Wat is de Bende van Nijvel?

De Bende van Nijvel, door Franstaligen aangeduid als les tueries du Brabant Wallon, was een groep misdadigers – terroristen volgens sommigen – die in 1982, 1983 en 1985 in België een reeks van moorden, inbraken, diefstallen en overvallen pleegde. Daarbij vielen in totaal 28 doden en ruim 20 gewonden. Met name de bloedige roofovervallen op supermarkten van de Delhaize-keten in 1985 schokten België op haar grondvesten. De Bende van Nijvel is nog altijd niet ontmaskerd.

Het politieonderzoek verliep met name in de beginfase chaotisch en onzorgvuldig. Hierdoor én omdat het aantal doden en gewonden hoog was maar de buit relatief gering, wordt de bende vaak gezien als een organisatie met politieke motieven die bescherming genoot van hogerhand. Bewijzen voor deze stelling zijn echter nooit gevonden.

Feiten

Hieronder staat een overzicht van de verschillende feiten die aan de Bende van Nijvel worden toegeschreven. Bij dit overzicht moet opgemerkt worden dat de omvang van de buit al naargelang de bron verschilt. In totaal vielen er 28 doden en bedroeg de buit 6 à 7 miljoen Belgische Frank.

1982

• 13 Maart: Een winkeldiefstal in Dinant. Een eendenroer, een geweer met lange loop, wordt gestolen.
• 10 Mei: In Elsene wordt een Austin Allegro gestolen.
• 10 Mei: Diezelfde dag wordt een Volkswagen Santana gestolen in Lembeek.
• 14 Augustus: Een overval op een kruidenierszaak in Maubeuge, Frankrijk.
• 30 September: Een overval op een wapenhandelaar in Waver. Eén agent gedood, vijftiental wapens buit.
• 23 December: Een overval op een restaurant in Beersel. Eén dode, de buit is wat borden, koffie en wijn.

1983

• 12 Januari: Een overval op een Brusselse taxi, de taxichauffeur wordt dood teruggevonden in Bergen.
• 28 Januari: In Brussel wordt een Peugeot 504 gestolen.
• 11 Februari: Een overval op de Delhaize van Genval. Geen doden en 692.384 fr. buit.
• 14 Februari: In Plancenoit wordt een Volkswagen Golf Rabbit gestolen.
• 25 Februari: Een overval op de Delhaize van Ukkel. Geen doden en 600.000 fr. buit.
• 3 Maart: Een overval op de Colruyt van Halle. Eén dode en 704.077 fr. buit.
• 28 Mei: In Eigenbrakel worden enkele zuurstofflessen voor een snijbrander gestolen.
• 8 Juni: In Eigenbrakel wordt een Saab 900 turbo gestolen.
• 10 September: De diefstal van 7 kogelvrijevesten bij Wittock-Van Landeghem, de conciërge wordt vermoord.
• 17 September: Een overval op de Colruyt van Nijvel. Drie doden, één agent en het koppel Fourez-Dewit.
• 2 Oktober: Een overval op het restaurant Aux Trois Canards in Ohain waarbij één dode valt.
• 7 Oktober: Een overval op de Delhaize van Beersel. Eén dode en 1.300.000 fr. buit.
• 1 December: Een overval op een juwelier in Anderlues. Twee doden en enkele juwelen buit

1985

• 22 September: Een diefstal van een VW Golf bij D’Ieteren in Erps-Kwerps.
• 27 September: Een overval op de Delhaize van Eigenbrakel. Drie doden en 200.000 fr. buit.
• 27 September: Een overval op de Delhaize van Overijse. Vijf doden en 991.103 fr. buit.
• 9 November: Een overval op de Delhaize van Aalst. Acht doden en 937.777 fr. buit.

Geografisch overzicht

Geschiedenis

Het kenmerk: brutaal geweld

De Bende van Nijvel – de naam is haar door de pers gegeven na de overval in Nijvel – liet voor het eerst van zich horen in 1982. Toen betrof het een diefstal van een geweer uit een wapenwinkel in Waver. De misdadigers toonden zich weldra van een gewelddadiger zijde. De misdrijven in 1982 en 1983 hadden een sterk uiteenlopend karakter – roofovervallen, carjacking, inbraken – maar kenmerkten zich allemaal door het brute geweld waarmee de bende opereerde.

Voor zover bekend was de bende in 1984 niet actief, maar in 1985 sloeg ze harder toe dan ooit. Op vrijdag 27 september 1985, rond 20.10u, en later rond 20.30u, pleegde een bende twee overvallen op twee verschillende Delhaize-filialen waarbij in totaal acht doden vielen. Eerst werd het filiaal in Eigenbrakel aan Rue de la Graignette overvallen en ongeveer een half uur later dat in Overijse aan de Brusselsesteenweg. De laatste overval op een Delhaize-filiaal in Aalst op zaterdag 9 november 1985 was het bloedigst en kostte acht mensen het leven.

