoerster enkel te horen dat de resultaten “in lijn met de slaagcijfers van de afgelopen jaren” lagen.

De HRJ vernietigde dit examen en organiseerde in april een nieuw. Daarvan kennen we de resultaten wel. Antwerpen wint nu plots met elf laureaten, gevolgd door Vlaams-Brabant (en Brussel) met tien. Oost-Vlaanderen telt negen laureaten, Limburg vier en West-Vlaanderen twee.

Onder nogal wat West-Vlaamse advocaten leeft de vrees dat de realiteit te groot is om ze onder ogen te zien. “Justitie kan het zich niet veroorloven om dit schandaal groter te laten worden”, zegt een van hen. “Ik heb laatst een Brusselse magistraat hardop horen zeggen dat het nu vooral een kwestie is van hopen dat C.B. zijn lippen stijf op elkaar houdt en niet gaat vertellen wie hij nog allemaal heeft bevoordeeld.”

Verkiezingen

De Hoge Raad voor de Justitie kwam er in 1999, na de zaak-Dutroux. Voortaan zouden magistraten niet langer politiek worden benoemd, maar na een vergelijkend examen. Met zijn website justwatch.be volgt erevrederechter Jan Nolf al jaren het reilen en zeilen rond de HRJ, dat in april velen verraste met een binnen de magistratuur als buitengewoon kritisch beoordeeld rapport over Operatie Kelk.

De elf Nederlandstalige HRJ-leden vanuit de magistratuur worden om de vier jaar verkozen bij stemming door alle bijna 1.500 Belgische magistraten. Elf Nederlandstaligen en elf Franstaligen. De laatste verkiezingen vonden op 21 juni plaats, in de directe nasleep van de examenfraude en het rapport-Kelk.

Davy Jordens, onderzoeksrechter in Hasselt en sinds 2020 lid van de HRJ, was voorzitter van de werkgroep die zich over Operatie Kelk boog en het rapport op 16 april toelichtte in de Kamer. Hij behaalde 177 stemmen en raakte niet verkozen. “Heel opmerkelijk”, vindt Jan Nolf. “Dit lijkt ons iets te zeggen over hoe binnen de magistratuur wordt aangekeken tegen externe controle op haar functioneren. Het blijft in de realiteit allemaal achterkamerpolitiek.”

Ook Wim De Troy, intussen raadsheer, was kandidaat voor een zetel in de HRJ. Hij behaalde 67 stemmen en eindigde zo als allerlaatste onder de 21 kandidaten. Enkele dagen na die verkiezingen berichtte Krant van West-Vlaanderen over de aanhouding van C.B. Hij werd op woensdagochtend 25 juni door drie agenten van de federale politie van zijn bed gelicht in zijn woning en weggebracht naar de kantoren van de federale politie in de Zandstraat in Brugge. Na een verhoor kwam C.B. vrij onder voorwaarden.

“De algemene aanname was dat De Troy zich kandidaat stelde om verkozen te geraken”, zegt een bij het onderzoek betrokken bron. “In dat geval zou hij zich als onderdeel van de benadeelde partij in de examenfraude kunnen terugtrekken als onderzoekend raadsheer. Het geeft aan hoeveel enthousiasme er binnen de magistratuur bestaat om fraude in eigen rangen te onderzoeken.”

Kort na C.B. werd ook advocaat K.S. ’s morgens in alle vroegte van zijn bed gelicht door de federale politie. K.S. was de confrater bij wie advocate C. te rade ging na de ontdekking van het Word-document. En die datgene deed waarvan hij dacht dat dat zijn burgerplicht was.

“Er was hem een uitnodiging gestuurd voor een verhoor”, zegt zijn advocaat Filip De Reuse. “Hij had laten weten dat de datum hem niet paste. Niet dat hij niet verhoord wou worden, hij zat met een volle agenda. Mijn cliënt heeft dat uiteindelijke verhoor ervaren als intimiderend. Ik zeg niet dat daar het woord nestbevuiling is gevallen, maar zo voelde het wel aan.”

Dinsdag werd bekendgemaakt dat de schorsingen van Y.S. en J.L. werden verlengd. Beiden vochten die schorsingen eerder al aan, argumenterend dat ze geen actieve rol hebben gespeeld bij de fraude. Hun advocaten wensten maandag geen commentaar te geven. De Brugse procureur Filiep Jodts, die de beslissing moet nemen, sprak eerder over “een heel lastige situatie”.

Bron: Douglas De Coninck | 17 September 2024

Mooie zaak!