Onderzoek

Getuigen herbeleven feiten onder hypnose

“Elk mens registreert onbewust een aantal dingen als hij iets meemaakt of ergens aanwezig is”, zegt dokter Vincent Martin. Martin is specialist forensische hypnose en als geneesheer-antropoloog verbonden aan de gevangenis van Merksplas. Hij werkt er samen met het team van commandant Joan De Winne aan een procedure om forensische hypnose aan te wenden voor gerechtelijke onderzoeken. “Met hypnose kunnen we de oorspronkelijke waarneming van getuigen weer oproepen”, verzekert Martin.

Het gebruik van forensische hypnose heeft recent zijn diensten bewezen in het kader van het onderzoek-Poncelet. De zaak lag meer dan twee jaar op apegapen maar kende dit weekend een doorbraak met de arrestatie van een verdachte. “We hebben, sinds twee jaar geleden de cel Forensische Hypnose werd opgestart, al 30 getuigen op die manier ondervraagd in 25 verschillende gerechtelijke dossiers”, zegt Martin. “Die getuigenverklaringen hebben geen enkele bewijskracht maar kunnen wel interessante aanwijzingen bevatten die het onderzoek vooruit helpen.”

De procedure die gevolgd wordt bij een getuigenverklaring onder hypnose, is zeer strikt. Ze kwam tot stand na een grondige literatuurstudie en na overleg met onderzoekscellen in andere landen die al langer met forensische hypnose werken. “We gingen te rade in Nederland, de Verenigde Staten en Australië, en maken intussen deel uit van de Werkgroep Forensische Hypnose, een onderdeel van het Nederlandse Forensisch Medisch Genootschap. Jarenlange ervaring in andere landen heeft duidelijk uitgewezen dat de methode werkt en vaak verrassende resultaten oplevert.”

oor elke mogelijke getuige wordt eerst in overleg bepaald of hij of zij in aanmerking komt voor een getuigenis onder hypnose. Het overleg gebeurt in samenspraak met hypnosecoördinator commandant De Winne, die de ondervragingen leidt. “Waar positioneert de getuige zich in het onderzoek? Heeft de getuige iets gezien? Er moet een interactie geweest zijn tussen de dader of het gebeuren en de getuige. Vervolgens wordt een persoonlijke context gereconstrueerd voor de getuige. We proberen de volledige dag van de feiten terug in te vullen.

Waarom was de getuige op die plaats? Wat deed hij daar? In een volgende fase evalueren we de getuige op zijn hypnotiseerbaarheid. Niet iedereen kan gehypnotiseerd worden. Pas daarna volgt de eigenlijke ondervraging en wordt de getuige in een diepe hypnose gebracht.” In bijna alle gevallen ondergaat de getuige wat men een ‘regressie’ noemt: hij bevindt zich terug op de plaats van het gebeuren en doet daarover zijn verhaal. Die procedure wordt verschillende keren herhaald, wat telkens gelijklopende verhalen oplevert. De ‘film’ die daar het resultaat van is, wordt dan beeld per beeld geanalyseerd en alle onderdelen van de getuigenis worden geverifieerd.”

Een hypnose-sessie.

De verificatie is een wezenlijk onderdeel van het onderzoek. Enkel controleerbare waarnemingen kunnen een beeld geven over de betrouwbaarheid van de waarneming en van de getuige. Welk weer was het die dag? Welke details kunnen we checken? Hing dat reclamebord effectief op die plaats op dat ogenblik? Het volledige getuigenverhoor wordt op videoband opgenomen en toegevoegd aan het dossier.

Tijdens de ondervraging zijn de leden van het onderzoeksteam, onder leiding van hypnosecoördinator De Winne, aanwezig in de regiekamer. Het belang van de procedure staat als een paal boven water: een goede procedure levert de beste resultaten op.” Forensische hypnose werd onder meer gebruik in onderzoek naar de Bende van Nijvel en in andere belangrijke gerechtelijke dossiers.

“Er blijven vragen rond de ethiek van het gebruik”, stelt Martin vast. “In ons land gaan we daarom uitermate voorzichtig te werk. Het is van belang voor de waarde van de getuigenis dat ik op geen enkel ogenblik suggestieve vragen stel aan een getuige. Het hele onderzoeksteam kijkt daarop toe. We controleren bovendien op voorhand het getuigenverleden van diegene die onder hypnose wordt gebracht. Als een getuige bijvoorbeeld ooit al een dader heeft geïdentificeerd tijdens een line-up, dan kan hij niet meer dienen voor forensisch onderzoek. Tijdens de trance zou hij kunnen verwijzen naar het moment van die laatste identificatie en daardoor foutieve informatie geven.”

“Een getuige ‘reproduceert’ geen informatie onder hypnose”, besluit Martin. “Hij reconstrueert de gebeurtenissen vanuit een persoonlijk oogpunt. Hypnose is niets anders dan een ‘verhoogde, naar binnen gerichte concentratie’. Een mens registreert veel meer dan waarvan hij zich bewust is. Kijk eens naar een fotoalbum: je zal merken dat je bij het zien van bepaalde foto’s herinneringen ophaalt aan de muziek die toen speelde, aan het eten van die avond, aan een aantal dingen die je onbewust in je opgenomen hebt. Dat soort gegevens is van groot belang bij een onderzoek. Het probleem is dat de waarnemingen van getuigen zeer individueel zijn. Laat vijf mensen hun relaas doen van één ongeval en je krijgt vijf individuele waarheden. We moeten dus kritisch blijven.”