Aflevering 5 van “1985” start vanavond met een diefstal in een Colruyt in Nijvel, de plaats waaraan de Bende haar naam ontleent. Criminelen stelen daarbij pralines, koffie en maïsolie. Wat op het eerste zicht ordinaire criminaliteit is, ontaardt snel in gewelddadige criminaliteit waarbij 3 doden vallen. Het zullen niet de laatste zijn.

16-17 september 1983

Het is opnieuw een merkwaardig feit dat zich afspeelt in de nacht van 17 op 18 september 1983. Dieven breken in een Colruytwinkel aan de Brusselsesteenweg in Nijvel in. Met een gasbrander maken ze een opening in de toegangsdeur aan de achterzijde van de zaak.

De materiële buit is beperkt: koffie, maïsolie en pralines voor een waarde van omgerekend 550 euro. De menselijke tol is veel zwaarder. Bij de DATS-benzinepomp vindt men twee lichamen, ogenschijnlijk haastig gedumpt onder de winkelkarretjes. Het is het koppel Jacques Fourez en Elise Dewit. Er wordt aangenomen dat zij als hinderlijke getuigen uit de weg werden geruimd. Ze kwamen met hun Mercedes tanken op de verkeerde plaats op het verkeerde moment.

Het geweld houdt niet op. Een opgeroepen patrouille van de rijkswacht wordt onder vuur genomen. Eén rijkswachter, Marcel Morue, sterft ter plaatse, een andere raakt gewond. Hun dienstwapens worden afgenomen.

En het is nog niet gedaan. De dieven vluchten met twee wagens, een spiksplinternieuwe Saab die ze drie weken eerder stalen en de Mercedes van het vermoorde koppel. Ze worden achterna gezeten door een rijkswachtcombi. De rijkswacht achtervolgt niet alleen, ze werpt verderop ook een blokkade op. Er lijkt voor de gangsters dus geen ontkomen aan.

Maar dan doen ze dit. Ter hoogte van Eigenbrakel stoppen ze. Ze plaatsen hun respectievelijke voertuigen links en rechts van de baan, stappen uit en vuren op hun achtervolgers. Een rijkswachter geraakt daarbij gewond. De koelbloedigheid en het lef van de Bendeleden is haast grenzeloos. Zij zoeken het gewapend conflict op. Sommigen zeggen dat dit alleen maar door een militair getraind commando uitgevoerd kan zijn.

Veel later zal een getuige verklaren dat hij Jean Bultot, de gevangenisdirecteur van Vorst die op verschillende plaatsen opduikt in het Bendeverhaal, verschillende keren had zien joggen bij de Colruyt van Nijvel, ook op de dag van de overval.

In een eerste periode waren nog verschillende brigades en rechercheurs bezig met het onderzoek naar de Bende. De speurders uit de cel “Charleroi” lieten evenwel na hun collega’s van de cel “Dendermonde” hierover te informeren. Het is een van de vele voorbeelden van een gebrek aan coördinatie in het Bendeonderzoek (of noem het de politieoorlog).

Later zal via ballistisch onderzoek het verband gelegd kunnen worden tussen deze feiten aan de Colruyt van Nijvel, de moord in het restaurant Aux Trois Canards in Ohain (2 oktober 1983), de overval in de Delhaize van Beersel (7 oktober 1983) en nog andere feiten gepleegd in de arrondissementen Brussel en Nijvel. