Vanavond kan je op Eén naar de laatste aflevering van “1985” kijken, de serie over de Bende van Nijvel. Het brutale geweld, de vervlechting van boven- en onderwereld en het weinig efficiënte onderzoek: het zijn de inmiddels bekende hoofdingrediënten van het Bendeverhaal. Maar wat na acht afleveringen rest, is toch vooral het open einde en de talloze vragen. Exact ook de realiteit van het Bendeonderzoek: veel hypotheses, weinig of geen exacte antwoorden.

Robert Beijer

De aflevering begint met een ondervraging van Robert Beijer. Door een toeval is dat stukje nu brandend actueel. Zoals bekend, reisden Belgische speurders enkele weken geleden naar Thailand, het land waar Robert Beijer al jarenlang resideerde. De Belgische onderzoeksrechter Martine Michel, iemand van het federaal parket en vijf speurders deden er een huiszoeking. Dat nieuws kreeg veel weerklank in de media. Maar zo veel deining het kortstondig veroorzaakte, zo stil bleef het daarna.

Voor zo ver bekend, vond men bij de huiszoeking niets interessants. Dat mag misschien ook niet verbazen. Als het zo is dat Robert Beijer samen met Madani Bouhouche de spin in het Bendeweb vormt, zou het vreemd zijn mocht hij, zo’n veertig jaar na de feiten, bewijzen daarvan voor het grijpen laten liggen.

Een gevolg van de huiszoeking was wel dat Beijer niet over de juiste Thaise papieren bleek te beschikken. Het is een administratieve kwestie die wellicht ook al wel eerder bekend was. Het blijft dus een beetje vreemd dat het werk van de rogatoire commissie ogenschijnlijk slechts dat opleverde. De kans is reëel dat er een onderzoeksstrategie gehanteerd wordt die op een ander effect mikt.

Want dat Robert Beijer een sleutelfiguur is in het Bendedossier, daarvan is er meer dan één indicatie. Zo bleek hij bijvoorbeeld kort voor de aanslag in Aalst, in het najaar van 1985, opgemerkt te zijn in de buurt van de plaats van de feiten. De speurders van de Deltacel onder leiding van onderzoeksrechter Troch voelden hem daarover aan de tand. Ze vermoedden dat hij een observatieopdracht uitvoerde om de aanslag voor te bereiden. Zijn uitleg was dat hij als privédetective informatie aan het inwinnen was in een banale zaak van overspel.

Beijer neemt zelfs foto’s van de omgeving.

Wellicht relevanter is het globale klantenbestand van A.R.I., het detectivebureau dat Beijer en Bouhouche oprichtten na hun vertrek uit de rijkswacht. In “1985” is te zien hoe Beijer enkele speurders voor een gesloten deur plaatst om dan bewijsmateriaal te vernietigen. Dat bewijsmateriaal was onder andere te vinden in de A.R.I.-fichebak. A.R.I. werkte blijkbaar in opdracht van niet bepaald de eerste de beste. Zo zien we enkele bekende namen passeren van de Amerikaanse ambassade in Brussel, ex-premier Paul Vanden Boeynants, de B.O.B., journalisten van het tijdschrift Pourqoui Pas….

Bolognaisesaus

De realiteit van het Bendeverhaal overtreft soms de fictie. Zo is er het onwaarschijnlijke verhaal van een wapen dat teruggevonden wordt in een potje diepgevroren bolognaisesaus.

Het was Anne Quittner, de vrouw van Bouhouche, die aan de speurders liet weten dat er bij hen thuis nog een wapen verstopt was, een FN GP 9mm pistool. Het pistool zat, zo zei ze nog, in een doos met bolognaisesaus in de diepvriezer. Zij zou het wapen gekregen hebben van Beijer.

Het wapen wordt door diverse wapendeskundigen geanalyseerd maar waar de ene expert het linkt aan de Bende, en meer bepaald aan de moord op wapenhandelaar Juan Mendez, ontkent de andere dat. “Had ik het u niet gezegd?” reageert een triomfalistische Bouhouche op het nieuws van de tegenexpertise die hem in zijn visie in het gelijk stelt. In het Bendeverhaal lijkt, Multatuli parafraserend, niets waar te zijn en zelfs dat niet.

Garageboxen

Wat materieel wel bewezen is, is het bestaan van garageboxen waar de Bende haar wapens, munitie en voertuigen verstopte. Dat gegeven wordt in de laatste aflevering van 1985 goed uitgewerkt.

Zo is er een garagebox ‘Louise’ op de Louisalaan in Brussel aan de rue du Beau Site. Het zou speurder Goffinon geweest zijn die de tip over deze opslagplaats kreeg maar hij hield de info voor zich.

In de reeks is te zien hoe Bouhouche vanuit de gevangenis aan zijn vrouw Anne Quittner via de telefoon vraagt om alles op te ruimen. Versta: laat het bewijsmateriaal verdwijnen.

