Over roze balletten, callgirls en “het konijn”: hoe realiteit fictie overtreft in aflevering 2 van “1985”

Vanavond is op Eén aflevering 2 te zien van “1985”, een reeks over de Bende van Nijvel. Net als in aflevering 1 komen enkele markante historische gebeurtenissen aan bod. Ontdek hier wie of wat deze keer de hoofdrol speelt.

In de eerste aflevering vorige zondag konden we al kennismaken met de vrije radio FM Bruxel. Het was één van de grotere zenders in het dichtbevolkte landschap van vrije radio’s. Vrije radio was in die tijd vaak synoniem voor lokale radio en met enige overdrijving kan gezegd worden dat elk dorp wel zijn station had.

Wat alle lokale of vrije zenders gemeen hadden, was dat ze opereerden in de illegaliteit. In Nederland wordt in dat verband gesproken over ‘piratenzenders’.

FM Bruxel, een stadsradio in Brussel, had destijds enkele bekende medewerkers zoals de scenarist van de reeks “1985”, Willem Wallyn (met als artiestennaam Dr. Dada), en de frontman van Arbeid Adelt, Marcel Vanthilt (Max Alexander). Je moet dus niet alleen aandachtig kijken naar “1985”, je moet ook aandachtig luisteren.

Goffinard

Het personage Goffinard is duidelijk geïnspireerd op de persoon van Guy Goffinon, een rijkswachtadjudant die ook bij de B.O.B. (Bewakings en Opsporingsbrigade) van Brussel werkte. Net zoals de hoofdfiguur Herman Vernaillen was hij betrokken bij het onderzoek naar de zaak-François.

Ook hij werd in realiteit mikpunt van een aanslag. Er wordt een bom geplaatst in een anonieme B.O.B.-wagen, maar die wordt tijdig ontdekt. Twee dagen later, op 11 oktober 1981, zal wel een bom afgaan in diezelfde Peugeot 404. Niemand geraakt gewond.

Uit onderzoek bleek dat Jean-François Buslik, een vriend van Madani Bouhouche, onderdelen voor het bomtuig kocht bij een Tandy-winkel. Buslik wordt overigens op het assisenproces waar ook Robert Beijer en Bouhouche terechtstonden, bij verstek veroordeeld tot de doodstraf voor zijn aandeel in de roofmoord op Zwarts. Francis Zwarts was een veiligheidsagent die gedood werd bij een overval in 1982. Bij die overval werd een grote hoeveelheid geld en juwelen buitgemaakt.

Merkwaardig is wel dat Goffinon zal blijven werken met Beijer, de kompaan van Madani Bouhouche, ook na zijn ontslag bij de rijkswacht. Beijer is een informant voor Goffinon.

Zijn naam wordt ook genoemd door Michel Libert. In de parlementaire onderzoekscommissie naar de Bende van Nijvel zal Libert, een notoir lid van de extreemrechtse organisatie Westland New Post, verklaren dat WNP contacten had met twee commissarissen bij de Staatsveiligheid bijgenaamd le canard (de eend) en le lapin (het konijn) én met rijkswachter Goffinon.

Goffinon zelf is ondervraagd in het Bendeonderzoek. Hij vertelt weinig opzienbarends behalve dan misschien dat hij in het onderzoek naar de zaak-François een fichebak vond in de kluis van Léon François. Daarin zaten zo’n 150 fiches over personen ‘die als links-gericht bekend stonden”.

Geven en nemen

In de tweede aflevering is te zien hoe Bouhouche als privédetective opzoekingen doet in het informatiesysteem van de rijkswacht. Goffinard zegt vrij lapidair dat dat normaal is. “We krijgen informatie en we geven informatie.” De praktijk in die periode was inderdaad een van geven en nemen in een schimmig gebied waar politiemensen en criminelen samenwerkten.

Veel later, begin jaren 2000, zal het werken met informanten wettelijk geregeld worden in de zogenoemde BOM-wet. BOM staat voor “bijzondere opsporingsmethodes”. Dat was niets te vroeg, want in de jaren 80 en 90 waren er verschillende politieschandalen die te maken hadden met dubieuze banden tussen politiemensen en hun indicateurs (tipgevers).

Zo werd bijvoorbeeld ook in het onderzoek-Dutroux een agent van de Gerechtelijke Politie een tijdlang opgepakt omdat hij zijn informant beschermd zou hebben (en daardoor ook cruciale informatie niet zou hebben doorgegeven).

Microfiches

De microfiches van de rijkswacht (en ook Gerechtelijke Politie) waren omstreden (microfiches waren het technisch systeem waarop in die tijd gegevens bewaard werden). Het (inmiddels ter ziele gegane) weekblad Pour berichtte er destijds over. Er waren de zogenoemde microfiches R die betrekking hadden op veroordeelden of mensen die opgespoord werden. Bedenkelijker (en ook volledig geheim gehouden) waren de microfiches B.

Daarin werd een erg brede categorie van de bevolking geficheerd op basis van erg dubieuze gronden. In een omzendbrief (van 10 september 1979) wordt de rubriek ‘milieu’ als volgt ingedeeld: ‘politieke agitatie, commune (groep mensen die samenleven), hippies, homoseksuelen, universitairen, landlopers.’

Beijer en Bouhouche, zo is gebleken, gebruikten in hun privédetectivebureau ARI ook politieke en criminele inlichtingen. Ze steunden op deze microfiches. Ze hadden overigens in de nacht van 5 op 6 maart 1985 een diefstal gepleegd bij de firma Petit in de Louizalaan in Brussel waar ze o.a. een machine om microfiches te lezen, stalen.

Pinon

In aflevering 2 is nogal wat aandacht voor het fameuze dossier-Pinon. Het is een dankbaar dossier voor een scenarist omdat het zo tot de verbeelding spreekt en de fantasie prikkelt.

In wezen gaat het over seksfuiven waarbij hooggeplaatste personen, magistraten, politici, en rijkswachtofficieren zouden betrokken zijn. Het komt voor het eerst ter sprake wanneer op 7 september dokter André Pinon een verklaring aflegt bij de politie naar aanleiding van een inbraak in zijn woning in Sint-Genesius-Rode. Hij verklaart dat hij verwikkeld is in een echtscheiding met zijn echtgenote, Josiane Jeuniau.

Die laatste verklaart aan hem dat zij regelmatig deelnam aan “partouzes”, waarbij naast notabelen ook minderjarigen waren betrokken. Die verklaring wordt stiekem op band opgenomen.

Het dossier-Pinon is door het Brusselse gerecht onderzocht, zij het dat er inderdaad wel veel kritiek te geven valt op de wijze waarop.

Relevanter is de vraag naar het verband tussen dit dossier en de Bende van Nijvel. Waren leden van de Bende betrokken bij de seksfeestjes? Werden bij de overvallen mensen gedood omdat ze belastende informatie hadden over de ‘balletten’? Speelde chantage? Afpersing?

De parlementaire onderzoekscommissie deed uitgebreid onderzoek naar het dossier en verwante dossiers van luxeprostitutie (bv. het dossier Montaricourt die een luxe callgirlnetwerk runde dat ze in 1978 overnam van Fortunato Israël).

Al die dossiers bevatten ingrediënten die het geheel een bijsmaak geven van bescherming, corruptie en normvervaging. Er is in elk geval voldoende stof om onder de loep te nemen.

In ruim zestig pagina’s wordt gedetailleerd het onderzoek van het onderzoek uit de doeken gedaan. Er is, zo schrijven de twee experten (de KU Leuven-professoren Cyrille Fijnaut en Raf Verstraeten) wel degelijk aandacht geweest in het Bendeonderzoek voor dit dossier. Een verband tussen de roze balletten en de Bende vinden ze niet.

Anderzijds schrijven ze (in 1997!) dat de wijze waarop de Belgische justitie het dossier-Pinon behandeld heeft “medeverantwoordelijk is dat de geruchtenstroom in verband met de zogenoemde “roze balletten” maar aanhoudt”. Die conclusie kan men een kwarteeuw later bevestigd zien in “1985”.

Bron » VRT Nieuws

Slachtoffers van de Bende van Nijvel: ‘De daders zijn nooit gepakt, al zijn ze wel bekend. Iedereen wéét dat zij het gedaan hebben’

De fictiereeks 1985 sleurt ons terug naar de turbulente jaren 80, gemarineerd in het bloed van de 28 dodelijke slachtoffers van de Bende van Nijvel. Drie jongvolwassenen belandden in het oog van de storm die België toen op zijn kop zette, met brutale overvallen en blinde terreur. Wat u op het scherm te zien krijgt, is meeslepende fictie, maar voor sommigen was het de bittere realiteit. We brachten het eerste en het laatste Bende-slachtoffer samen voor een sneakpreview: oud-kolonel Herman Vernaillen (81) en zijn dochter Hilde (57), die ontsnapten aan een moordaanslag in 1981, en David Van de Steen (46), slachtoffer van de Bende-overval in Aalst.

‘Mama, heb jij de gangsters horen schieten?’ ‘Opa, is dit echt gebeurd?’ ‘Was mammie er echt zó erg aan toe?’ We zijn ten huize van Hilde Vernaillen, dochter van oud-kolonel Herman Vernaillen. Ze was 15 jaar toen gangsters in de nacht van 25 oktober 1981 hun woning in Hekelgem beschoten. De moordaanslag mislukte maar net, moeder Vernaillen raakte zwaargewond en het gezin met drie dochters bleef met een levenslang trauma achter. Op de sofa zitten de kleindochters van de kolonel, Philien (22) en Noémie (26), tussen hun grootvader en hun moeder in, vol vragen over wat ze in de eerste aflevering van 1985 te zien krijgen.

Die nieuwe fictiereeks van regisseur Willem Wallyn begint in 1981. De eerste aflevering zoomt in op de diepe crisis waarin de rijkswacht verkeert wanneer majoor Herman Vernaillen een enorm drugsschandaal binnen het korps blootlegt. De rijkswachtofficier, in de reeks vertolkt door Peter Van Den Begin, ontdekt dat speurders van de antidrugsbrigade met criminelen in zee gaan om zelf op grote schaal drugs te smokkelen – de beruchte zaak-François. Majoor Vernaillen wordt door zijn eigen bazen onder druk gezet om het schandaal onder de mat te vegen, maar zet zijn onderzoek koppig voort. Tot hij buitenspel wordt gezet door de mislukte moordaanslag op zijn gezin. ‘Ik wist te veel, dat was duidelijk’, zegt de kolonel op rust. ‘En zij wisten dat ik doorging en dat ik me niet liet intimideren. Dus probeerden ze me op een andere manier te stoppen.’

In 1985 volgen we de lotgevallen van drie jongvolwassenen die ‘het echte leven’ in Brussel gaan ontdekken: boezemvrienden Marc en Franky als jonge rijkswachtrekruten, Vicky als linkse studente aan de VUB. Ze worden elk op hun eigen manier meegezogen in een spiraal van gebeurtenissen en misdaden die worden toegeschreven aan de Bende van Nijvel. Het zijn de jaren van de Koude Oorlog, de massabetogingen tegen de kruisraketten, piratenzenders op de radio en opwindende hits van The Clash en T.C. Matic. De rijkswacht, toen nog een militaristische organisatie, staat bij linkse studenten bekend als ‘rotzakken die harder dan nodig op betogers slaan en racisten die altijd dezelfden controleren’.

In ons land heerst politieke chaos, op straat ontploffen bommen van de extreemlinkse CCC en volgen brutale overvallen elkaar crescendo op. Televisiejournaals tonen beelden van doorzeefde rijkswachtcombi’s en de bedekte lichamen van burgers die vermoord werden terwijl ze boodschappen gingen doen.

De zaak-François en het verregaande gekonkel tussen speurders en criminelen leidden in de jaren daarna tot de moorddadige overvallen van de Bende van Nijvel, zo toonde onderzoeksjournaliste Hilde Geens vorig jaar overtuigend aan in haar boek Het complot van de stilte. Oud-kolonel Vernaillen beschouwt zich dan ook als het allereerste slachtoffer van de Bende van Nijvel, hoewel die aanslagen officieel tussen 1982 en 1985 hebben plaatsgevonden. ‘Het waren dezelfde daders en dezelfde motieven’, zegt hij.

Naast hem op de sofa zit het laatste slachtoffer van de Bende van Nijvel: David Van de Steen, die op 9-jarige leeftijd zijn ouders en zus verloor en zelf zwaargewond raakte bij de overval op de Delhaize in Aalst in 1985. Vernaillen en Van de Steen delen een lange geschiedenis en voelen zich lotgenoten: in 1986, een jaar na de Bende-overval in Aalst, kreeg de grootvader van David een anonieme dreigtelefoon, waarin werd gezegd dat hem hetzelfde lot als kolonel Vernaillen wachtte als hij de rijkswacht bleef zwartmaken. Het bezorgde de toen 10-jarige David en zijn grootvader veel slapeloze nachten, maar Davids grootvader bleef er zijn leven lang van overtuigd dat de rijkswacht achter de Bende van Nijvel zat. Eigenlijk geeft 1985 hem nu gelijk, vindt David.

David Van de Steen: “Er is al zoveel gezegd en geschreven over de Bende, maar hier krijgen we een blik op hoe het er destijds aan toeging in de coulissen van de rijkswacht. Het leek een strakke hiërarchie, maar onderhuids werden er allerlei clubjes gevormd, met elk een eigen agenda. Ze waren bezig met drugs, wapens, afpersingen… Je had een clandestiene extreemrechtse organisatie binnen het korps, de groep G, waarvan de leden elkaar begroetten met een Hitlergroet en de hakken tegen elkaar. En er waren de Roze Balletten, seksfeestjes met minderjarigen waar de beau monde van Brussel aan deelnam, ook hoge ambtenaren, politici en mannen uit de rijkswachttop…

“De rijkswacht had dus heel wat te verbergen, en had daar zo haar eigen methodes voor. En dat is nog maar een deel van het verhaal, want ook bij de Staatsveiligheid en de toenmalige Gerechtelijke Politie gebeurden louche zaken. Natuurlijk vertelt Willem Wallyn alles op zijn manier en ligt er een laag fictie over, maar het heeft allemaal wel echt bestaan. Voor mij is 1985 een soort oorlogsfilm over de Bende. Een fictief verhaal rond waargebeurde feiten, waardoor mensen zich een beeld kunnen vormen van hoe dit allemaal is kunnen gebeuren.”

Door merg en been

Kleindochters Philien en Noémie Verhofstadt zijn opgegroeid met de verhalen van hun opa. Al duizend keer heeft hij hun verteld hoe er op zondagavond 25 oktober 1981 iets na middernacht wordt aangebeld, hoe hij naar de voordeur stommelt, het gordijntje aan het zijraam wegschuift – ‘Wie is daar?’ – en onmiddellijk beschoten wordt.

Herman Vernaillen: “Ik draai me direct om, trek de sleutels uit het slot en duik naar beneden. Ik ben geraakt in mijn schouderblad en in mijn arm, maar ik voel niks. Ik blijf liggen en tel de schoten, tek-tek-tek, tek-tek-tek, reeksjes van drie, tien keer na elkaar: dertig schoten in totaal.

“Mijn jongste dochter Iris, 12 jaar, komt me de revolver brengen die op onze slaapkamer ligt. Ik druk haar tegen de grond, want ze zijn nog steeds aan het schieten. Als het schieten ophoudt, kom ik overeind en ga ik kijken. Ik zie een auto vertrekken met gierende banden, een Mazda met een automatische versnellingsbak, maar het is te laat: ik kan niets meer doen. Ik zie dat er bloed uit de mouw van mijn peignoir drupt, ik ben blijkbaar geraakt. Pas dan zie ik dat mijn vrouw daar ligt in een plas bloed, zwaargewond. Onze oudste dochter Inge sleept haar achter een zetel en dan naar de slaapkamer. De muren hangen vol bloed, ik bel zelf de rijkswacht en de hulpdiensten.”

De aanslag op majoor Vernaillen zit in de eerste aflevering van 1985, en terwijl het schieten op tv doorgaat, wordt het muisstil in de huiskamer.

Philien Verhofstadt: “We wisten wel wat er gebeurd was, opa heeft alles ook tot in het kleinste detail uitgebeeld, maar het is toch nog anders om het te zien gebeuren. En oma die zo zwaargewond was… Ze had er evengoed niet meer kunnen zijn. Dat was even slikken. Het is plots geen verhaal van opa meer, het is écht. Heel vreemd.”

Noémie Verhofstadt: “Opa vertelde zoveel verhalen op vakantie. Als kind was dat leuk, want je wilde altijd meer weten. ‘En toen? En toen?’ Ik vond het vooral spannend en hield er op school zelfs spreekbeurten over. Maar nu vind ik het vooral eng en besef ik hoe ingrijpend het was, ook voor mama. Stel je voor dat ze plots in je tuin staan en op je beginnen te schieten. Zij had evengoed in de deuropening kunnen staan, hè mama?”

Hilde Vernaillen: “Het schieten zelf heb ik niet gehoord. Ik ben wakker geworden toen Inge mama door de nachthal naar haar slaapkamer sleepte. Toen ze voorbij mijn kamer kwam, hoorde ik mama roepen: ‘Ze gaan hem vermoorden!’ Ik dacht eerst dat ik gedroomd had, maar ik zag licht branden onder de deur. (Tegen haar vader) Ik liep naar de gang en zag jou bij mama staan. Je had toen pas door hoe zwaargewond ze was, je schreeuw ging door merg en been. Tegen mij zei je: ‘Ga kijken of de ambulance er nog niet is.’ – ‘Dat durf ik niet’, antwoordde ik.

“Kort daarna zat ons huis vol rijkswachters in burger, een wetsdokter, een onderzoeksrechter… Ze hadden een soort hoofdkwartier ingericht in de slaapkamer van Iris, mijn jongste zus. De buren dachten dat er een feest bij ons aan de gang was, omdat ze de ene wagen na de andere hoorden aankomen. Onze ouders waren toen al naar het ziekenhuis gebracht, wij gingen mee met onze tante Esther. ’s Morgens werden we wakker met het nieuws over de aanslag op de radio – dat originele radiobericht gebruiken ze trouwens in de serie. Ik herinner me het nog goed: het was onwezenlijk om de naam van je ouders te horen noemen op de radio. Die hele nacht was onwezenlijk.”

Wist jij dat het leven van je moeder aan een zijden draadje hing?

Hilde: “In het begin besefte ik dat niet. Ik had mama wel in Inges kamer zien liggen: bij elke hartslag gutste er bloed uit de kogelwonden in haar buik. Dat beeld is me het meest bijgebleven.”

Herman: “Mijn vrouw heeft die hele nacht op de operatietafel gelegen. Daarna heeft ze vier dagen tussen leven en dood gezweefd, bewusteloos. Dat waren voor mij de zwaarste momenten. Het doet me nog altijd pijn dat mijn vrouw dat is overkomen, en dat ik niks heb kunnen doen. Had ik nu één of twee van die mannen kunnen neerknallen, dan had ik tenminste nog íéts gedaan.”

Noémie: “Als ik de reeks zie, vraag ik me de hele tijd af: waaróm? Ik snap gewoon niet dat iemand het vanwege drugs in zijn hoofd haalt om een aanslag te plegen op iemands familie. Dan denk ik: mammie heeft jullie nooit iets misdaan.”

Hoe voelt het om de aanslag nagespeeld te zien in de serie, Hilde?

Hilde: “Ik had de eerste aflevering al eens gezien met mijn vader, op een voorvertoning van productiehuis Eyeworks, en toen rolden de tranen over mijn gezicht. Niet dat ik de aanslag herbeleef, maar het moment waarop ze schieten, komt heftig binnen. Nochtans zijn we ook naar de opnames gaan kijken, dus het was geen grote verrassing. Maar ik ken de slachtoffers zo goed. Ik was er zelf bij. Ook confronterend was het moment waarop de chirurg zegt dat mama voor haar leven zal moeten vechten… Dat pakte me.”

Herman: “Ja, ik heb haar moeten vastpakken. Kindje toch.”

Scherpschutters

David Van de Steen was in 1981 een kleuter van 5, maar ook hij herinnert zich de aanslag bij de Vernaillens.

David: “In Aalst was dat groot nieuws, de grote mensen spraken over niets anders. Het OLV-ziekenhuis, waar Vernaillen en zijn vrouw lagen, werd zwaar bewaakt, met scherpschutters op de daken. Dat was toen ongezien! Vier jaar later lag ik in hetzelfde ziekenhuis met mijn zware verwondingen na de overval in de Delhaize.

“De ziekenhuisdirectrice, zuster Bénédicte, heeft me achteraf verteld dat ze Vernaillen en zijn vrouw om de twee dagen naar een andere kamer verhuisden, omdat ze bang waren dat de daders hen door het raam zouden beschieten.”

Hilde: “Dat weet ik nog: als we jullie in het ziekenhuis kwamen bezoeken, lagen jullie heel vaak alweer op een andere kamer, met politiebewaking voor de deur.”

“Mijn zussen en ik kregen ook rijkswachtbescherming. We logeerden bij onze grootouders en tantes, en altijd hield er buiten een ploeg de wacht. Als we naar school werden gebracht, volgden ze ons in een auto. Ik zat toen in het vierde middelbaar bij de Dames van Maria in Aalst. Vanuit mijn klaslokaal kon ik de scherpschutters van de groep Diane (speciale eenheid van de rijkswacht, red.) op het dak van het OLV-ziekenhuis zien lopen. Voor mijn ouders, wist ik. En beneden in een schoollokaaltje zaten de mannen die mij en mijn zussen moesten beschermen. Niemand kon de school binnen, en wij mochten zelf ook niet naar buiten. Het was allemaal zo onwerkelijk.”

Herman: “Een dag na de aanslag, toen mijn vrouw en ik geopereerd waren, kwamen onze dochters op bezoek in het ziekenhuis. De jongste, Iris, had mijn revolver mee naar binnen gesmokkeld, een zware Smith & Wesson 357 Magnum. ‘Om je te beschermen’, zei ze. 12 jaar was ze. Ik bewaarde het wapen onder mijn hoofdkussen en een dag later kwam het al van pas: plots stond er een militair geneesheer aan mijn ziekenhuisbed om te zeggen dat ik naar het militair hospitaal zou worden overgebracht. Ik haalde mijn revolver vanonder mijn kussen en zei: ‘Zie je dit, dokter? Wie mij komt halen, schiet ik neer. Ik meen het!’ (Windt zich op) Je moet het je voorstellen: je vrouw ligt op sterven en dan komt zo’n klootzak zeggen dat je daar weg moet. (Met overslaande stem) Dat vond ik zo onmenselijk! Dan kun je toch begrijpen dat ik razend was?”

Ook in de serie keert die scène terug: daar bedreigt Peter Van Den Begin maar liefst twéé dokters in het ziekenhuis.

Herman: “Mijn vrouw heeft dat nooit geweten. Toen ze het in de serie zag, vroeg ze een beetje ongerust: ‘Heb jij dat echt gedaan?!’ Ik zeg: ‘Mama, ik heb dat zéker gedaan. Jij lag toen nog in coma.’”

Toen jullie ouders uit het ziekenhuis kwamen, gingen jullie met het gezin weer thuis wonen. Was dat niet akelig, Hilde?

Hilde: “Mijn moeder wilde er niet blijven wonen, mijn zussen en ik eigenlijk ook niet. Maar papa wilde niet weg. Hij wilde tonen: ‘Jullie krijgen me hier niet weg.’

“Toen we pas thuis waren, moesten de gordijnen altijd dicht: we wilden geen wandelende schietschijven zijn voor iemand die buiten stond. We schoven de kleerkasten voor de ramen in onze slaapkamer. Als mama en papa weg waren, deden we alle deuren op slot, ook de binnendeur naar de garage. Papa’s revolver namen we mee in de living. Ik sliep die eerste weken heel slecht. Je wordt wakker van het minste geluid, je zenuwen staan strak gespannen.”

Herman: “In het begin kregen we nog rijkswachtbescherming, ze zaten in een caravan op onze oprit. Maar na een paar maanden viel die weg en waren we op onszelf aangewezen. Toen heb ik mijn drie dochters leren schieten, zodat ze zich veilig voelden.”

Hilde: “Mama was daar niet zo zot van, maar wij waren er niet tegen. We waren nooit écht op ons gemak. Mijn zussen en ik hadden elk een geweer op onze slaapkamer staan, achter de deur.”

Herman: “Wil je geloven dat ik op oudejaarsavond bijna een paar kinderen voor mijn deur doodgeschoten heb? (De kleindochters giechelen nerveus) Sinds we terug thuis waren, lag er altijd een machinegeweer klaar op het dressoir, geladen. Het mocht geen tweede keer gebeuren, de volgende keer zou ík als eerste schieten. Die avond, nog geen twee weken nadat we uit het ziekenhuis waren ontslagen, wordt er na elf uur nog aangebeld. Ik ben onmiddellijk klaarwakker, grijp naar mijn geweer en doe het gordijn open met de loop, klaar om te schieten. Er stonden verdorie kinderen voor de deur! Zangertjes! Net zo goed had één van hen een verkeerde beweging gemaakt en was er – trrrrt – een salvo weg. Ik trek de deur open: ‘Godverdomme! Wat komen jullie doen op dit uur van de avond?’ Die kinderen: ‘Wij komen zingen, meneer.’ – ‘Weten jullie niet wat hier gebeurd is?’ – ‘Toch wel, meneer.’ – ‘Awel, zing dan!’ (algemene hilariteit) Ze hébben gezongen, maar het was niet goed, hoor. Maar degene die het meest geschrokken was, was ikzelf.”

David Van de Steen: ‘Het is ongelooflijk dat Madani Bouhouche het onderzoek naar de aanslag op Herman Vernaillen heeft kunnen manipuleren.’

Schoothondje

De serie 1985 begint een paar maanden voor de aanslag op het gezin Vernaillen. We zien hoe de jonge rijkswachtrekruut Marc De Vuyst door toeval als typist bij de rechtlijnige majoor Vernaillen terechtkomt. Zo raakt hij betrokken bij het onderzoek dat Vernaillen voert naar de drugstrafieken van rijkswachtcommandant Léon François, in de reeks een arrogant heerschap dat zich onaantastbaar waant. Tijdens zijn verhoren gedraagt François zich hoegenaamd niet als een verdachte: ‘Ik vraag me af hoelang jij je uniform nog gaat dragen’, klinkt het neerbuigend tegen majoor Vernaillen.

Philien: “Heb jij die François echt ondervraagd, opa?”

Herman: “Ja, kindje, en nog een hele reeks andere rijkswachters die een drugshandel hadden opgezet. Ze werden één voor één aangehouden. François had ik voor het laatst bewaard. Een hele nacht lang heb ik hem ondervraagd. En hij maar klagen dat hij zo moe was. Maar de volgende ochtend is hij aangehouden.”

Noémie: “Was hij echt zo arrogant als in de reeks?”

Herman: “François? Dat was een schoothondje. Weet je wat hij bij zich had toen ik hem ondervroeg? Een bijbel, die lag op zijn schoot. In de serie antwoordt hij alsof hij de baas is, maar de echte François deed het in zijn broek.”

Marc De Vuyst krijgt in 1985 meteen zicht op de poel van corruptieschandalen. Zijn ideaalbeeld van de rijkswacht ligt in scherven. Had u een idee van de wanpraktijken binnen het korps vóór u aan de zaak-François begon, kolonel?

Herman: “Totaal niet. Ik was voordien commandant in het district Asse geweest, ik wist niets van de zaken die in Brussel gebeurden. Toen werd ik districtscommandant in Brussel en kreeg ik dat onderzoek in de maag gesplitst door de procureur van het Brusselse parket. Ik heb het eerst geweigerd, want mijn taak was de ordehandhaving bij betogingen en de beveiliging van ambassades. Maar ze hebben me verplicht. Ik wist dat het niets dan ellende zou brengen, want mijn oversten waren tégen dat onderzoek. Zodra ik begon te graven, was het alsof ik een beerput opende.”

In de reeks wordt uw personage geïntimideerd door een generaal in de gangen van het justitiepaleis. ‘Het is jammer dat we een goeie officier gaan verliezen’, zegt hij veelbetekenend.

Herman: “Iets soortgelijks heb ik ook in het echt meegemaakt, met generaal Fernand Beaurir. Ik stond met de generaal alleen in de lift en hij zei: ‘Het is goed dat we niet in andere tijden leven, want anders…’ En toen maakte hij een snijbeweging met zijn vinger over zijn keel. Ik was niet onder de indruk en antwoordde: ‘Ofwel krijg ik felicitaties.’”

Wisten uw kinderen dat u met zo’n delicaat onderzoek bezig was?

Herman: “Nee. Mijn vrouw wist dat, maar de kinderen niet: die moesten studeren.”

Hilde: “In de maanden voor de aanslag kregen we thuis wel veel anonieme telefoontjes: zwijgen en dan inhaken, of een muziekje laten horen. Blijkbaar om ons bang te maken, maar wij vonden het vooral vervelend. Vlak voor de aanslag kwam er weer een anonieme telefoon. Ik nam op en zei: ‘Als jij dat plezant vindt, ík niet’, en ik heb opgehangen. Een paar dagen later stonden ze hier voor de deur.”

De obscure BOB’er (de opsporingsbrigade van de rijkswacht, red.) Madani Bouhouche, griezelig goed gestalte gegeven door acteur Roda Fawaz met zijn donkere bril, en zijn collega Robert Beijer hangen voortdurend in de buurt van Vernaillen rond om hem te intimideren. Op een nacht betrapt Vernaillen het sinistere duo terwijl ze afluisterapparatuur in zijn bureau plaatsen. In de serie blijft hij er ijzig kalm bij en zet hij Bouhouche en Beijer als straf uit de BOB.

Philien: “Peter Van Den Begin acteert echt heel goed, maar hij is wel een stuk braver dan opa. Die scène waarin hij ontdekt dat hij afgeluisterd wordt… Opa was kwáád geworden!”

Hilde: “Ik kan me ook niet voorstellen dat hij zo zachtaardig zou reageren (lacht).”

Noémie: “Opa kan heel fel reageren. Dat herinneren we ons ook nog van onze opvoeding (lachje). Bij mammie en opa ging het er streng aan toe.”

De rijkswachtdiscipline zat er nog altijd in.

Philien: “Zeker. Bij oma ook, die is even stipt en kordaat.”

Herman: “Toen mijn vrouw het zag, zei ze: ‘Dat ben jij niet, jouw personage is veel te braaf.’”

Hilde: “Maar papa, het is geen biografie hè, dat ben jij natuurlijk niet. Je moet het bekijken als een verhaal over een man die rechtdoor gaat, ondanks alle tegenstand en de bedreigingen, en die onverstoorbaar zijn onderzoek blijft voeren.”

Herman: “De inquisiteur, hè: dat was mijn bijnaam.”

Zijn jullie trots op jullie opa, Philien en Noémie?

Noémie en Philien (in koor): “Héél trots!”

Philien: “Zeker toen we de serie zagen. Ik heb het gevoel dat iedereen bij de rijkswacht corrupt was. De enige goeie, dat was onze opa. Je ziet mensen in elkaar geslagen worden omdat ze niet willen meedoen met de corruptie… Maar mijn opa trekt zich er niks van aan. Dan denk ik: chapeau! En nu nog altijd. Hij deinst nergens voor terug. Het is mooi om te zien hoeveel kracht er in hem zit.”

Herman Vernaillen: ‘Toen mijn vrouw de serie zag, zei ze: ‘Dat ben jij niet, jouw personage is veel te braaf.’’

Donnant-Donnant

Franky Verhellen, de andere jonge rijkswachtrekruut uit 1985, slaat een heel andere weg in dan zijn vriend Marc. Hij laat zich op sleeptouw nemen door avontuurlijke maar ongure types bij de rijkswacht. Wanneer hij beseft dat hun acties bittere ernst worden, kan hij niet meer terug.

David: “Wat ik zo goed vind aan 1985, is hoe dat systeem van rijkswachters die werken met informanten uit het criminele milieu in het verhaal verweven zit, en hoe snel het fout kan lopen.”

Het systeem donnant-donnant.

David (knikt): “Hoe de grenzen tussen speurders en criminelen vervagen. Het begint met een kleine gunst, maar het wordt steeds serieuzer.

“Aan die twee jonge rijkswachtrekruten zie je hoe makkelijk je ergens tot over je oren in betrokken kunt raken. Die Franky, bijvoorbeeld: ’s morgen staat hij nog in de keuken van de mess aardappelen te schillen, maar dan wordt hij door een van die louche types opgevorderd voor een opdracht. Tegen de avond heeft hij dingen gezien die hij nooit had mogen zien. Ze hebben hem in de tang, want als hij niet meedoet, gaat hij eraan of lappen ze hem erbij. En zo komen die twee jongens, die zulke goeie vrienden waren, plots tegenover elkaar te staan.”

Als je de reeks bekijkt, zou je inderdaad denken dat de hele rijkswacht corrupt was, behalve Herman Vernaillen.

David: “Ze zetten het op scherp, natuurlijk, het is fictie. De gewone gendarme wist daar niks van. Maar zodra je op een bepaald niveau kwam, moest je goed uitkijken, denk ik. Daar werden kampen gevormd en moest je dus kleur bekennen.”

Hilde: “Voor mij was het een schok om al die verdorven toestanden te ontdekken. Ik dacht dat je zoiets alleen in films zag. De rijkswacht was voor ons iets goeds. We gingen als kind, toen papa districtscommissaris was in Asse, elk jaar naar het Sinterklaasfeest, waar ook de kinderen van het weeshuis waren uitgenodigd, en hadden dus een totaal ander beeld van de rijkswacht. En dan is er die aanslag en besef je: die zijn niet te vertrouwen.”

Herman: “Mijn vrouw heeft sindsdien nooit meer een rijkswachter in huis gelaten. Nu nog laat ze nooit mannen in uniform binnen.”

Hilde: “Die reeks roept bij mij weer dat gevoel van onmacht, ontgoocheling en frustratie op. De daders zijn nooit gepakt, al zijn ze wel bekend.”

Op het assisenproces over de aanslag in 1995 zijn de hoofdverdachten, Madani Bouhouche en Robert Beijer, vrijgesproken.

Herman: “Terwijl iedereen wéét dat zij het gedaan hebben. Beijer heeft het in 2010 in zijn boek (‘De laatste leugen’, red.) geschreven en hij heeft het ook persoonlijk aan mij bekend, in het bijzijn van de Brusselse procureur. Hij wist dat ze hem juridisch niks meer konden maken. Beijer biechtte toen op dat ze met vier waren: hijzelf, Bouhouche en nog twee anderen van wie hij de naam niet wilde zeggen. Hij zei dat het de bedoeling was om mij te vermoorden, niet om mijn vrouw te raken. Dat ze zwaargewond was geraakt, daar had hij veel spijt van. Ik heb hem geantwoord: ‘Als ge nog één voet op mijn hof zet, schiet ik u af.’”

David: “Het is ongelofelijk dat Bouhouche het onderzoek naar de aanslag op Vernaillen heeft kunnen manipuleren. Hij heeft zó met het bewijsmateriaal gefoefeld dat hij en Beijer ermee wegkwamen.”

Hilde: “Wraakroepend is het. Dat ze dan achteraf een boek schrijven waarin ze ongestraft mogen uitbazuinen: ‘Ik was het!’ Zodra je vrijgesproken bent voor een misdaad, kunnen ze je er blijkbaar nooit meer voor veroordelen. Maar wij kennen tenminste twee daders: David weet niets, dat is nog erger.”

De politie is intussen hervormd. Hielp dat om je vertrouwen te herstellen, Hilde?

Hilde (resoluut): “Na wat er gebeurd is? Nee. Ik weet niet of het er bij de politie nog zo aan toegaat, maar mijn vertrouwen is voor altijd geschonden. Hetzelfde denk ik over het gerecht. Ik heb niet het idee dat het gerecht rechtvaardig handelt.”

U bent na de aanslag heel slecht behandeld bij de rijkswacht, kolonel.

Herman: “Tijdens het onderzoek ook al, hoor. Ze hebben me op alle mogelijke manieren gepest. Wat kon ik daartegen doen? Niks! De moordaanslag was mislukt, dus hebben ze me op andere manieren proberen kapot te krijgen. Ons pas gebouwde huis was aan flarden geschoten, er was voor honderdduizenden franken schade, maar nooit heb ik één frank schadevergoeding gekregen. De rijkswacht weigerde ons een renteloze lening. Financieel zaten we aan de grond. Zelfs de ambulance heb ik zelf moeten betalen, omdat mijn vrouw er ook in lag.

“Ik werd achteraf wel tot kolonel benoemd, ze konden niet anders. Maar ik werd overgeplaatst naar het logistieke centrum, waar ik zes maanden lang in een kamertje zat zonder dat iemand tegen mij sprak. Een kolonel vroeg mij: ‘Ben je nu tevreden, tussen de olie en het smeersel?’ Natuurlijk niet, het was geen leven. In 1988 ben ik met vervroegd pensioen gegaan bij de rijkswacht en ben ik bedrijfsmanager geworden. Ze hebben me niet kapot gekregen.”

Zwart gat

De reeks zal ongetwijfeld oude wonden openrijten bij de families van de slachtoffers.

Hilde: “Ik vind erover praten goed, zo kun je het beter achter je laten. Maar mijn zussen willen er niets meer over horen.”

Herman: “Iris heeft zich destijds heel sterk gehouden, als jongste. Ze kwam bij mij toen we nog niet zo lang uit het ziekenhuis waren. ‘Papa, ik wil dokter worden.’ Ze had haar moeder gewond gezien en ze vond het zo erg dat ze haar niet kon helpen. Wel, ze ís dokter geworden. Maar over de aanslag wil ze het nooit meer hebben.”

Philien: “Mammie ook niet. Ze vindt het niet leuk als opa erover vertelt, ze is nog altijd bang voor een aanslag.”

Noémie: “Maar ze praat er wel over als je ernaar vraagt, en dan pinkt ze een traantje weg. Ze heeft me ook haar littekens getoond.”

David: “Iedereen reageert er anders op. Toen ik voor het eerst bij de Vernaillens op bezoek kwam, zag ik onmiddellijk de gelijkenis met mijn grootouders. Mijn grootvader was een vechter en kon niet zwijgen over de Bende. Mijn grootmoeder wilde er niets van horen, omdat het te confronterend was voor haar. Herman kan ook niet zwijgen over de aanslag, hij vertelt het opnieuw en opnieuw. Zijn vrouw is wantrouwig en schuw; ze gaat in de keuken zitten, maar volgt het gesprek wel. Die constante alertheid, die nooit wijkende onrust, is heel herkenbaar voor mij.”

Hilde: “Ik ben altijd alerter gebleven dan anderen. Als ik thuiskwam met de wagen, ging ik achterwaarts naar de garagepoort om die te openen, met mijn gezicht naar de straat. En dan vlug terug de auto in. Toen ik trouwde, heb ik mijn geweer niet meegenomen: mijn man wilde geen wapens in huis. Dus werden het honden, die horen alles. En onlangs hebben we camera’s rond het huis gehangen. Maar ik denk niet dat ik mijn angst heb doorgegeven aan mijn kinderen.”

Denk jij dat de reeks het onderzoek naar de Bende nieuw leven zal inblazen, David? Ben je tevreden met het wetsvoorstel waardoor de Bende-aanslagen nooit zullen verjaren?

David: “Eigenlijk verwacht ik niks meer. Tien jaar geleden hebben we gevochten voor een verlenging van het onderzoek. Vandaag denk ik: wat maakt het nog uit? We staan zoveel jaren later nog geen stap verder. Tientallen tips hebben advocaat Jef Vermassen en ik al doorgespeeld aan de onderzoekers: er komt nooit iets van. Het lijkt alsof alles daar in een zwart gat verdwijnt. Misschien is het beter dat het verjaart, zei Vermassen toen. Dan komen de dossiers vrij in 2025 en kunnen wetenschappers ze bestuderen. Ik weet niet wat ik ervan moet denken.”

Je bent ook veel met je gezondheid bezig geweest.

David: “Ik kan niet anders. Een jaar geleden heb ik een herseninfarct en een hersenbloeding gekregen, die ik maar net heb overleefd. Die nacht in het ziekenhuis dachten mijn vrouw Nathalie en mijn zoon Yanni dat het gedaan was met mij. Ik heb maanden in een rolstoel gezeten en moet nog altijd drie keer per week naar het ziekenhuis om te revalideren. Nu vindt Nathalie dat we ook met andere dingen bezig moeten zijn, in plaats van altijd maar met de Bende. Die hersenbloeding was een kantelpunt. Je denkt dat je nog tijd hebt voor van alles en nog wat, en op zo’n moment wordt duidelijk dat je niet zo onsterfelijk bent als je denkt.”

Bron » Humo | Annemie Bulté

‘1985’ toont mooi hoe makkelijk je aan de verkeerde kant van de geschiedenis terechtkomt

Geen idee waarom de gezapige vijftiger het nodig vindt om zijn mening luidkeels te verkondigen in een volle treincoupé, maar volgens hem leren we onze jongeren onterecht dat het vandaag niet goed gesteld is met de wereld. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was het veel lastiger, snuift de forens tegen zijn gedwee knikkende collega.

Onwillekeurig denk ik aan de ecologische ramp die zich voltrekt, aan de oorlog in Oekraïne, aan de kloof tussen arm en rijk, aan fake news, maar evengoed aan Ben Weyts, de crisis in de kinderopvang of de populariteit van De Verhulstjes, en ik kan het alleen maar oneens zijn met deze lawaaierige treinreiziger.

Pas toen ik gisteren naar de eerste aflevering keek van 1985, kon ik een flard van empathie opbrengen voor ’s mans standpunt. De nieuwe tweetalige fictieserie van VRT en RTBF grijpt de lotgevallen aan van twee jonge aspirant-rijkswachters om in te zoomen op de terreur die de Bende van Nijvel halverwege de jaren tachtig zaaide. De zaak blijft tot op de dag van vandaag onopgelost, maar de vele theorieën over de bende werpen een blik op een mistroostig politiek landschap.

De verwachtingen rond de serie waren hooggespannen dankzij een cast met kleppers als Peter Van den Begin en Tom Vermeir, en achter de schermen talenten als scenarist Willem Wallyn en regisseur Wouter Bouvijn. De eerste aflevering lost de belofte alvast in met een knap gefilmd beeld van een tijd waarin politie en justitie geteisterd worden door verregaande corruptie. Normvervaging, racisme, drugshandel, wraakacties en driest geweld tot in de hoogste regionen: het was schering en inslag in dit era van Roze Balletten.

De twee beste vrienden Marc en Franky die van het platteland terechtkomen in Brussel raken al snel verwikkeld in dit lelijke web. Marc schaart zich heldhaftig aan de kant van de rechtstaat terwijl Franky en stoemelings de extreemrechtse voorlopers van de Bende ten dienste staat. 1985 toont op die manier mooi hoe makkelijk je aan de verkeerde kant van de geschiedenis terechtkomt, net als hoeveel je soms op het spel moet zetten om trouw te blijven aan je principes.

Tel daar het heerlijke Brusselse accent bij op van Tom Vermeir, net als de prestaties van jonkies Tijmen Govaerts, Aimé Claeys en Mona Mina Leon, en je hebt goede zondagavondfictie te pakken. Het is natuurlijk even afwachten hoe de reeks verder evolueert. Zo is het duimen dat de personages van 1985 verder uitgediept raken zodat de makers niet stranden bij flat characters die louter dienen als kapstok om de gebeurtenissen rond de Bende van Nijvel te reconstrueren. Voorlopig ziet het er echter naar uit dat het fictiejaar goed begonnen is.

Bron » De Morgen

Over de rijkswacht, “Le Jonathan” en confituurbaden: wie is wie en wat is wat in nieuwe reeks “1985”?

Vanavond start op Eén de reeks “1985”, gebaseerd op het dossier van de Bende van Nijvel. Ook al is het fictie en hebben de makers zichzelf veel artistieke vrijheid gegeven, sommige scènes zijn herkenbaar. Een overzicht van de namen en feiten die in de eerste aflevering de revue passeren, om een en ander in historisch perspectief te plaatsen.

Rijkswacht

De rijkswacht was een van de drie politiekorpsen in ons land. Er was de gemeentepolitie, de gerechtelijke politie en de rijkswacht. Die drieledige organisatie leidde vaak tot een guerre des flics, een politieoorlog.

In 1985 was de rijkswacht nog een militair korps. Vandaar ook de militaire graden en de strikte hiërarchische verhoudingen die daarbij horen. De voertuigen van de rijkswacht zijn herkenbaar aan de grote oranje middenstreep.

Binnen de rijkswacht was er ook nog de Bewakings- en Opsporingsbrigade, kortweg de BOB. De BOB kan beschouwd worden als de rechercheafdeling. Zij werkten in burger en met anonieme auto’s.

In 2001 werd het Belgisch politielandschap grondig hertekend. Sindsdien is er sprake van een geïntegreerde politie op twee niveaus, het lokale (met de lokale politie) en het federale (met de federale politie).

Léon François

Léon François was commandant bij de rijkswacht. Hij had de leiding over het Nationale Bureau voor Drugs (NBD). Dat drugsbureau was gebaseerd op de Amerikaanse manier van werken (met technieken als provocatie en infiltratie) van de Drug Enforcement Administration (DEA). Maar voor die werkmethode bestond er toen in ons land nog geen wettelijke regeling.

Het liep helemaal fout. De leden van het NBD geraakten zelf betrokken bij de drugshandel en lieten zich ook rollen door doorgewinterde criminelen. De rijkswacht verloor niet alleen veel geld, maar leed vooral veel reputatieschade.

In de eerste aflevering wordt gesproken over een verlies van 1.650.000 Belgische frank (omgerekend ruim 41.000 euro, let wel: eind jaren 70). In werkelijkheid gaat het over de zogenoemde zaak-Touboul.

Een burgerinfiltrant – een gewone burger die door de politie werd ingezet – was met het geld gaan lopen en François wou dat verlies recupereren door zelf cocaïne te verkopen in Nederland. Het opzet mislukte. De Nederlandse recherche betrapten de Belgische “collega’s”.

Er wordt ook melding gemaakt van de zaak-Khan. Dat is een operatie in 1976 tussen het NBD en de DEA waarbij men zendingen drugs vanuit Pakistan gecontroleerd ons land binnenliet met de bedoeling een grotere trafiek te kunnen blootleggen.

Op 18 januari 1980 wordt rijkswachtcommandant Léon François aangehouden. Twee jaar later zal hij veroordeeld worden tot een straf van één jaar (met uitstel).

De zaak François kan beschouwd worden als een van de grootste naoorlogse politieschandalen van ons land.

François Raes

De “affaire François” wordt aan het licht gebracht door wachtmeester François Raes. Hij werkte ook bij het NBD maar kon de illegale gang van zaken niet langer meer aanzien. François Raes stapt naar het parket van Brussel en legt uitgebreide verklaringen af. Je kan hem beschouwen als klokkenluider.

De eerlijkheid en integriteit van de man wordt door het korps niet bepaald op prijs gesteld. Hij zal op een zijspoor gezet worden en wordt ook mikpunt van pesterijen. Op basis van zijn informatie startte er wel een gerechtelijk onderzoek.

Herman Vernaillen

Dat onderzoek naar de zaak-François zal geleid worden door majoor Herman Vernaillen (samen met adjudant Guy Goffinon, die in de reeks een licht andere naam krijgt). Herman Vernaillen neemt in het kader van dat onderzoek disciplinaire sancties tegen Madani Bouhouche en Robert Beijer.

In de nacht van 25 op 26 oktober 1981 wordt een aanslag gepleegd op majoor Vernaillen en zijn echtgenote. Er wordt gebeld aan het huis van de commandant en op het moment dat hij wil opendoen, wordt met zwaar geschut geschoten.

Het onderzoek naar de aanslag op Vernaillen wordt gevoerd door de BOB van Brussel. Daarin zit ook Madani Bouhouche, man die dus door Vernaillen geviseerd werd. Er zal nooit een sluitend bewijs gevonden worden in deze zaak. In 2010 zegt Robert Beijer wel dat hij, samen met vier anderen, achter de aanslag op Vernaillen zat.

Herman Vernaillen is naast Madani Bouhouche een hoofdfiguur in de eerste aflevering.

Madani Bouhouche

Madani Bouhouche treedt midden jaren 70 toe (samen met Robert Beijer) tot de rijkswacht. Hij gaat werken in de drugssectie van de Brusselse BOB. De man houdt er erg onorthodoxe praktijken op na en wordt verdacht van tal van misdrijven.

In aflevering 1 zien we hoe Bouhouche en Beijer betrapt worden op het afluisteren van de eigen collega’s. In werkelijkheid ging het om een gesprek van een BOB’er en diens informant, de Fransman Gérald Lafaurie, een bekend drugshandelaar.

Bouhouche en Beijer nemen zelf ontslag uit het rijkswachtkorps en beginnen een detectivebureau. In februari 1995 wordt hij door het hof van assisen veroordeeld tot 20 jaar cel voor een reeks feiten, o.a. roofmoord.

Madani Bouhouche was een verwoed schutter en hij gaf zelf les in Leopoldsburg in de schietclub Target 121 in practical shooting. Hou goed het eindbeeld van de eerste aflevering in de gaten.

Madani Bouhouche wordt in verband gebracht met de “Groep G”. Dat is een groep extreemrechtse rijkswachters. Hij wordt door velen beschouwd als een van de kopstukken achter de Bende van Nijvel maar daarvoor is hij nooit veroordeeld.

De man overleed in november 2005.

Jonathan

“Le Jonathan” was een bekende nachtclub in Sint Gillis. De club werd bezocht door een merkwaardig allegaartje van rijkswachters, militairen, criminelen, politici… (In de reeks ziet u zelfs een ex-eerste minister.)

Eén van de meer zoetsappige verhalen die daarover verteld worden, zijn de fameuze confituurbaden, een begrip dat u letterlijk mag nemen. Er circuleren foto’s en filmpjes van schaars geklede dames tijdens deze “Rock and Roll dans la confiture” en tussen hen in Jean Bultot. Jean Bultot was directeur van de gevangenis van Sint Gillis maar zat wellicht beter aan de andere kant van de celdeur.

De man had een bedenkelijke reputatie door zijn extreemrechtse ideeën en al te nauwe banden met criminelen.

Hij was ontegensprekelijk betrokken bij een reeks misdaden, daarvoor is hij ook veroordeeld tot een celstraf van drie jaar. Het zijn feiten die genoemd worden in het kader van het dossier van de Bende van Nijvel. Maar zijn betrokkenheid bij de Bende (die hij zelf ontkende) is nooit formeel bewezen.

De man vluchtte naar Paraguay. Hij overleed in 2021.

Bron » VRT Nieuws

Nieuwe reeks ‘1985’ over Bende van Nijvel belooft intens te worden: ‘Het was een schizofrene tijd’

De kans is vrij groot dat we straks op zondagavond net zo hard in de ban zijn van 1985 als we dat waren van De twaalf. De reeks voert ons terug naar het tijdperk van als rijkswachters vermomde topcriminelen en de Bende van Nijvel.

Probeer je je dit voor te stellen. Twee agenten van de federale politie die zijn betrapt op illegaal afluisteren worden door hun chef uit hun functies gezet. Ze pakken diezelfde avond hun machinegeweren, rijden naar het huis van de chef en nemen het onder vuur. Het onderzoek wordt toevertrouwd aan de twee agenten zelf, en leidt tot niets. Na twintig jaar en één dag trekken de agenten naar hun chef en zeggen: “Wij waren het, maar nu is de zaak verjaard.” Het is wat rijkswachtmajoor Herman Vernaillen overkwam. Twee van zijn belagers, op 26 oktober 1981, waren de door hem gestrafte drugsspeurders Madani Bouhouche en Robert Beijer. Het was het beginpunt van een hele reeks misdrijven die twintig jaar lang de status van cold cases zouden behouden, zoals roofmoord op Sabena-geldkoerier Francis Zwarts en de wapenroof bij de speciale eenheden in Etterbeek.

Scenarist Willem Wallyn (62) is jaren in de weer geweest met het ordenen en natrekken van nieuwsfeiten uit de zogenaamde Belgische loden jaren. “Veel van die feiten zijn op zich wel bekend, maar de verbanden ertussen niet altijd”, zegt hij. De reeks, die in acht afleveringen leidt naar de meest bloedige aanslagen van de Bende van Nijvel, werd geregisseerd door Wouter Bouvijn (35), vooral bekend van De twaalf.

Echt álles zit in die eerste afleveringen: het drugsschandaal rond commandant François, de aanslag op Vernaillen, extreem-rechtse trainingskampen… Wie hopen jullie voor deze half verdrongen geschiedenis geïnteresseerd te krijgen?

Wouter Bouvijn: “Simpel, iedereen. We hebben alle feiten uit die periode gebruikt als rode draad, maar altijd vanuit het perspectief van drie jonge mensen: Marc, Franky en zijn zus Vicky. Fictieve personages. Zij worden door die gebeurtenissen uit elkaar gerukt.

“We lieten alle afleveringen zien aan een testpubliek dat merendeels bestond uit vrouwen van tussen de twintig en dertig jaar oud, die van die hele zaak echt niks kenden. Zij waren er enorm door aangegrepen. En verbaasd. Zo van: ‘Wat is er in die tijd allemaal niet gebeurd?’ Ook op het Film Fest in Gent, in oktober, en op de première in Bozar in Brussel, voelde ik een wow-effect. Mensen die zich afvragen: is dit fictie of geen fictie? Nu en dan tonen we afchiefbeelden, waarmee we bevestigen dat deze dingen – de feiten rond de Bende – echt zijn gebeurd.

“Ik heb die periode zelf niet meegemaakt, ik was nog niet eens geboren. Ik had wel over de Bende gehoord, de overvallen op Delhaizes en zo, maar verder ging het niet. Dan begin je de Panorama-uitzendingen van toen te bekijken en boeken te lezen. Het idee is dan de kijker te doen meeleven met deze drie jonge mensen die de hoofdrollen vertolken. En natuurlijk ook Herman Vernaillen, die wordt vertolkt door een boven zichzelf uitstijgende Peter Van Den Begin.”

Herman Vernaillen ziet zichzelf als het eerste slachtoffer van de Bende van Nijvel.

Willem Wallyn: “Voor mij is hij dat inderdaad.”

Hopen jullie dat de reeks iets losmaakt dat ons een stap dichter bij de opheldering brengt?

Wouter Bouvijn: “We hebben 1985 niet gemaakt met de pretentie te denken dat we iets gaan kunnen oplossen. Daar zijn anderen veel beter voor geplaatst.”

Willem Wallyn: “We zetten alle feiten op een rij, waardoor je voor jezelf een idee kan vormen van wat er toen gebeurd is. Hoe iets als de Bende van Nijvel mogelijk is geweest. Hoe gevaarlijk de situatie toen was. En snel weer kan zijn. Laatst werden in Duitsland 25 mensen opgepakt op verdenking van het willen plegen van een staatsgreep. Dat is wat we willen laten zien: hoe fragiel een samenleving kan zijn als diegenen die worden geacht haar te beschermen zich tegen haar keren. Mijn voornaamste informatiebronnen waren de verslagen van de twee parlementaire commissies. Ik volg ook de tijdlijn die de commissie heeft gevolgd. Oké, niet alles zit in de reeks: de brandstichting bij Pour (links Franstalig weekblad, DDC) kon er niet meer in.”

De reeks wekt de overleden geachte Madani Bouhouche tot leven, en ook Robert Beijer van de vroege jaren tachtig. Heb je Beijer, die deze week in Thailand werd opgepakt, gesproken?

Willem Wallyn: “Nee, ik heb wel zijn boek gelezen, De laatste leugen. Hij zegt daarin zelf dat hij mee de aanslag op Vernaillen pleegde. Verder schrijft hij dat hij betrokken was bij de roofmoord op geldkoerier Francis Zwarts en de wapenroof bij de groep Diane. We zijn buiten Vernaillen en Léon Finné (bankier en Bende-slachtoffer in 1985, DDC) ook weggebleven van de slachtoffers. Ik wilde het echt heel feitelijk houden. We hebben het script wel voorgelegd aan Finnés dochter. Haar reactie was: ‘Het lijkt wel alsof je hem hebt gekend!’ Dat was fijn om te horen, terwijl ik die man gewoon vanuit een dramatisch oogpunt heb beschreven.”

Ook de VUB maakt deel uit van het decor van 1985.

Willem Wallyn: “Ik heb die periode ook heel intens beleefd: Brusselse vrije radio’s, de rechtenfaculteit… Dat zijn mijn studentenjaren. Met een moeilijk te beschrijven angstklimaat. Het was heftiger dan je je vandaag kunt inbeelden. Er was angst voor de atoombom, voor agressieve rijkswachters. En dan om de zoveel tijd dat nieuws op de radio. Dat er mensen zomaar waren neergeknald in de Delhaize. Het was een rare, schizofrene periode, met tegelijkertijd ook fantastische muziek.”

Wouter Bouvijn: “Het moet een heel aparte tijd geweest zijn. De Generaal Jacqueslaan in Etterbeek, met aan de ene kant de grote rijkswachtkazerne en aan de andere de VUB, waar ons personage Vicky studeert.”

Willem Wallyn: “Het waren de beste momenten uit mijn jonge leven. Volwassen worden in een maatschappij die teerde op angst en tegenstelling. We werden in 1985 net als de drie hoofdpersonages in de reeks allemaal verplicht om een keuze te maken. Ik zat zelf in het atheneum van Koekelberg en daar gingen na het zesde jaar evenveel studenten naar de rijkswacht als naar de VUB. Allemaal vrienden die opeens ofwel aan de ene kant gingen staan of aan de andere. Je moest gewoon kiezen.

“Een beetje zoals nu. Je bent nu uitgesproken voor of uitgesproken tegen het vaccin. En mensen gaan mee in gekke samenzweringstheorieën of doen dat juist niet. Ik heb met mijn twee oudste kinderen – twintigers – lange gesprekken moeten voeren over vaccins.

“Ze hebben de eerste twee afleveringen intussen gezien. Ze voelden zich weggeblazen. En ze vonden dat ik voor de allereerste keer iets zinnigs heb gemaakt (lacht).”

Wouter Bouvijn: “We hebben massa-scènes gedraaid met veel rijkswachters. We hebben kostuums laten namaken, en vaak kwamen er oud-rijkswachters figureren in hun uniform van toen. Op een dag verscheen Roda Fawaz, die de rol van Bouhouche vertolkt, op de set. Een oude rijkswachter kwam bij me staan en vroeg: ‘Is dat Bouhouche?’ Ik zeg ja. Hij begint te vertellen dat hij die nog heeft gekend van toen hij bij de kadetten zat. Jonge rijkswachters keken daar geweldig op naar Bouhouche en Beijer.”

Willem Wallyn: “Zij werden gezien als gasten die het goede nastreefden. Zij achtten België in gevaar. Ze waren daarvan doordrongen, het gevaar van de Sovjets. Bouhouche en Beijer behaalden resultaten met hun eigen aanpak. In het drugsmilieu in Brussel waren zij erg gevreesd. Die gasten waren heel efficiënt, maar volgden een eigen cowboylogica en vonden dat ze gelijk hadden. Ook de politiek functioneerde zo: oké, zo moet het, maar we gaan het zo doen. In alle partijen waren er figuren die dingen arrangeerden ‘voor de mensen’.

“In wezen was de rijkswacht een heel democratisch korps. Het hoogste echelon was bereikbaar voor iedereen, ook al kwam je van de Gentsesteenweg in Molenbeek. Als instelling was dat bijzonder goed doordacht. Alleen: als je dat een staat in de staat laat worden kan dat iets heel gevaarlijks worden. Uiteindelijk zijn ze door hun eigen gepruts in de zaak-Dutroux opgedoekt.”

Zijn ze niet eerder van logo veranderd?

Willem Wallyn: “De democratische controle is in elk geval veel groter en excessen worden veel sneller aangepakt. Zaken als toen zijn nu écht niet meer mogelijk.”

Een van de meest enigmatische personages is de inmiddels overleden BOB-adjudant Guy Goffinon. Hij was ooit het doelwit van een bomaanslag door Bouhouche en Beijer, en later degene die zowel het Bende-onderzoek als dat tegen de twee B’s vakkundig hielp verknallen.

Willem Wallyn: “Ik heb alle geruchtmakende processen van toen gevolgd, ook tegen leden van Westland New Post (extreemrechtse terreurgroep die in de waan was gebracht voor de Staatsveiligheid te werken, DDC). Goffinon fascineerde mij toen al. Je zag een gebroken man die tijdens zijn carrière altijd heel ijdel was geweest. De persoon Goffinon komt niet voor in de reeks, maar hij leverde wel inspiratie voor een personage dat geïnspireerd is op verschillende personen en op mijn fantasie.”

En dus noemden jullie hem Goffinard?

Wouter Bouvijn: “Dat personage is zo dubieus. Is dat nu een goeie of een slechte? Wie gaat het zeggen?”

Willem Wallyn: “Het personage is echt op álle sleutelmomenten aanwezig. Goffinard, met dat sappige Brusselse accent, wordt gespeeld door Tom Vermeir. Hij komt zelf uit Koksijde, maar heeft al zijn dialogen eerst laten inspreken door Guy Vanhengel.”

Wouter Bouvijn: “Mijn schoonvader, als bij toeval (lacht).”

Goffinon ontdekt eind 1987 de geheime garagebox van Bouhouche en Beijer, vol spullen die hen mogelijk zullen linken aan de Bende, maar besluit ze een nachtje onbewaakt achter te laten. De volgende dag is de box leeg.

Wouter Bouvijn: “Soms was het gewoon te véél voor een fictiereeks. Willem heeft ontzettend veel geschreven. Dan kom ik erbij en moet ik hem erop attenderen dat we geen tiendelige Netflix-documentaire maken, maar een zondagavondreeks over Franky, Marc en Vicky.”

Willem Wallyn: “Het is fijn als iemand anders de schifting voor je kan maken. Dat kon enkel lukken door over generaties heen te werken. Mensen zijn niet zo bezig met historische details.”

Wouter Bouvijn: “Wat ik erg mooi vind is dat het een Belgisch verhaal is. De reeks wordt op zondagavond simultaan uitgezonden op Eén en op La Une.”

Willem Wallyn: “Het is de eerste keer in de geschiedenis dat ze dat doen.”

De Bende van Nijvel is natuurlijk vooral een Franstalig gegeven.

Wouter Bouvijn: “Behalve op het einde, in Aalst. Ik vond het interessant om het Brussel-gegeven daar middenin te zetten, met twee Vlaamse plattelandsjongens en een jonge studente.”

Willem Wallyn: “Ik heb tien jaar in een dorp vlak bij Waver gewoond. Mijn Delhaize was overvallen door de Bende van Nijvel, achter mijn hoek kwam Paul Latinus (WNP-leider van wie de zelfmoord sinds 1987 ter discussie staat, DDC) aan zijn einde en wat verderop was er wapenhandel Dekaise, waar de eerste dode van de Bende viel. En dan was er ook nog de vermoorde FN-wapeningenieur Juan Mendez. Dat heeft zich allemaal afgespeeld op zo’n kleine locatie. Ik kon van waar ik woonde een fietstocht maken langs al die locaties.

“Toch leeft het meer in Vlaanderen dan in Franstalig België. Bij elke nieuwe wending of ontdekking is dat in Vlaanderen meteen een hoofdpunt in het nieuws. In Franstalig België haalt het niet eens het avondjournaal. Ook bij de jeugd leeft het verder. Ons collectieve geheugen is zwaarder geraakt, denk ik. Dat voel ik wel.”

Het federaal parket gaf deze zomer aan dat het onderzoek bij gebrek aan nieuwe elementen rond de jaarwisseling wordt stopgezet. Intussen werkt Vincent Van Quickenborne aan het opheffen van de verjaring voor bepaalde extreme misdrijven.

Willem Wallyn: “Als mens vind ik het een verschrikking dat de mogelijke verjaring er zit aan te komen. Omdat ik hier en daar wel een paar slachtoffers heb ontmoet en mee heb gevoeld wat dit voor hen zou betekenen. Als jurist ben ik dan weer een voorstander van verjaring. Verjaring is er om bepaalde redenen, en dat zijn goede redenen. En oké, dan is het gedaan. Dan moet je het afsluiten. Juridisch natuurlijk, niet menselijk.”

De moorden op Patrice Lumumba en Julien Lahaut zijn opgehelderd door historici, in het geval van Lahaut juist dankzij de verjaring.

Willem Wallyn: “In die zaken is er morele genoegdoening gekomen voor de slachtoffers, er kwam alleen geen veroordeling. Dat is heel moeilijke materie en juristen maken zich over het algemeen niet populair met hun mening hierover. Je kunt niet zeggen: ‘We gaan de verjaring afschaffen.’ Want dan moet je dat in alle zaken doen en dan komen we in een ander type samenleving terecht.

“Soms zijn misdrijven niet specifiek gericht tegen een slachtoffer, en dat moet verschrikkelijk zijn. Nooit een antwoord krijgen op de vraag waarom. Te moeten aanvaarden dat je gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. Dat er geen verklaring is. Dat is erger dan een ongeval, want iemand heeft dit bewust gedaan. Je bent geslachtofferd ter wille van een principe of iets politieks waar je niks mee te maken hebt.”

Hoe kennen jullie elkaar eigenlijk?

Wouter Bouvijn: “Ik had tien jaar geleden de eer om op het RITCS les te krijgen van mijnheer Wallyn. Ik weet nog goed: het was een zondagavond, zoveel jaar later. Ik stond met een kater in een kleine Delhaize, ik had hem al tien jaar niet meer gezien, en opeens kwam hij mij knuffelen. Hij zei: ‘Proficiat met De twaalf, nu moeten wij samen ook eens iets doen.’ Zo is het begonnen.”

Willem Wallyn: “Symbolischer kan eigenlijk niet. Tijdens de opnamen werden de rollen omgedraaid: hij werd de meester en ik de leerling. Heel fijn.”

Hebben jullie een favoriete scène?

Wouter Bouvijn: “Het moment waarop Franky na een gewelddadige tussenkomst van een collega-rijkswachter in Anderlecht moet antwoorden op de vraag van de generaal: ‘Hebt gij iets gezien?’ En de foute keuze maakt. Waarna hij daarna alleen nog foute keuzes kan maken.”

Willem Wallyn: “Ik ging juist hetzelfde zeggen. De hellegang van Franky.”

Wouter Bouvijn: “Geloof me, het wordt heel intens.”

Bron » De Morgen | Douglas De Coninck