“Het gaat nog even, maar vroeg of laat crasht het systeem. We zijn het beu.” En daarom treden zo veel hoge zetelende rechters, de magistraten die onafhankelijk over ons moeten oordelen, in de openbaarheid. Ze hebben te weinig mensen en middelen, “en dat bedreigt onze hele democratie”.

“Ik ben 25 jaar magistraat, en dit heb ik nooit eerder meegemaakt, bezuinigingen op een dergelijke schaal”, zegt Lola Boeykens (57), eerste voorzitter van het Arbeidshof Antwerpen en lid van het College van de hoven en rechtbanken. Hoe men afbouwt in personeel en werkingskosten, dat is echt ongezien. Dat leidt er niet alleen toe dat je je werk niet meer aankunt, maar zorgt ook voor grote onzekerheid. Wij weten nooit wanneer en hoeveel mensen we volgend jaar ter beschikking zullen hebben: probeer dan maar eens je werk te plannen en je korps te leiden.”

Bruno Luyten (63), eerste voorzitter van het hof van beroep in Antwerpen, beaamt: “Ik heb lang gevonden dat rechters niet moesten spreken. Dat is misschien de reden waarom we zo vaak mis worden begrepen. Men heeft, als je sommige media mag geloven, het idee dat wij elk jaar slechts een tachtigtal assisenzaken behandelen, maar de rechtbanken van België leveren elk jaar 1,1 miljoen vonnissen en arresten af. Slechts een kwart daarvan gaat over strafrecht.”

“Het wordt erg moeilijk om dat enorme volume te blijven bolwerken. Zowat overal zie je dat we op 70 à 80 procent zitten van ons kader inzake magistraten en griffiers. Als je op een griffie van een hof als het onze vijftien man te weinig hebt, nog abstractie makend van zwangerschappen, ziekteverloven en burn-outs, dan weet je dat je aan het verzuipen bent. Dan moet je zittingen schorsen omdat je niet voldoende personeel hebt, infobalies sluiten en mensen die nog in opleiding zitten taken laten vervullen waarvoor ze nog niet klaar zijn. Dan moet je niet verbaasd zijn als er vroeg of laat ongelukken gebeuren, want zelfs gekwali­ficeerde en ervaren mensen kunnen fouten maken.”

“En welke jammerklachten we ook naar de FOD Justitie of het kabinet sturen: we krijgen zelfs geen antwoord meer op onze nota’s. Nu ja, bij de FOD Justitie is het ook een leegloop, worden gepensioneerden al evenmin vervangen. Dus op die mensen kun je ook niet boos zijn.”

Haastwerk

“In Oost-Vlaanderen zit je met een tekort van twintig magistraten op negentig voorziene plaatsen, en dat is zelfs al iets beter dan een tijdje terug”, stelt Antoon Boyen (64), de eerste voorzitter van het hof van beroep in Gent. “Kamers worden opgeschort, het aantal zittingen wordt teruggeschroefd, de gerechtelijke achterstand loopt weer op. Ik voel me stilaan een oude zaag die steeds weer hetzelfde verhaal vertelt, en naar wie niemand nog luistert. Je blijft tot je groeiende ergernis aan dezelfde bel trekken, en er gebeurt niets. Misschien hebben we dat aan onszelf te wijten: omdat heel veel mensen zich dubbel plooien en aan 150 procent werken, krijgen we het nog net verwerkt. Waardoor de politiek denkt: zie je, zo gaat het ook. Ze dwalen.”

