Opinie: Justitie is een product geworden, nu nog naar de beurs

Psychoanalyticus Paul Verhaeghe zou de aanhef van het Justitieplan van Koen Geens lezen: “Goede rechtsbedeling is voor een samenleving even vitaal als een goede gezondheidszorg voor haar burgers.” Net als de wachtkamer van een huisarts of de operatiekamer van een ziekenhuis is justitie inderdaad geen gewoon bedrijf. Vandaag is het in justitie Alarmdag van de zwarte toga’s, die op straat komen in Brussel. Vergelijk die zwarte woede gerust met de witte woede die al zoveel vaker tegen blinde besparingen op straat kwam.

In het charmeoffensief van zijn inleiding vraagt Geens aandacht “voor de minstbedeelden die vaak moeilijkheden hebben om de weg naar recht en gerechtigheid te vinden”. Terecht. Maar veel verder zou Paul Verhaeghe niet moeten lezen om ook in het Justitieplan-Geens alles te vinden wat onze zorgsector en onderwijs zo ziek maakt, en zelfs méér.

Nee, ik staar me niet blind op het nieuwe Latijn van input en output, taxatie-instrumenten, optimalisering, auditing en monitoring want een dosis verkoelende technocratie kan onze overhitte en warrige justitie wel gebruiken. De vraag zal dan vooral zijn of de nieuwe managers van justitie wel zoveel verschillen van de oude chefs. En of het machtsdenken en het corporatisme het in de piramide van het Poelaertplein weer zal halen op het basiswerk voor de rechtzoekende.

In justitie zijn nog nooit zoveel rechters aangesteld om géén vonnis te maken: enkel om de productielijn te bewaken. In een bedrijf waar interne democratie onbekend en ongewenst blijft, garandeert een nieuwe elite misschien weer de oude bevoogding en ontmoediging – en nieuwe verspilling. Maar het plan-Geens faalt fundamenteel elders. Het faalt in wat de ziel van justitie is, als énig departement met de naam van een deugd: gerechtigheid.

Twee toepassingen van de neoconservatieve ideologie (soft voor de machtigen, bikkelhard tegen de kleintjes) springen in het oog waar het sociale gelaat van justitie verwacht werd.

Onder de leuze ‘sneller en goedkoper’ wordt de rechter bij invordering van facturen zo goed als buiten spel gezet. Tot dusver moest een schuldeiser nog eerst en vooral de rechtmatigheid van zijn factuur bewijzen en werd de aangesproken schuldenaar voor zijn eerstelijnsrechter opgeroepen.

Die procedure wordt nu radicaal omgekeerd via het ‘betalingsbevel’ – een voorstel van onder anderen Matthias Storme en Martine Taelman waar het hele middenveld van vakbonden en welzijnswerkers al sinds 2004 succesvol weerstand tegen bood. Ook Unizo was zich bewust van de kwetsbaarheid van haar juridisch onmondige groep kleine middenstanders.

Met dat ‘betalingsbevel’ zullen gerechtsdeurwaarders de hele procedure kunnen overslaan en beslag kunnen leggen op basis van een “machtiging, langs elektronische weg verkregen door een centrale autoriteit”. Dat laatste lijkt wel Newspeak uit het boek 1984. Een groter cadeau kon de lobby van gerechtsdeurwaarders annex incassokantoren zich niet indenken: die semi-privatisering van justitie wordt een gerechtelijke Uplace waar machtigen met een procedurevoorsprong starten en de kleintjes geweerd worden.

Bij uitstek op een moment dat ook steeds meer werkenden budgetproblemen hebben en starters kwetsbaar zijn zal die nieuwe juridische overvaltactiek tot onbegrip, verbittering en verpaupering leiden. Ook op een juridisch kerkhof bouw je nochtans geen economie en geen samenleving.

Door een aangescherpte Afkoopwet voelt de modale burger zich nog elders bekocht. Zelfs voor corruptie kan een blanco strafregister uit de brand worden gesleept en dat wordt nu een recht in plaats van een gunst.

Minister Geens heeft gisteren zijn tekst in de Kamer “licht bijgestuurd”, maar het verleden bewijst dat de Afkoopwet niet gereserveerd werd voor dossiers waar justitie uit tijdnood eieren voor haar geld moest kiezen. Koen Geens weigert twee elementaire aanpassingen van die karaatjustitie. De eerste is dat de fraudeur het onderhandelen kan rekken tot tijdens cassatie. Daarenboven beschikt de Belgische rechter hier nog altijd niet over de controle die zijn Amerikaanse collega wél heeft op een deal die daar “fair and balanced” moet zijn.

Koen Geens presenteerde woensdag een indrukwekkende cataloog met veel vernieuwende voorstellen maar vergist zich hier misschien vanuit zijn eigen leefwereld. De wereld bestaat uit iets anders dan topadvocaten en vennootschappen. Gewone mensen weten niet – zoals professor Geens – wat recht is, maar voelen wel feilloos aan wat onrecht is.

Deze regering heeft al een abonnement van falen op de rechtvaardigheidstest. Daar is nu een nieuwe aflevering aan toegevoegd. Uit de regeringsverklaring bleek al dat justitie een product wordt met een prijs. Met de vredegerechten worden – net als in Bpost – de kleine loketten gesloten. Straks kan het bedrijf justitie dus naar de beurs.

Bron » Jan Nolf | De Morgen