Een dossier van één miljoen bladzijden. Dat is de berg papier die de onderzoekers hebben verzameld in verband met de Bende van Nijvel. Computerapparatuur om een en ander te ordenen, hebben de speurders tot vandaag nog niet ter beschikking. Elf jaar na het laatste wapenfeit van de Bende – het bloedbad dat in november ’85 in Aalst acht doden eiste – staat het gerecht nog nergens. Dat is niet de fout van de ontbrekende computer, maar het gevolg van een verpletterende reeks blunders en vooral van onwil. Wie de Bende wil begrijpen, trekt immers een doos van Pandora open. Kan België de waarheid wel aan?
Vandaag start de parlementaire onderzoekscommissie naar de Bende van Nijvel haar echte werkzaamheden. Vrijdag hield voorzitter Tony van Parys van de Bende-commissie een zogezegde opwarmingsronde. Jean-Marie Schlicker, Freddy Troch en Jean-Claude Lacroix die als onderzoeksrechters belast zijn geweest in het onderzoek naar de Bende, kwamen hun relaas doen over de feiten die ze hadden onderzocht en lichtten een tipje van de sluier op over de wijze waarop dat onderzoek gebeurde.
Hun bezoek was bedoeld om het geheugen van de commissieleden op te frissen en dus niet om het echte debat te openen. Oninteressant werd het nochtans niet. Zo zorgde Lacroix voor de opmerkelijke uitspraak dat de Bende – of althans enkele leden ervan – over enkele maanden mogelijk toch wordt ontmaskerd. Precies om deze ultieme kans op opheldering niet in het gedrang te brengen, zei Lacroix dat hij aan de commissie geen details zal of wil geven over de huidige stand van zaken. Een begrijpelijke wens, al betekende het meteen dat Lacroix zich indekte voor de al te vervelende vragen die ongetwijfeld op hem zullen afkomen.
Vandaag wordt Michel Schlicker als eerste getuige verhoord. Ook Schlicker dekte zich vrijdag al in. De ogenschijnlijk minzame substituut van Nijvel begon zijn uiteenzetting vrijdag met de bekentenis dat hij ter voorbereiding van zijn bezoek aan de commissie en ter opfrissing van zijn geheugen, een boek over de Bende had herlezen.
Het zou jammer zijn dat Schlicker in verband met cruciale punten van het onderzoek vandaag voor de commissie aan acuut geheugenverlies zou lijden. Schlicker is immers de bevoorrechte getuige om te vertellen hoe zijn overste, procureur des Konings Jean Deprêtre van Nijvel, het Bende-onderzoek systematisch naar de vaantjes hielp.
Schlicker was vrijdag in zekere zin de stem van zijn meester. Net als Lacroix vertelde hij nooit verbanden te hebben kunnen leggen tussen de verschillende slachtoffers van de Bende. Dat past perfect in de visie die Deprêtre koppig is blijven verdedigen, namelijk dat de Bende van Nijvel een zootje ongeregeld is uit het klassieke gangstermilieu.
Dat de laatste aanslag van de Bende met acht doden en acht zwaar gekwetsten een bloedbad zonder weerga was, bracht Deprêtre niet op andere ideeën. De moorddadige aanval schreef hij toe aan een diep ingewortelde haat tegen de maatschappij die de gangsters op beestachtige wijze hadden willen koelen. Daarmee kende Deprêtre het Belgische gangsterisme een wereldprimeur toe. Nergens in de literatuur zijn immers voorbeelden te vinden van gangsters die – zoals onder meer in Aalst – op koelbloedige wijze kinderen afslachten. Dergelijke feiten zijn ooit wel toegeschreven aan terroristen, maar dat was precies een van de mogelijkheden die de procureur des konings bij voorbaat uitsloot. Ook de hypothese dat de Bende een actie was van extreem-rechts werd uitgesloten. Allicht terecht.
Het Bende-onderzoek staat bol van voorbeelden van manipulatie. Meer dan waarschijnlijk is het extreem-rechtse spoor dat geregeld werd uitgestippeld, een zorgvuldig uitgekiend dwaalspoor. Organisaties als Westland New Post en Front de la Jeunesse hebben ongetwijfeld raakpunten met de Bende, maar niets wijst op een directe betrokkenheid bij de overvallen. WNP en FJ lijken eerder te hebben geopereerd in de logistiek rond de Bende of als handlangers van de opdrachtgevers van de Bende.