De harde kern

Volgens de laatste stand van het onderzoek bestond de Bende uit een harde kern van drie personen: een lange man, de ‘reus’, die de overvallen leidde, de ‘killer’ die de meeste moorden pleegde en een ‘oudere man’ die vooral als chauffeur fungeerde. Er zijn aanwijzingen dat de ‘killer’ om het leven is gekomen toen de Bende na de laatste overval in Aalst op de vlucht sloeg. Een politieagent van de stad Aalst die op de vluchtauto schoot zou hem toen geraakt hebben. De ‘killer’ wordt verantwoordelijk gehouden voor 23 van de 28 doden.

Getuigen zeggen dat ze op de avond van de overval in het bos van La Houssière twee mannen bij een Volkswagen Golf hadden gezien. Een derde man zou op de grond hebben gelegen. Het staat vast dat leden van de Bende rond die tijd in dit gebied zijn geweest. In het nabijgelegen kanaal dumpten ze toen twee zakken met wapens, munitie en ander bewijsmateriaal.

Tussen 27 september en 5 oktober 2004 zocht het gerecht in het bos van Houssière bij ‘s-Gravenbrakel naar het lichaam van de ‘killer’. Dat werd niet gevonden. Wel doken twee kogels op, twee kogelhulzen, een jas, een uurwerk en oude munten. De munitie was van eenzelfde type als gestolen werd bij de Bende-overval op wapenhandel Dekaise in Waver. Een herhaling van de graafwerken in maart 2005 bleef vruchteloos. In 2015 zullen alle overvallen verjaard zijn.

Motieven

Terrorisme

Aanhangers van de theorie dat de bende uit terroristen bestond, menen dat de daders in de extreemrechtse hoek gezocht moeten worden, meer bepaald de militie Westland New Post. Deze opvatting wordt onder meer gesteund door verhalen over het dubieuze Brusselse milieu van de jaren tachtig waarin enkele rijkswachters nauwe banden zouden onderhouden hebben met extreemrechts, en door de opvatting dat de overvallen met militaire precisie werden uitgevoerd. Gedacht wordt dat de bende wellicht uit (ex-) rijkswachters en extreemrechtse militanten bestond en met de acties het land wilde destabiliseren. Als mogelijk financier werd de omstreden edelman Benoît de Bonvoisin genoemd. Opvallend is wel dat als gevolg van de overvallen van de bende het materieel van de rijkswacht sterk werd verbeterd.

Toch is er geen overtuigend materieel bewijs gevonden dat extreemrechts koppelde aan de Bende-misdrijven. Wel staat vast dat zowel extreemrechtse militanten als de Bende van Nijvel de bossen van Houssière goed kenden. Extreemrechts hield er schietoefeningen, de Bende stak er een vluchtwagen in brand en dumpte wapenzakken in het nabijgelegen kanaal. Tussen rommel die mogelijk door de Bende in het bos werd achtergelaten stak een papiertje waarop het handschrift van de extreemrechtse Jean Bultot zou te zien zijn.

Gladio

Volgens een onderzoek van de Belgische senaat pasten deze misdaden mogelijk binnen het Gladio-netwerk van de Amerikaanse inlichtingendiensten, dat de invloed van het communisme in West-Europa moest ontmoedigen. Leden van de Belgische Parlementaire Onderzoekscommissie belast met het onderzoek van de recente onthullingen over het bestaan in België van een clandestien internationaal inlichtingennetwerk, bekend als de commissie-Gladio in 1990, verdedigden dit verband.

Commissievoorzitter Roger Lallemand schreef de aanslagen toe aan het werk van buitenlandse geheime diensten, die als doel hadden de binnenlandse Belgische democratie te beïnvloeden. Hij meende dat de terreuraanslagen van de jaren ’80 vooral een media-effect moesten veroorzaken. Deze geheime diensten gebruikten daarvoor beurtelings extreem-linkse of extreem-rechtse groeperingen. Ex-gevangenisdirecteur Jean Bultot en gewezen rijkswachters Martial Lekeu en Robert Beijer legden gelijkaardige getuigenissen af. Lekeu werd hierover ook door de speurders ondervraagd maar wijzigde toen zijn verklaringen. Ook Bultot en Beijer hebben naderhand andere theorieën verkondigd, die op punten in tegenspraak zijn met hun eerdere getuigenissen over Gladio.

De onregelmatigheden in het onderzoek naar de Bende van Nijvel en de CCC zouden in 1991 leiden tot de oprichting van een parlementair overzichtscomité dat de inlichtingendiensten controleert, het zogenaamde Comité I.

Wapenhandel en afpersing

Ook illegale wapenhandel is als motief genoemd. Bij deze laatste theorie wordt ervan uit gegaan dat de misdadigers sommige slachtoffers doelbewust kozen. Een vroegere bankier Leon Finné, gedood aan het Delhaize-warenhuis in Overijse, zou bij illegale wapentransacties betrokken zijn geweest. Ook het koppel Jacques Fourez-Elise Dewit zou niet zomaar zijn vermoord. Van deze twee werd gezegd dat ze iets met de Roze Balletten te maken hadden, en goede banden hadden met een ander slachtoffer, restaurantuitbater Jacques Van Camp. Bewijzen hiervoor zijn echter nooit gevonden.

