Nog eentje: de bolletjes staan niet allemaal op de juiste locatie (vb: feiten van Beersel, Auberge du Chevalier). Misschien was dat grafisch moeilijker op de juiste locatie te zetten.

Inleiding

Naar aanleiding van de recente aanhouding van Philippe Vermeersch en de mogelijkheid dat het dossier bewust door iemand een andere richting ingestuurd zou zijn, dacht ik laat ik wat huiswerk maken en dat hier even delen. Uiteraard gaat het dan over de vraag of de zaken uit 1982, 1983 en 1985 met elkaar verbonden zijn en er dus sprake is van één Bende van Nijvel.

Dit naar aanleiding van dat ik een jaar of tien geleden wat Amerikaanse literatuur gelezen had over misdaad-profilering. Voor wat me ervan bijgebleven is heb ik geprobeerd dat los te laten op het Bende van Nijvel-dossier voor zo ver ik dat ken.

De essentie van misdaad-profilering zoals het op mij overkwam is dat mensen in zijn algemeenheid (en daders dus ook) gewoontedieren zijn en logische beslissingen nemen in hun situatie, vaak ook voor de weg van de minste weerstand kiezen. Uiteindelijk kun je met de feitelijke modus operandi in de hand dingen over de dader zeggen.

Uitleg over geografische profilering

Uit onderzoek is inmiddels bekend dat daders bijna altijd in de directe omgeving van hun huis (of uitvalsbasis) misdrijven plegen. Er zijn een paar belangrijke uitzonderingen en beperkingen op deze regel. Ten eerste zijn daders vrijwel nooit actief in een bepaalde straal om hun huis (of uitvalsbasis), uiteraard omdat de kans op herkenning daar groot is en omdat ze een sociale band met de mensen om zich heen hebben. Ook kunnen er soms geografische beperkingen zijn, zoals de rand van een buurt, een bos zonder wegen, of een kanaal zonder bruggen dat de actieradius in een bepaalde richting beperkt.

Echter in de meeste gevallen zal een dader in een cirkel van vijf tot tien kilometer rondom zijn huis (of uitvalsbasis opereren) dit is de actieradius. Echter rondom zijn huis (of uitvalsbasis) zal een delict vrije zone blijven. De actieradius kan groter worden door omstandigheden tot misschien wel vijftig kilometer maar zelden heel veel groter. Daders opereren altijd in en rondom buurten die ze kennen, wonen, gewoond hebben of gewerkt hebben of een andere band mee hebben. Volgens sommige onderzoeken neemt de kans op een delict met tientallen procenten af voor elke kilometer die een crimineel buiten zijn normale actieradius komt.

Wat voorbeelden. Inbrekers komen vrijwel altijd uit dezelfde stad en meestal uit een aangrenzende wijk of nog een wijk verder. Een lijk wordt procentueel in de helft van de gevallen niet meer dan vijf kilometer van de moordplaats gedumpt. Dus een inbreker uit Kortrijk gaat zelden inbreken in Brussel en het lijk van iemand die vermoord werd in Brussel wordt waarschijnlijk gedumpt aan de rand van de stad in het meest nabije natuurgebied. Alles heeft te maken met kennis van de omgeving en zo kort mogelijk risico lopen. Urenlang met een lijk in je kofferbak rijden geeft schijnbaar een dader het gevoel dat hij elk moment gepakt kan worden, hoewel dit misschien praktisch niet waar is.

Ik sprak over huis of uitvalsbasis omdat een dader niet altijd vanaf huis vertrekt om misdaden te plegen, maar ook omdat daders soms in groepen werken, zoals bij de Bende van Nijvel. Je zou veronderstellen dat dit geografische profilering lastiger maakt omdat het startpunt dan de ene keer bij dader A en de volgende keer bij dader B zou kunnen zijn, maar uit onderzoek naar opgeloste zaken blijkt dit niet het geval is. Ook als groep blijken daders gewoontedieren. Zo kan het zo zijn dat de moeder van een van de daders zulke lekkere koffiezet en ze altijd eerst een bakkie bij haar drinken voordat ze aan de slag gaan. Of een van de daders heeft een schuur waar ze goed materialen kunnen verstoppen waardoor de uitvalsbasis altijd de schuur is.

Cirkeltechniek

Een bekende eenvoudige techniek om te zoeken naar de uitvalsbasis is de cirkel techniek. Je trekt een cirkel om elke plaats delict heen en maakt deze zo groot dat een deel van alle (of de meeste) cirkels elkaar overlappen. In het geval dat daders geen specifieke richtingsvoorkeur hebben (om wat voor reden dan ook) om hun misdaad te gaan plegen en ze zowel noord, zuid, west als oost reizen om misdaden te plegen, zal op de plaats waar de cirkels elkaar overlappen ook een zone zijn waar geen misdaden zijn gepleegd, dit is in deze theorie de delict vrije zone en ergens in deze delict vrije zone woont de dader of is de uitvalsbasis.

Als de dader echter één richtingsvoorkeur heeft om zijn misdaden te plegen (om wat voor reden dan ook), bijvoorbeeld zuidelijk, dan zullen de misdaden in die richting in kegelvorm uitwaaieren, waarin de misdaden verder weg minder worden. Aan de punt van de kegel is dan de delict vrije zone, maar deze valt dan minder op.

Daarnaast kunnen enkele misdrijven toch ook een stuk verder van de normale actieradius van de dader gepleegd worden. De rede kan liggen in een buitenkansje dat zich voordoet tijdens een reis of iets dat de dader wil dat bij hem in de buurt niet te realiseren is waardoor hij verder moet reizen. Een sigarenboer om te overvallen kan op elke hoek zitten, keuze genoeg, terwijl het aantal wapenwinkels of autodealers van een bepaald merk beperkt is. Als de dealer binnen jouw normale actieradius goed beveiligd is, of de dealer is een vriend, dan zal de dader het buiten zijn voorkeursgebied moeten zoeken. In de cirkeltechniek is het zaak om in te schatten welke misdaden ver buiten de actieradius vallen, zodat de gaten die ontstaan tussen de grens van de normale actieradius en de verder uitgewaaierde misdaden niet aangezien worden voor de delict vrije zone.

Hitte-kaart 1982 – 1985

Ik heb de bestaande Google Maps kaart van de feiten van de Bende van Nijvel even als basis genomen, deze zwartwit gemaakt zodat de kleur het beeld niet verstoort en het contrast van deze kaart flink verhoogt zodat de wegen meer opvallen. Deze laatste zijn best belangrijk omdat de Bende van Nijvel zich uiteraard hierover verplaatste. De zwarte stipjes op de kaart zijn de exacte plaatsen van de misdrijven. Vervolgens heb ik half transparante roze cirkels geplaatst met een radius van 15 km (diameter van 30 km) vanuit de misdrijven (zwarte stipjes). Door de overlapping van de meeste van deze roze cirkels ontstaat een hitte-kaart.

Kijkend naar het resultaat (Hitte-kaart 1982 – 1985) ontstaat de meeste hitte duidelijk net ten zuiden van Brussel. En in het epicentrum van deze hittekaart is inderdaad de delict vrije zone te vinden, ik zou zeggen in het gebeid ten westen van de N5 en het Zoniënwoud. Toegegeven dit is ook het gebeid dat door de speurders eerder aangegeven werd als de comfortzone, het gaat om zeventig straten, die zich uitstrekken tussen de Steenweg ten noorden van Waterloo en de Zoniënwoudlaan in Sint-Genesius-Rode. Schijnbaar zijn de speurders ook met een passer te werk gegaan. Ik heb het centrum van dit gebied gemarkeerd met een klein geel cirkeltje.