Ook onderzoeksrechter Jean-Claude Lacroix van Charleroi zei vrijdag geen motief te hebben gevonden. ‘Ik werk niet aan theoretische modellen. Ik zoek naar feiten en bewijzen’, zei hij vrijdag tegenover de commissie.
Mythe
‘De bende van Nijvel is een mythe’, zei gewezen topman van de staatsveiligheid Albert Raes enkele jaren geleden voor de televisiecamera’s. Uitleg gaf Raes niet, maar allicht bedoelde hij dat er geen wel te omlijnen Bende heeft bestaan. En dat hij ‘de Bende van Nijvel’ meer als een verzamelnaam ziet voor verschillende commando’s die mekaar niet noodzakelijk kenden en ook niet noodzakelijk hebben geweten welk doel ze hebben gediend.
Een analyse van de feiten toont aan dat de opvatting van Raes niet op lucht is gebouwd. Zo waren er twee reeksen aanslagen: een eerste van maart ’82 ecember ’83 (met 20 wapenfeiten) en een tweede – even korte als hevige – reeks met de bloederige aanslagen in de Delhaize-filialen van Eigenbrakel en Overijse (27 september 1985 en acht doden in totaal) en van Aalst (9 november 1985, acht doden). De tweede reeks – die meer weg heeft van terroristische aanslagen dan van winkelovervallen – is niet te vergelijken met de eerste.
Tussen de twee reeksen werd enkel een verband gelegd toen de Dendermondse onderzoeksrechter Freddy Troch in november ’86 in een zwaaikom van het kanaal Brussel-Charleroi wapens en munitie vond die in de twee reeksen waren gebruikt. Het leek destijds alsof Troch een miraculeuze vondst had gedaan, maar niets was in feite minder waar. Troch en zijn speurders borduurden met hun speurwerk in feite verder op twee getuigenissen die de Bende-onderzoekers van Nijvel kort na de overval in Aalst hadden gekregen over het dumpen van zakken in de zwaaikom. Nijvel had toen welgeteld één duiker ingezet om de feiten na te trekken. Die had het na twee uur dreggen voor bekeken gehouden. Troch deed uiteindelijk maar wat Nijvel een jaar eerder had moeten doen: vakkundig zoeken.
De vondst deed vele vragen rijzen. Waarom had de Bende de zakken gedumpt op een plek waar het gevaar op getuigen zo groot was? Waarom werden de zakken gedumpt in een zwaaikom waar er weinig of geen scheepvaartverkeer was, waar met andere woorden de zakken lange tijd roerloos zouden blijven liggen en de kans op ontdekking groot zou blijven? De hamvraag was echter waarom de Bende de zakken zo uitdrukkelijk had gesigneerd door munitie van zowel de eerste als de tweede reeks aanslagen samen te dumpen.
Toen de zakken in november ’85 werden gedumpt, liet het parket van Nijvel nog steeds uitschijnen dat het met de aanhouding van de bende-Cocu (de zogenaamde Borains) de kopstukken van de Bende achter de tralies had gezet. Het was vooral procureur Deprêtre die tegen de mening in van een aantal speurders, ervan overtuigd was dat met Cocu & co het enigma was opgelost. De Borains konden evenwel enkel aansprakelijk worden gesteld voor de eerste reeks aanslagen. De koppeling maken tussen de eerste en de tweede reeks, was het signaal dat Deprêtre de bal had misgeslagen. Cocu & co konden misschien wel op enige wijze betrokken zijn geweest bij de Bende, de organisatie was in elk geval niet ontmanteld.
Verscheidene waarnemers blijven ervan overtuigd dat de Bende bestond uit verschillende commando’s. De Bende zou trouwens maar een onderdeel zijn van een grotere criminele organisatie. Deze organisatie zou meer slachtoffers op haar geweten hebben dan de 28 doden die officieel worden toegeschreven aan de Bende.
Trafieken
Twee speurders van de BOB in Waver, Bihay en Dussart, waren een eind in die richting aan het werken toen zij door procureur des Konings Deprêtre werden teruggefloten. De rijkswachters hadden vooreerst het duidelijke ballistische verband kunnen leggen tussen een aantal Bende-feiten uit ’82 en ’83. De overval op wapenhandelaar Dekaize in Waver op 30 september ’82 had hen op het spoor gebracht van gigantische wapen- en drugtrafieken. Deze trafieken, waarbij landen uit het Midden-Oosten hun wapenarsenaal financierden met drugexporten, werd onder supervisie van de Russische inlichtingendienst KGB gevoerd vanuit Bulgarije en meer bepaald vanuit het bedrijf Kintex, officieel een in- en uitvoerbedrijf maar in de praktijk de draaischijf van de trafieken.