Dat laatste gebeurde hoe dan ook. De box wordt op een bepaald moment helemaal leeggemaakt. De vraag blijft of dat met medeweten van sommige speurders gebeurde dan wel dat de Bende de speurders eens te meer te slim af was. In de reeks van vanavond krijgt u een Brusselse vloek als antwoord…

Versterking van de staat

In de reeks doet het personage van Madani Bouhouche een veelzeggende uitspraak. “Luister ‘s,” zo zegt de sluwe vos aan de idealistische speurder De Vuyst, “de rijkswacht rijdt tegenwoordig rond met Golf GTI’s, draagt kogelvrije vesten en schiet met riot guns. België is een stabiel land geworden.”

Het is natuurlijk slechts een fragment uit een conversatie uit een fictiereeks. Maar toch zal het voor velen als de bevestiging klinken van wat ze vermoeden: het bendegeweld had tot doel het veiligheidsapparaat te versterken.

Het is en blijft slechts een theorie als verklaring voor de feiten van de Bende.

Het hellend vlak

Ronquières is bekend door het hellend vlak. Maar de omschrijving van de locatie is figuurlijk eigenlijk perfect toepasselijk op een cruciaal element in het onderzoek dat tot op de dag van vandaag voor veel controverse zorgt en waar alle kanten mee uitgegaan wordt.

Alles start in de nacht van 10 op 11 november 1985. Aan de draaikom van het kanaal Brussel-Charleroi, op een paar tientallen meters van Ronquières, wordt een zak (of verschillende zakken) in het water gegooid. Het zijn getuigen die dit signaleren. Procureur Jean Deprêtre van Nijvel laat de plek doorzoeken maar zonder resultaat.

Maar een jaar na deze eerste zoektocht wordt er opnieuw gezocht. Deze keer door speurders van het Deltateam onder leiding van onderzoeksrechter Freddy Troch uit Dendermonde. Dit team zoekt wellicht beter want er worden verschillende zakken opgedoken. In die zakken zit bewijsmateriaal dat de feiten uit de eerste en de tweede periode van de Bende aan elkaar linkt.

Iedereen spreekt in eerste instantie over deze vondst in termen van ‘een belangrijke doorbraak’. Maar het Bendedossier zou het Bendedossier niet zijn, mocht er ook geen tweede lezing van deze vondst zijn. Het hellend vlak neemt eigenlijk een bocht van 180°. Wat voor de een een succes is, bekijkt de ander als sabotage. Dat zit zo.

In 1990 wordt het Bendeonderzoek gecentraliseerd in Charleroi. De Cel Waals-Brabant in Charleroi schakelt het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC). En het NICC stelt vast dat die gevonden wapens onmogelijk een jaar lang in het water hebben kunnen liggen. Sterker: men zou de stukken er zelf ingelegd kunnen hebben om zo het onderzoek opzettelijk te manipuleren. Wat in eerste instantie een belangrijk spoor leek wordt dus later door sommigen beschouwd als een bewust uitgezet dwaalspoor.

Het is de aanleiding voor onderzoeksrechter Martine Michel om een onderzoek te openen tegen de voormalige speurders in Dendermonde. Het conflict escaleert zwaar. Speurders worden door andere speurders in opspraak gebracht en er worden wederzijdse zware beschuldigingen geuit.

Wat in de reeks 1985 het einde is, is in werkelijkheid absoluut niet zo. Integendeel, het dossier werd er door de verwikkelingen rond Ronquières zo mogelijk nog raadselachtiger op. En in het verlengde daarvan kan gezegd worden dat een van de redenen waarom het bendedossier tot op de dag van vandaag niet opgelost is, precies het gegeven is dat ervaren speurders mekaar vakkundig de das omgedaan hebben.

Het is maar fictie

Wat heeft “1985” ons bijgebracht? We hebben 8 zondagavonden lang genoten van fantastische acteerprestaties, waarheidsgetrouwe decors, een soundtrack die de jaren ’80 muzikaal deed herleven. Het was kortom spannende televisie van de bovenste plank.

De makers meldden week na week expliciet dat het over fictie ging maar tegelijk zeiden ze dat alles gebaseerd was op waargebeurde feiten. In de sterkte zat tegelijk ook de zwakte van de reeks. Door tegelijk feitelijke informatie te geven en originele archiefbeelden te verwerken maar tegelijk ook te zeggen dat het slechts fictie is, kan je alle kanten uit.

En het ging in de reeks ook alle kanten uit. Verschillende verklaringen voor de Bende van Nijvel kwamen aan bod, soms impliciet, soms expliciet: extreem rechts, corruptie, afpersing, chantage, Gladio, strategie van de spanning, rancune, wraak, …

Over de Bende van Nijvel is er ondertussen een omvangrijk onderzoeksdossier van honderdduizenden pagina’s, er verschenen tientallen boeken, artikelen, films, … In die zin is het verhaal van de Bende met “1985” aangevuld met een bijzonder goed gemaakte reeks. Maar misschien heeft de bevolking en al zeker de slachtoffers naast een spannend verhaal over de Bende van Nijvel vooral ook behoefte aan duidelijke antwoorden.

Bron » VRT Nieuws | Dirk Leestmans