Een beetje weggevallen in het roze op de kaart zijn de meeste zwarte stipjes (delicten) die binnen een actieradius van 12,5 km (zie binnenste gele stippellijn) van de uitvalsbasis van de Bende van Nijvel vallen. Dit beeld klopt met de theorie, daarna waaieren de delicten verder uit en zijn ze sporadischer (zie buitenste gele stippellijn), ook dit klopt, net als de delict vrije zone in het midden. Uiteindelijk zijn er ook nog wat delicten ver buiten de normale actieradius, maar ook deze waaieren steeds verder uit.

Belangrijkste algemene conclusie, dit geweld komt kijkend naar deze hitte-kaart duidelijk uit het zuiden van Brussel. Je kan niet zeggen het zijn mensen die van de Vlaamse kust komen en telkens hier naartoe komen of het zijn mensen uit noord Frankrijk die hier heen komen, het beeld onderstreept die lezingen gewoon niet. Toch als je het per jaar gaat bekijken zijn er ook andere lezingen mogelijk en zijn er verschillen in beweging per jaar, zeker als je naar 1985 kijkt.

Hitte-kaart 1982

Op de hitte-kaart waarin we ons beperken tot alleen de delicten gepleegd in 1982 ligt het epicentrum en de vermoedelijke uitvalsbasis van de Bende van Nijvel op ongeveer dezelfde plaats als bij de gecombineerde kaart: ten westen van de N5 en het Zoniënwoud. Wel valt op dat de beweging van de delicten binnen de actieradius van ongeveer 20 km zich hoofdzakelijk horizontaal naar het westen en naar het oosten bewegen (zie gele pijlen), en nauwelijks verticaal naar het noorden en het zuiden. Terwijl de grote wegen (als ze er in die jaren al waren in die vorm), zich hoofdzakelijk van Brussel in zuidelijke richting bewegen (verticaal). Daarom zou ik zeggen dat deze daders zeer lokaal zijn en over de provinciale en kleinere wegen reizen.

De twee delicten die ver van de actieradius liggen zijn typisch. Het delict in Dinant lijkt me heel verklaarbaar, een wapenhandel zit niet op elke hoek dus als de wapenhandels in hun actieradius geen geschikte plek waren om te overvallen moet je al snel verder van huis zijn. Het delict in noord Frankrijk leek wellicht een buitenkansje, alhoewel ik ook niet uitsluit dat bij de gekende delicten van de Bende van Nijvel ook delicten zitten die aangeduid worden als Bende van Nijvel feit maar die maar deels met de bende van doen hebben of waar de link niet helemaal zuiver is, waar er sprake is van tussenpersonen waar we geen zicht op hebben.

Hitte-kaart 1983 eerste lezing

De eerste lezing van de hitte-kaart van de delicten gepleegd in 1983 wijst dezelfde delict vrije zone aan. Echter de beweging van de delicten is veel meer van noord naar zuid (verticaal) en lijkt zich voor een groot deel langs de N5 naar boven en naar beneden af te spelen, de actieradius van de meerderheid van de delicten lijkt iets kleiner te zijn (ongeveer 12,5 km). Alhoewel dit het jaar is met het grootste aantal delicten en dus de meeste data, dit kan het beeld scherper maken.

Dus ten opzichte van het voorgaande jaar bewegen de daders nu verticaal op de kaart over hoofdwegen terwijl ze eerder horizontaal over secundaire wegen bewogen lijkt het.

De ver zuidelijke delicten, zijn weer pikant, het dumpen van lijk is typisch iets dat altijd zo ver mogelijk wordt gedaan, meestal niet verder dan 5 km van de plaats waar de moord werd gepleegd maar toch wel zo ver als de moordenaar het lijk weg durft te brengen zonder het gevoel te hebben risico te lopen en liefst op een plek waar de weg gekend wordt. Het kan zijn dat dit voor de Bende van Nijvel een bekende plek was en ze zullen het lijk niet over de grens hebben durven dumpen omdat er in die tijd nog grenscontrole was.