Banditisme

De opvatting dat de Bende uit traditionele overvallers bestond die uit waren op geld is door velen ongeloofwaardig genoemd vanwege de relatief geringe buit en het grote aantal doden. In de beginfase, toen het aantal doden nog niet zo groot was, werd dit spoor gevolgd door de speurders. Toch valt dit motief niet geheel uit te sluiten. Buitenlandse profilers die het dossier hebben bestudeerd, zijn tot conclusies gekomen die banditisme toch een mogelijke optie maken. Zij stelden dat het toenemend gewelddadige gedrag van de Bende mogelijk een deel van de ‘kick’ vormde. Daarnaast zijn voor andere, politiek geïnspireerde motieven geen sluitende bewijzen gevonden.

Onderzoek

Een onderzoek zonder resultaat

Het onderzoek naar de Bende van Nijvel bleef tot dusver zonder concreet resultaat. Dat kwam onder meer doordat het aanvankelijk verspreid was over arrondissementen en politiediensten die meer oog leken te hebben voor elkaar en voor de publieke opinie, dan voor de waarheid. Het parket van Dendermonde was – in de ogen van de pers – het meest voortvarend in zijn aanpak, maar kon zich slechts met een klein deel van het dossier bezighouden. De centralisatie van het dossier in Charleroi oogstte veel kritiek. Toch kwam er daarna pas enige lijn in het onderzoek. De feiten lagen toen echter al vijf of meer jaar terug, waardoor het behalen van resultaat almaar moeilijker werd.

Verdachten genoeg

Het parket in Bergen beschuldigde de zogenoemde ‘Borains’ – een groepje randfiguren uit de Borinage – ervan de Bende-misdrijven van 1982 en 1983 te hebben gepleegd. De rechtbank in 1988 sprak ze vrij. De aanklacht was louter gebaseerd op tegenstrijdige, onder dwang verkregen bekentenissen en onjuist ballistisch onderzoek. Van de overvallen in 1985 werd slechts eenmaal iemand officieel verdacht: Philippe De Staerke, een beroepsmisdadiger die in 1987 tot twintig jaar werd veroordeeld voor een reeks andere feiten.

In mei 2001 werden de beschuldigingen tegen hem in verband met de Bende van Nijvel ingetrokken bij gebrek aan bewijs. De Staerke zou voor de overval in Aalst op verkenningstocht zijn geweest. De vroegere woonwagenbewoner uit de Brusselse zuidrand beantwoordde in veel opzichten aan het daderprofiel. Dat werd echter pas opgesteld nadat de beschuldigingen tegen hem werden ingetrokken.

In de media werden ook de vroegere rijkswachters Madani Bouhouche en Robert Beijer veelvuldig als betrokkenen genoemd, evenals hun vroegere kennis Jean Bultot. Hoewel Bouhouche en Beijer een reeks spraakmakende misdrijven op hun kerfstok hebben – ze zijn daarvoor ook veroordeeld – zijn er geen concrete bewijzen die hen linken aan de Bende van Nijvel. De geruchten hierover blijven echter hardnekkig, mede omdat bij Bouhouche plannen werden aangetroffen om warenhuizen af te persen.

Bultot was in de jaren tachtig adjunct-directeur van de gevangenis in Sint-Gillis. Hij was, evenals Bouhouche, een fanatiek beoefenaar van de schietsport practical shooting. Ook kende hij De Staerke. Hij werd verdacht van heling, vluchtte naar Paraguay en later Zuid-Afrika, vanwaar hij de ene na de andere theorie over de Bende van Nijvel spuide aan wie het maar horen wilde.

Een nieuwe impuls

Het onderzoek naar de Bende van Nijvel dreigde in de late jaren negentig stil te vallen, maar kreeg in 1998 een nieuwe impuls door een tweede parlementaire enquête, geleid door Tony Van Parys. Veel familieleden van slachtoffers geloven echter niet meer in een doorbraak. In de laatste weken van december 2005 werd Madani Bouhouche dood aangetroffen in Zuid-Frankrijk, waar hij vijf jaar als een kluizenaar had geleefd sinds zijn vrijlating. Hij kwam om toen hij aan het houthakken was. Het zou hierbij om een ongeval gaan.

In januari en februari 2009 werd, klaarblijkelijk na een tip van een op sterven liggende gangster, onderzoek gedaan op het terrein van een schroothandelaar in Elouges, in Dour. Op 21 januari werden er menselijke resten gevonden, die deel uitmaken van een volledig menselijk skelet. Hierbij zou het gaan om een man van ongeveer 1 meter 75 die bij overlijden jonger was dan 40 jaar. Er zijn aanwijzingen die erop duiden dat het lichaam eerst op een andere plaats begraven was. Achteraf blijkt het te gaan om restanten van een persoon uit de merovingische periode.