In 1985 werd de vader van fotograaf Jan Rosseel (38) vermoord door de Bende van Nijvel. In 2015 bracht de zoon het fotoboek Belgische herfst uit, waarin hij het meer dan dertig jaar voortwoekerende verdriet van België toont. ‘Mijn fotoboek was er ook gekomen als mijn vader geen slachtoffer was geweest.’
Op 27 september 1985 om tien over acht ’s avonds stappen op de parking van de Delhaize van Eigenbrakel drie mannen uit een donkere auto. Ze dragen carnavalsmaskers en één steekt met kop en schouders boven de anderen uit. Ze trekken een jongetje van zijn fiets en slepen hem mee naar de ingang van de supermarkt. Net op dat moment wil de 39-jarige Ghislain Platane de winkel verlaten. Hij wordt afgemaakt met één schot uit een riotgun. Ghislain Platane was het dertiende slachtoffer van de Bende van Nijvel en de vader van fotograaf Jan Rosseel.
“Een paar jaar geleden ging ik naar de Delhaize in Eigenbrakel waar mijn vader vermoord is. In een café vlakbij ontmoette ik toevallig de brandweerman die op die bewuste avond in september 1985 de dekens over de slachtoffers had gelegd. Hij bleek een goede vriend van mijn vader te zijn geweest. Hij zei dat hij hem toen niet herkend had omdat ze zijn hoofd er hadden afgeschoten. Hij vertelde me wat voor een man mijn vader was. Toen ik aan mijn fotoboek Belgische herfst werkte, hoorde ik verschillende verhalen over de vader die ik nooit gekend heb. Maar dat was niet het doel van mijn onderzoek. Ik denk dat hij die bewuste avond zijn lot niet kon ontlopen. Ze kwamen binnen met een kind als menselijk schild. Mijn vader reageerde meteen dat hij dat laf vond. Dat hebben ze hem niet in dank afgenomen. Hij wilde een held zijn en dat kostte hem het leven.
“Het was raar om rond te lopen in de supermarkt waar mijn vader vermoord is. Het Bos van La Houssière in ’s-Gravenbrakel was een uitvalsbasis voor de leden van de Bende van Nijvel. Op het eerste gezicht lijkt het een normaal bos, maar door hun passage heeft het voor mij zijn onschuld verloren. De Nederlandse dichter Armando had het over ‘schuldige landschappen’. Natuurlijk is het Bos van La Houssière niet schuldig aan de misdaden van de Bende, maar het is er wel door besmet. Ik ging er ’s nachts fotograferen, op die momenten dat zij er zouden hebben gezeten.
Twee jaar stof vergaren
“Ik heb nauwelijks jeugdherinneringen. Een van mijn vroegste herinneringen is de executie van de Roemeense communistische leider Nicolae Ceaușescu en zijn vrouw Elena op 25 december 1989. Ik was toen al tien. Er bestaan videobeelden van gebeurtenissen uit mijn jeugd die ik me met de beste wil van de wereld niet meer voor de geest kan halen. Ik ken ze omdat ik er foto’s of filmpjes van heb gezien, maar heb geen idee hoe het in werkelijkheid was. Ik geloof niet dat het gebrek aan herinneringen te maken heeft met de dood van mijn vader. Ik beschouw mezelf ook niet als een slachtoffer; ik ben een nabestaande en dat is toch anders. Er werd bij ons thuis nooit over gesproken en ik stelde me er ook lang niet veel vragen over. Toen mijn moeder In 2010 overleed, kwamen die vragen wel naar boven. Daar situeert zich het begin van Belgische herfst.
“Na mijn moeders dood zocht ik de zus van mijn vader op. Ik had haar 25 jaar niet meer gezien en kon me haar ook niet meer herinneren. Zij mij wel. Ze toonde me veel foto’s, maar ik moest me verontschuldigen: ‘Sorry, maar al die beelden roepen niets bij me op.’ Ik denk niet dat het verdringing is. Misschien heb ik gewoon een slecht geheugen.
“Ik onderzoek al lang de rol van beeld in ons geheugen. Ik begon aan Belgische herfst toen ik nog aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten van Den Haag studeerde. Daar wist niemand dat mijn vader een van de slachtoffers was. Ik heb lang getwijfeld of ik ermee in de openbaarheid zou treden. De beelden in Belgische herfst zijn analyse en interpretatie en natuurlijk zit er ook iets heel persoonlijks in. Maar toch wilde ik niet dat het therapeutisch werd. Het gaat niet over mij als ‘zoon van’, maar over wat de Bende van Nijvel voor België betekent. Belgische herfst was er ook gekomen als mijn vader geen slachtoffer was geweest.
“Ik draag een andere familienaam en ben nooit door de speurders benaderd. Voor Belgische herfst zocht ik zelf met hen contact. Ik wilde ook weten waarom het onderzoek indertijd van Dendermonde naar Charleroi moest verhuizen. Ik begreep niet waarom ze het niet naar Brussel gestuurd hadden, want daar werken ervaren tweetalige magistraten.
“Na de overheveling naar Charleroi lagen sommige stukken twee jaar op een bureau stof te vergaren, wachtend op vertaling. De Bende van Nijvel is een weerspiegeling van het politieke landschap in België. Het lijkt een goed filmscenario, maar gaat zwaar over the top. Het excessieve geweld met al die dodelijke slachtoffers is afschuwelijk, en die horror wordt versterkt door de immer schamele buit. Op 17 september 1983 vermoordden ze in de Colruyt van Nijvel drie mensen en namen ze pakjes koffie, blikken frituurolie en pralines mee. Dat is zo cru, dat ik maar moeilijk kan geloven dat het puur banditisme is. ‘Ce sont des prédateurs’, zei wijlen Jean Deprêtre, de procureur des konings van Nijvel. Roofdieren waren het zeker niet, want die zijn altijd uit op een prooi.
Kater na de roes
“Het land staat nu op zijn kop, maar waarom is er zolang gewacht? Christiaan Bonkoffsky’s naam zat al twintig jaar in het dossier. Zijn ex-vrouw zei deze week: ‘Die robotfoto is zijn portret.’ Pas nu ziet ze de gelijkenis. Hoezo? Ze heeft zoveel jaren met die man samengewoond. In de lente van 2015 vertrouwde Bonkoffsky zijn broer toe dat hij lid van de Bende was. Ik begrijp dat je zoiets moet verwerken, maar twee jaar? Het zou goed zijn als er nu opheldering komt over de motieven. De daders vind ikzelf op dit moment minder relevant. Natuurlijk leiden zij naar de motieven, maar of ze ooit veroordeeld zullen worden, is een ander paar mouwen. Dit dossier is intussen zo monsterlijk en complex, dat het bulkt van de mogelijke procedurefouten. En jagen op procedurefouten is bij ons een nationale sport.
“Ik kreeg toestemming van de procureur des konings om een deel van het bewijsmateriaal te fotograferen. Ik reed naar de onderzoekscel in Jumet en bouwde daar een geïmproviseerde studio. Belgische herfst draagt als ondertitel: Een geconfabuleerde geschiedenis. Confabuleren is het opvullen van gaten in het geheugen. Dat komt vaak voor bij mensen met het syndroom van Korsakov. Ze vullen dan onopzettelijk de hiaten in hun geheugen op met nieuwe informatie en geloven dat die klopt. Ook Belgische herfst zit vol interpretaties. Het hele Bende-dossier lijkt op een collectieve confabulatie. Misschien was het al die jaren ook een collectieve roes waaruit we nu met een serieuze kater ontwaken.”
Bron » De Morgen