De andere zuidelijke delicten in 1983 vind ik minder makkelijk te verklaren, misschien bivakkeerden ze tijdelijk in die omgeving, eigenlijk is hier meer informatie voor nodig, misschien worden deze delicten onterecht toegeschreven aan de Bende van Nijvel door geleende of doorverkochte voertuigen, misschien was de samenstelling van de groep anders, wie zal het zeggen. Het onnodige extreme geweld zonder buit in Anderlues doet echter wel weer sterk aan de daden van twee jaar later denken. Misschien zou het wat dat betreft nog eens een idee zijn om een hitte-kaart te maken waarin alleen extreem onnodig geweld wordt afgebeeld.

Het ver noordelijke delict in Temse in 1983 is er wat mij betreft echt zo een die dacht ik alleen toe te schrijven valt aan de Bende van Nijvel door de vondsten in Ronquières. De kogelvrije vesten van die vondst kunnen in het criminele circuit in Brussel wel tien keer doorverkocht zijn, dan heeft dit delict opeens niks meer met de Bende van Nijvel te maken. Al hoewel dat laatste in vergelijkbare constructies van meerdere aan de Bende van Nijvel toegeschreven delicten te zeggen valt. Dat is het troebele van dit hele dossier wat mij betreft.

Hitte-kaart 1983 alternatieve lezing

Dezelfde hitte-kaart van de delicten van 1983 is ook op een andere manier te lezen. Als de Bende van Nijvel een duidelijke voorkeur had voor hoofdzakelijk een zuidelijke reisrichting kunnen delicten dus allemaal ten zuiden (onder) de delict vrije zone liggen in dat geval waaieren de delicten van daaruit verder uit.

Gezien de kegelvormige punt in de delicten is dat ook een optie. Ze reizen dan via de N6, E19, N5 en N4 in zuidelijke richting. Sommige daders hebben zo’n specifieke voorkeursrichting. In het geval van de Bende van Nijvel zou het kunnen dat ze voor hun werk altijd al die richting opgingen, waardoor het een gewoonte was, bijvoorbeeld in een normale baan als koerier. Het kan ook zijn dat ze eigenlijk Nederlandstalig waren en dachten minder kans op herkenning te hebben in het meer Franstalige gedeelte of dat ze juist Franstalig waren en daarom een voorkeur voor de zuidelijke richting hadden. Voor mij als Nederlander is de taalgrens rond Brussel wat onduidelijk dus dat moet iemand met lokale kennis maar bepalen. Er kunnen allerlei redenen geweest zijn voor een voorkeursreisrichting.

De delict vrije zonde ligt dan ergens in Brussel, Schaarbeek of hooguit in Elsene maar zeker niet zuidelijker. Alleen het delict in Temse zou dan afwijkend gedrag naar het noorden vertonen. Geheel overigens is deze kegelvormige lezing net zo goed toe te passen op de delicten van 1982, alleen gaat het daar om minder feiten en waaien ze dan minder diep naar onderen uit. Ook dan zou de delict vrije zone ergens in of rond het centrum van Brussel liggen.

Toch acht ik deze alternatieve lezing van de feiten van 1983 minder waarschijnlijk vanwege de kluwen feiten onder Waterloo, dat wijst op een uitgangspunt wat daar dichterbij zou moeten liggen, maar deze lezing is uiteindelijk zeker niet geheel onmogelijk.

Hitte-kaart 1985

De hitte-kaart van 1985 is uitermate interessant wat mij betreft. Zeker in het licht van de huidige ontwikkeling waarin er geopperd wordt dat er in Ronquières misschien met het dossier geknoeid zou zijn.

Daarnaast, laten we wel zijn, zonder de feiten van 1985 hadden we het nu niet meer over de Bende van Nijvel gehad. 1985 veranderde alles. Ook de hitte-kaart veranderd. Jammer is wel dat we de minste referentiepunten op de kaart hebben, dus ik werk met weinig data. Het beeld wat daarmee echter wel opduikt is echt anders… daar waar de cirkels overlappen bevindt zich nu het centrum zou ik de uitvalsbasis van de Bende van Nijvel in 1985 plaatsen, de delict vrije zone is door de weinige referentiepunten zo groot als de afstand tussen de meest ver uiteen liggende delicten.