“Het gaat nog even, maar vroeg of laat, en eerder vroeg, crasht dan wel het hele systeem. Dat zijn we beu, vandaar dat we voor het eerst publiekelijk praten. Men moet beseffen dat men een van de fundamenten van de rechtsstaat, de rechtszekerheid van de burger, aan het ondergraven is, en dat we op het punt staan dat we dat basisrecht niet langer zullen kunnen garan­deren. De uitvoerende macht snoert ons zo in middelen en mensen dat we vleugellam geraken. Dat is niet alleen een probleem van justitie, maar van onze hele democratie. De trias politica wordt onderuitgehaald ten voordele van de uitvoerende macht. De bottomline is dat besparen de alfa en omega is geworden, en prioritair wordt geacht op het goed functioneren van jus­titie. Zowat iedere maatregel in de potpourri (zo doopte minister Geens zijn batterij voorstellen voor justitie, YD) komt daar uiteindelijk op neer.”

“Wij moeten tegen het einde van de legis­latuur 20 procent besparen op investeringen, 20 procent op werkingsmiddelen en 10 procent op personeel. Ik zeg u: als je een functionerende justitie wilt, dan is dat niet haalbaar. Maar die boodschap wil men niet horen.”

Bart Willocx (46), voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg in de provincie Antwerpen, vult aan: “Het is echt op het randje. Je ziet steeds meer koppetjes hangen, mensen lopen geprikkeld rond, verschillende gevallen van burn-out doen zich voor. Het zijn toch allemaal tekenen aan de wand. Ondanks overduidelijke tekorten in het kader hebben we er dit jaar niet één magistraat of griffier bij gekregen. Sterker: gepensioneerden of mensen die elders worden benoemd, worden niet vervangen. Dus is iedereen steeds nerveuzer, moet iedereen sneller werken, springt iedereen bij voor jobs die eigenlijk niet voor hen bedoeld zijn. Allemaal samen is dat geen recept voor verhoging van de kwaliteit.”

“Waardoor voor je het weet een foutje wordt gemaakt, waarna de pers die onbekwame magistraten afmaakt die weer eens een procedurekemel hebben begaan. Als je wilt dat mensen geen fouten maken, dan moet je hen de tijd geven om hun werk degelijk te doen. Maar in tijden waarin vooral besparingen het beleid sturen, krijg je haastwerk. Er zijn ook bij ons al kamers gesloten en geschorst omdat we ze niet langer bemand krijgen.”

“Bij ons is het echt krap, in Oost-Vlaanderen is het rood alarm. Vanaf deze maand kan de griffie in Antwerpen niet meer zorgen voor griffiers op alle zittingen, omdat ze er de mensen niet meer voor hebben. Dus hebben we nu noodgedwongen ook heel lange zittingen georganiseerd, maar zelfs dan gaan we er moeten schrappen. In Antwerpen houden we op de griffie de boel draaiende met een goede vijftig studenten-stagiairs, onder meer uit het zesde en zevende kantoor. Dat is toch niet normaal meer? Wat me ook stoort, is dat niemand kijkt naar de instroom. De link met het echte werk bestaat niet bij de verdeling van de middelen. We stellen puur objectief vast dat de instroom in Antwerpen bijzonder groot is. Maar, begrijpe wie kan, dat speelt dus niet.”

André Van Praet (62), voorzitter van de rechtbankafdeling Mechelen, is zelfs nog iets pessimistischer: “Ik denk dat we langzaam maar zeker over de rand aan het gaan zijn, en ik zie zowat overal de eerste mensen vallen: ziekteverloven, uitwijken naar andere jobs, mensen die het voor bekeken houden omdat de werkdruk te hoog en de frustratie te groot wordt. De rechtbanken van eerste aanleg zijn de grootste van het land, behandelen de meeste dossiers, bereiken de meeste mensen. De andere zijn kleinere en gespecialiseerde entiteiten. Wij worden verondersteld alles te kennen en te doen, wij zijn de Carrefours van jus­titie. Is het logisch dat je net die grootste rechtbanken het meest laat besparen? Je moet van onze collega’s, die het nog iets comfor­tabeler hebben, heus niets afpakken, want daar wordt ook hard gewerkt, maar mag er hier eindelijk weer iets meer zuurstof komen?”