Bihay en Dussart brachten de Belgische vertakkingen van Kintex in kaart, alsook de rol die de havens van Antwerpen en Zeebrugge speelden in de wapen- en drugtransporten. Een vijftiental leden van de ‘Belgian Connection’ bleken volgens de BOB’ers direct of indirect in verband te staan met een aantal feiten van de Bende van Nijvel. Er waren tevens aanwijzingen dat de Bende-feiten niets meer of minder zouden geweest zijn dan een reeks afrekeningen. Bihay en Dussart hadden ook oog voor het dossier van de Roze Balletten, een dossier dat onder meer door Deprêtre als ‘lucht’ wordt beschouwd, maar dat door anderen wordt beschouwd als een van de sleutels om het geheim te ontrafelen.
Doorgedreven onderzoek had Bihay en Dussart ongetwijfeld doen uitkomen op het verborgen, perverse België van de jaren zeventig en tachtig: de wijze waarop de Waalse wapenindustrie internationale embargo’s op het Midden-Oosten, Latijns-Amerika en Zuid-Afrika omzeilde (de zaak-Juan Mendez, een ingenieur van FN die in ’86 werd vermoord), de drugtrafieken die al dan niet onder toezicht van de rijkswacht het land werden ingesmokkeld (de zaak-François), de rol van de Staatsveiligheid (afdeling Antwerpen) in een zwendel in Marlboro-sigaretten, de infiltratie van de KGB in bepaalde staatsdiensten, het witwascircuit, ‘confituurfuiven’ met hooggeplaatste politici, magistraten en zakenlui, misbruik van kinderen in roze en andere balletten, afpersingen met video- en audiocassettes, de financiering van extreem-rechtse organisaties vanuit Zaïre, rt.
Anders gesteld: Bihay en Dussart waren op weg het verband te leggen tussen gemeenrechtelijke feiten en dossiers die bepaalde financiële en politieke milieus van het land in opspraak hadden kunnen brengen. Dat was trouwens ook de mening van de Brusselse substituut Godbille die, als getuige tijdens de eerste Bende-commissie (tussen april ’88 en mei ’90), uitdrukkelijk de vraag stelde of het niet tijd werd het verband te onderzoeken tussen de Bende en een aantal financiële dossiers.
Godbille vatte de problematiek als volgt samen: ‘N’est-il pas temps de se poser la question de savoir si un certain milieu criminel en Belgique n’a pas réussi à échapper aux enquêteurs en infiltrant certains milieux économiques, politiques et judiciaires, en profitant de leurs faiblesses pour mieux les pervertir notamment par l’exercice de diverses chantages, ne fusse que celui d’avancement dans la carrière’.
Procureur des Konings van Nijvel Deprêtre zag het anders. De doos van Pandora mocht niet open en dus moesten Bihay en Dussart hun onderzoek stopzetten. Een maand nadat ze hun allerlaatste onderzoeksrapport in augustus ’85 hadden afgeleverd, sloeg de Bende van Nijvel weer toe. De Bende had zich twee jaar lang gedeisd gehouden.
De nieuwe Bende-commissie beschikt voor haar werkzaamheden over een 1.000 bladzijden dik, ultra-confidentieel rapport met daarin documenten die – aldus een commissaris – springstof zijn. Mogelijk zal Schlicker vandaag uitleggen waarom Nijvel talloze documenten liet verdwijnen, bewijsstukken liet vernietigen, stukken ter ontlasting van verdachten achterhield of bepaalde noodzakelijke onderzoeksdaden niet of slecht uitvoerde.
Tijdens de eerste Bende-commissie kon een aantal belangrijke figuren uit het onderzoek de commissarissen naar believen wandelen sturen. Deze commissie heeft het mandaat van een onderzoeksrechter. Getuigenissen gebeuren deze keer onder eed. Nu nog hopen dat vrijdag ook het geheugen van de onderzoeksrechters werd opgefrist.
Bron » De Tijd | René De Witte