Vandaag voeren de magistraten actie om hun onvrede over de hervormingen en besparingen binnen justitie kenbaar te maken. Koen Geens zet op een rijtje waar hij naartoe wil met zijn departement, hoe hij dat wil doen en wat de noodzakelijke do’s en don’ts zijn.

• Wie? Minister van Justitie (CD&V).
• Wat? Door van justitie een betrouwbare betaler te maken, de nodeloze werklast weg te nemen en het basisrecht en de gebouwen op te frissen, kunnen we de stap zetten naar een 21ste-eeuwse rechtsbedeling.

Het is geen eenvoudige taak om onze justitie modern te maken. Er is inderdaad een relatieve stilstand van het Belgisch rechtswezen sinds de Tweede Wereldoorlog. Was rechtsbedeling dé openbare dienst van de 19de eeuw, dan is dat nu volksgezondheid. Vergelijk het Poelaertpaleis in Brussel met Gasthuisberg in Leuven.

De budgetten van justitie en ziekteverzekering verhouden zich vandaag ongeveer zoals 1 tot 12. Een betere verhouding dan 1 tot 8 zit er op lange termijn niet in: de drang naar eeuwig leven is kennelijk sterker dan de honger en dorst naar gerechtigheid. Maar met een verhouding van 1 op 8 zouden we nog heel wat meer realiseren dan vandaag.

Een goede jurist worden vraagt een heel leven. Recht is een ervaringswetenschap. Sprekend is dat ere-advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie, Raoul Declercq, onlangs op 95-jarige leeftijd stierf terwijl hij de laatste hand legde aan de zevende editie van zijn magistraal handboek over strafvordering. Het is paradoxaal genoeg die passie voor het vak op zich die, naast structurele onderfinanciering en gebrek aan langetermijnvisie, vernieuwing van binnenuit soms moeilijk maakt. Er is gewoon geen tijd voor. De vernieuwing moet ook van buiten komen.

Recht en geneeskunde hebben gemeen dat er van beide nooit genoeg kan zijn: hoe meer gezondheid en hoe meer recht, hoe meer welzijn. Maar de kosten van recht en gezondheid groeien ook met de welvaart. Voor elke procent economische groei komen er bijna evenveel geschillen bij. Maken de ingenieur- en informaticawetenschappers in ons land al decennialang integrerend deel uit van de biomedische vooruitgang, dan is dat te weinig het geval in de juridische sfeer. Die externe hulp is nochtans dringend noodzakelijk.

Driestappenplan

In maart 2015 heb ik in het Justitieplan uitgelegd hoe ik de nabije toekomst van Justitie zag en samen met alle actoren van Justitie onmiddellijk de hand aan de ploeg geslagen.

Hink.

De eerste stap maakte van justitie opnieuw een geloofwaardige en marktconforme betaler. In enkele maanden tijd werden, met de hulp van de regering, voor 175 miljoen euro achterstallen aangezuiverd. In mei 2016 werd Justitie door Graydon uitgeroepen tot betrouwbare debiteur. De tarieven die de betaling van gerechtskosten in strafzaken beheersen, werden aangepast aan de markt, soms opwaarts, dikwijls neerwaarts.

Stap.

Het tweede luik neemt nodeloze werklast weg: België heeft zeer veel procedures en zeer veel gevangenen. In een jaar tijd werden met het oog daarop drie grote potpourri-wetten door het parlement aangenomen, nog twee doorlopen het wetgevend proces. Slechts enkele voorbeelden: verstek en opschortend hoger beroep worden ontmoedigd, assisen werd voorbehouden voor gevallen waarin de volksjury een meerwaarde betekent, buitengerechtelijke bemiddeling wordt gestimuleerd.

In de penitentiaire sfeer gaat repatriëring van gevangenen sneller, alternatief straffen wordt makkelijker en binnenkort wordt voorlopig hechten moeilijker. De rechter moet niet meer tussenbeide komen voor de snelle invordering van onbetwiste schulden en het betalingsbevel in verkeerszaken.

Geen ontmenselijking evenwel: de nieuwe interneringsreglementering wordt van kracht op 1 oktober 2016, bijna 500 geïnterneerden gaan eindelijk van de gevangenis naar gespecialiseerde instellingen. De rechtstoegang wordt niet bemoeilijkt: een eigentijdse pro-Deo- en Salduz-wetgeving kwam tot stand na overleg met de advocaten en er wordt in datzelfde overleg hard gewerkt aan een fiscaal aantrekkelijke rechtsbijstandsverzekering.

De resultaten hiervan worden zichtbaar: sinds 2014 zijn er bijna 1.500 gevangenen minder en hoger beroep en verzet worden niet meer aangetekend om tijd te winnen.

Sprong.

De derde stap is tweeledig: vernieuwing van de basiswetgeving én van de technologische en gebouweninfrastructuur.

Het 19de-eeuwse basisrecht wordt naar de 21ste eeuw gebracht: dit geldt voor het burgerlijk recht, het straf-, het strafproces- en het strafuitvoeringsrecht alsook het vennootschaps- en het ondernemingsrecht. Wetteksten zullen niet alleen leesbaar, maar ook begrijpelijk worden voor een hedendaagse burger.

Veel juridische begrippen van gisteren, zijn niet meer die van vandaag, laat staan van morgen. Insiders weten dat het ernst is: de vergaderingen met de beste experts volgen mekaar op, en het eerste deel van het nieuwe Strafwetboek werd al besproken in het parlement.

Zoals een voorsprong remmend kan zijn, kan een achterstand stuwend zijn.

Naast een nieuwe toepassingen zoals e-box en e-deposit of het elektronisch betekeningsplatform, zal een kwantumsprong mogelijk worden door het gebruik van digitale intelligentie bij administratieve taken: als een computer Gary Kasparov kan kloppen bij het schaken, is de computer tot nog meer in staat. Zelfs in Straatsburg worden routine-arresten over mensenrechten voorbereid door ‘de computer’.

In die zin moet ook de gebouwenpolitiek met 315 justitieplaatsen grondig herdacht worden. (Nederland heeft er 35.) De justitie van morgen zal online zijn, of niet zijn. Geen haar op het hoofd van onze kleinkinderen zal er nog aan denken in de file te staan om rond 9 uur in een justitiepaleis te gaan pleiten. We beperken het aantal vredegerechten en stelden een masterplan justitiegebouwen op dat binnenkort aan de regering wordt voorgelegd.

De kroon op het werk zal de creatie zijn van een moderne penitentiaire en gerechtelijke omgeving waarin, naast rechtvaardigheid, ook reclassering en efficiëntie prioritair zijn. Dit kan enkel door overleg en samenwerking.

Over het gevangenisbeleid met het personeel, hun syndicaten en de gemeenschappen. Over een volwaardige beheersautonomie voor het gerecht met de magistraten en het gerechtspersoneel. Er wordt hard gewerkt aan een volwaardig sociaal statuut en dito pensioen voor elk van die ambten. Laten we allemaal samen van onze achterstand een voorsprong maken. Onze burgers, al wie werkt voor justitie en onze gevangenen verdienen dat.

Bron » De Standaard | Koen Geens