“Die problemen zijn er al jaren, en in plaats van er iets aan te doen, wordt het erger. Ik voel mij niet verlaten door justitie, maar door de politiek, die justitie heeft over­bevraagd. Men voert bijvoorbeeld strafuit­voeringsrechtbanken in omdat de politiek niet langer de verantwoordelijkheid wil dragen voor mensen die al dan niet vervroegd worden vrij­gelaten. En ook voor die taken zijn nooit voldoende bijkomende mensen aangenomen.”

Rolls-Royce of 2pk

Luyten: “Er is geen langetermijnvisie, hooguit wil een minister voor de verkiezingen snelsnel een plan doorduwen, zonder de gevolgen te onderkennen. De invoering van de natuurlijke rechter, waarbij ook niet-handelaars een zaak mogen beginnen bij de rechtbank van koophandel, en er geen minimumbedrag meer is voor de waarde van het geschil om de bevoegdheid te bepalen, heeft het aantal zaken doen verdubbelen, maar er zit daar niet één rechter of griffier meer dan vroeger. Dat is gewoon een ramp.”

“Nochtans is het aantal rechters en griffiers voor elke rechtbank en elk hof bij wet bepaald”, legt Boeykens uit. “En nu zegt de uitvoerende macht: ‘Wij trekken ons daar niets meer van aan, wij volgen de wet niet.’ Dat moet je aan rechters proberen uit te leggen, dat je de wet niet moet naleven.”

Maar de magistraten hebben zich wel verzet tegen een werklastmeting, die nochtans veel duidelijkheid kan brengen.

Boeykens: “Er waren aanvankelijk veel reserves, maar ondertussen is ze op veel plaatsen wel uitgevoerd. De afspraak met de vorige regeringen was dat de historische misgroeiingen zouden worden rechtgezet na de werklastmeting, dat we dan zouden gaan kijken waar we moesten aanpassen in min of plus. Dat engagement leeft men niet meer na: op het einde van het jaar zullen we de werklastmeting van alle hoven en rechtbanken rond hebben, en we weten nu al dat men die resultaten gewoon zal negeren. Omdat er zogezegd geen geld is, punt.”

Kunt u mij nog garanderen dat ik in een aanvaardbare termijn een kwalitatief en goed gemotiveerd vonnis krijg?

Boyen: “Wij doen ons uiterste best. Maar een garantie? Nee, niet langer. Als je een Rolls-Royce wilt, dan zul je iets meer moeten uit­geven dan voor een tweedehands 2pk’tje. En men financiert ons als een 2pk. Ik ben al een jaar aan het pleiten voor een wetgevings­effectenrapport, analoog met een milieu­effectenrapport. Voor je een wet stemt: wat betekent dat aan bijkomend werk, of juist andersom? Wat gaat het kosten om te implementeren? En als je daarvoor de centen niet hebt, moet je er ook niet aan beginnen. Nu doet men maar, en hoopt men van ons dat wij het wel zullen regelen.”

Een hoofdgriffier zei me: 80 procent van de mensen werkt aan 150 procent, maar de rest zit inmiddels thuis, ziek of met een burn-out.

Boyen: “Blijkbaar kunnen mensen in overheidsdienst geen hardwerkende Vlamingen zijn, alleen maar kostenposten in een begroting. De FOD Justitie weet perfect hoeveel mensen ze een loon betaalt, maar niemand kan me zeggen hoeveel er daarvan daadwerkelijk beschikbaar zijn. Ze doen er nu weer een lineaire schijf af, maar niemand wil blijkbaar weten hoeveel mensen er dan echt op de verschillende diensten zitten. Want je hebt altijd 10 procent absenteïsme om perfect valabele redenen: zwangerschap, ziekte, opleiding, detacheringen… Dat is een elastiek die nu al zo lang wordt uitgerokken dat hij op knappen staat. En als hij knapt, dan is het gedaan.”