Wat we zien is de beweging ruim rondom Brussel, het lijkt of de daders opeens de ringweg gebruiken. Het dumpen van de GTI bij het Bos van La Houssière heb ik juist vanwege de weinige referentiepunten even buiten beschouwing gelaten. Dat lijkt misschien raar maar daders hebben vaak de nijging om bewijs zo ver mogelijk van zich te verwijderen zodat het niet naar ze wijst. Bewijs wordt meestal zelfs verder gedumpt van de uitvalsbasis dan de plaats delict was. Maar wel vaak op plekken die al eerder verkend zijn of bekend waren. Hoe dan ook zou het wel meenemen van het Bos van La Houssière het middelpunt slechts iets naar beneden plaatsen en zouden we zeker niet op de eerdere plek ten westen van de N5 en het Zoniënwoud terecht komen.

Wat opvallend is vind ik, is dat ze in 1985 overvallen plegen wijd rondom het centrum van Brussel, vanaf uitvalswegen rondom de buitenring van Brussel lijkt het bijna (als die er toen al was, anders zal daar ongetwijfeld toen een andere belangrijke vergelijkbare route gelegen hebben), en juist Aalst lijkt daar opeens veel verder vandaan te liggen dan de andere feiten. Ik weet niet hoe dat in 1985 was, maar ik mag aannemen dat er ook toen genoeg Delhaizes aan de noordwest kant van Brussel waren die je eerst tegen komt als je uit het centrum zou komen. Het feit dat ze voor het ver gelegen filiaal van Aalst kiezen zegt mij dat hun uitvalsbasis in 1985 dus aan de noordwest kant van Brussel lag, dat ze daar hun delict vrije zone wilde behouden.

Dit is een radicale wijziging ten opzichte van de eerdere jaren, uiteraard kan het om dezelfde daders gaan die verhuisd zijn of dat de dader die zo’n handige schuur had die nu niet meer heeft en ze nu vanaf het adres van een andere dader vertrekken, maar ook de beweging is anders, meer cirkelvormig in plaats van horizontaal of verticaal en wijder de delicten liggen minder dicht bij elkaar. Omdat alles er qua structuur anders uitziet en de modus operandi op de plaatsen delict met zoveel totaal onnodig geweld en geen buit ook zo veel anders was dan de jaren daarvoor kan ik mij voorstellen dat de stelling dat het niet per se om exact dezelfde daders gaat best valide is en het overwegen waard blijft!

Alleen in het scenario van kegelvormige uitwaaiering in zuidelijke richting in 1982 en 1983 zouden de delict vrije zone en de uitvalsbasis alle jaren op dezelfde plek hebben kunnen liggen en dat is waarschijnlijk ergens ten westen van het centrum van Brussel. In het andere geval is de uitvalsbasis in 1985 anders dan in 1982 en 1983 of we hebben zeker in 1985 met een geheel of gedeeltelijk andere dadergroep te maken.

Belangrijkste conclusies op basis van geografisch profileren met de cirkel techniek

• De Bende van Nijvel opereerde vanuit Brussel en was daar ook (op zijn minst tijdelijk) woonachtig/had daar de uitvalsbasis.

• De hitte-kaarten en uitwaaiering van delicten ondersteunen geen enkel scenario waarin de Bende van Nijvel uit Frankrijk afkomstig zou zijn.

• Zelfs een scenario waar de Bende van Nijvel als geheel uit West-Vlaanderen zou komen, uit Zuid-Wallonië of zelfs uit Gent, Leuven of Namen zijn gezien de bewegingen en uitwaaiering op de kaart behoorlijk onwaarschijnlijk.

• Gezien de cirkelvormige beweging, grotere afstanden en noordwestelijker gelegen middelpunt is het goed mogelijk dat de Bende van Nijvel van 1985 een geheel andere was dan in 1983 en 1982.

• Zelfs 1983 en 1982 hebben een heel andere structuur al ligt de delict vrije zone daar waarschijnlijk wel op dezelfde plek.

Dank je CleverTrevor!

Toegegeven ik had dit hele topic nog niet gezien, had mijn bevindingen ook eerst onder een verkeerd onderwerp gepost. Daarnaast was er een tijd dat ik beter in de details van het hele dossier zat. Echter gezien het nieuws van mogelijke bewuste manipulatie van het dossier via de vondsten in de zwaaikom bij Ronquières waar het onderzoeksteam nu over spreekt, dacht ik laat ik eens kijken of de feiten van 1985 anders zijn vanuit geografisch profiel bekeken.

Tot de meeste van jouw opmerkingen kwam ik ook tijdens het tekenproces:

• Het aantal feiten uit 1985 is inderdaad dusdanig klein dat de vraag is hoe exact de uitvalsbasis aanduiding nu is. Met je opmerking heb ik net het bestand nog eens geopend, echter zelfs als je Aalst er helemaal uit haalt kom je niet verder zuidelijk (naar onderen op de kaart) uit dan de Noordkant van Elsene. In ieder geval kom je nooit op de oude comfortzone ten westen van de N5 en het Zoniënwoud uit welke feiten je er in 1985 ook uit laat. Dat is dus wel anders dan in 1982/1983.

• Wat ik ook anders vind zijn de afstanden. In 1982/1983 zie je duidelijk een kluwen van feiten dicht bij elkaar op een bepaalde plaats, vanaf de uitvalsbasis naar die kluwen van feiten toe is in 1982/1983 vijf tot zeven kilometer in 1985 is waar je de uitvalsbasis ook plaatst de afstand al snel twintig kilometer.

• En natuurlijk is de belangrijkste beweging in 1985 opeens rondom Brussel, in 1983 was de beweging verticaal ten zuiden van Brussel en in 1982 was de beweging horizontaal ten zuiden van Brussel. Dat is ook anders.

• Wat je zegt over Temse lijkt me waarschijnlijk, inderdaad niet overal te koop. Hoewel ik bang ben dat we misdaden missen in dit dossier omdat ze nooit toegeschreven zijn aan de Bende van Nijvel, maar ik denk ook dat er misdaden zijn die het dossier vervuilen en die niet of indirect toe te schrijven zijn aan de Bende van Nijvel, Temse is er misschien zo een.

• De kans van afwijkingen in het patroon doordat we met meerdere daders te maken hebben is er zeker lijkt mij. Toch blijkt uit onderzoek naar opgeloste zaken, dat dadergroepen ook als geheel zeer vaak een vaste modus operandi hebben. In de meerderheid van de gevallen schijnt het feit dat je met een groep te maken hebt weinig of geen invloed te hebben op het geografisch profiel. Uiteraard weet ik het zelf ook niet, maar dat zegt de literatuur die ik er over las.

• De kans dat er iemand met wortels in Frankrijk mede dader was of dat daders eerder op plaatsen woonden of langer verbleven die later gebruikt werden of terug komen in het dossier zijn zeer waarschijnlijk. Daders hebben een zeer sterke voorkeur voor plekken die ze kennen voor het plegen van criminele feiten of wegwerken van bewijs materiaal. De enige uitzondering is een buitenkansje dat zich plotseling voordoet in onbekend gebied. Hierover is in profiling wel overeenstemming volgens mij. Ik denk ook dat ten minste één bendelid het Bois de la Houssière goed kende. Maar misschien gingen ze er als melkmuiltjes uit de grote stad allemaal jaar-in-jaar-uit op scoutingkamp; je weet het niet. :)

• Wat mij ook opviel zijn de grote afstanden die deze daders afleggen. De afstanden in 1982 zijn 'normaal' voor criminele daden van één persoon/groep. Maar in 1983 zijn de afstanden al boven gemiddeld. In 1985 zijn de afstanden ronduit groot. Voor de meeste criminelen is hun jachtgebied kleiner dan bij de Bende van Nijvel in 1983 en 1985.

En voor Aalst Kester.