Luyten: “Het is verwonderlijk hoeveel motivatie er nog is. Ik heb vier mensen gevraagd de tuchtrechtbank te bemannen, zonder enige compensatie of vergoeding voor een pak bij­komend werk en bijkomende verplaatsingen. Ze hebben allemaal ja gezegd. Maar wat doe je als je mensen niet gemotiveerd kunt houden? Als je minister Koen Geens (CD&V) één ding moet nageven, dan wel dat het een doener is, die de dingen écht in beweging wil zetten. Er zitten in de potpourri’s ook goede zaken, maar hij is budgettair zo gekortwiekt dat de meest elementaire noden niet meer ingevuld geraken. We hebben nu 63 magistraten in het hof in Antwerpen – we zouden er 73 moeten hebben – en ondanks een stijgend aantal zaken zou ik het aantal magistraten nog eens met 10 procent moeten verminderen. We krijgen de dringende zaken alleen nog verwerkt als collega’s tot ’s nachts of in het weekend willen werken. Maar zelfs dan zal de achterstand, die zo goed als weggewerkt was, de hoogte inschieten. Tot ons grote spijt, maar het is niet anders.”

Boyen: “Zo’n ritme kun je even volhouden in een noodsituatie, maar na jaren van structurele onderbezetting zegt men ons dat we het met nog minder zullen moeten doen.”

“Weet je, men publiceert de vacature voor iemand waarvan men al jaren weet wanneer die met pensioen gaat, pas twee maand na zijn pensioen. Dan begint de aanwervingsprocedure, die negen maand duurt. Voor de vervanger er is, heeft men zo een jaar loon uitgespaard. Nu publiceert men ze helemaal niet meer, tenzij je onder de 90 procent van je wettelijk kader valt. Als je al vijf jaar dat systeem toepast, dan bouw je natuurlijk enorme structurele tekorten op.”

De overheid is te duur, heet het, er is te veel overheidsbeslag op inkomens van burgers. Dus moet het vet er bij de overheid af.

Boeykens: “Wat me stoort in die redenering is dat er nooit is onderzocht in welke overheidsdiensten er dan wel veel of weinig vet zou zijn: alle bezuinigingen worden gewoon lineair opgelegd aan iedereen. Het is natuurlijk makkelijker om te zeggen: ‘Iedereen 10 procent minder in vier jaar’, dan na te gaan wie nog iets kan doen en wie al over de rode streep zit. Wat me echt verontrust, is dat de minister van Justitie heeft beslist dat er alleen maar magistraten worden vervangen waar het personeelskader onder de 90 procent gaat: men gelooft dus echt dat we het met 10 procent minder kunnen doen. In de griffies zijn de personeelstekorten ondertussen al veel groter: tussen de 15 en 20 procent.”

Terwijl de minister toch net 450 mensen, ondersteunend personeel, heeft aangeworven.

Boeykens: “Dat is niet correct. Er zijn in juli vacante plaatsen gepubliceerd van mensen die op pensioen zijn gegaan of een andere functie hebben gekregen en niet werden vervangen. Maar veel van die plaatsen – ik schat ongeveer 80 procent – zullen dus worden ingenomen door mensen die nu al voor justitie werken, als contractueel of vastbenoemde. Die mogen nu eindelijk meedoen voor een eerste benoeming of bevordering. Deze aanwervingsronde zal dus hoofd­zakelijk leiden tot een interne verschuiving van personeel, en we zullen hooguit een honderdtal extra mensen krijgen over heel België. Mag ik dat een druppel op een hete plaat noemen? Dat is zelfs geen begin van een oplossing voor de tekorten die er zijn.”

“Ik vrees dat er na de besparingen veel plaatsen zullen zijn waar de kerntaak van justitie niet langer naar behoren kan worden vervuld. Je kunt dat even maskeren door aan iedereen te vragen zich dubbel te plooien, wat nu al gebeurt, maar dat is zelfs op korte termijn niet houdbaar. Men is echt met de essentie van de rechtsstaat aan het morrelen, en het is tot mijn spijt en voor het eerst dat ik die angst moet formuleren.”

Bron » De Morgen | Yves Desmet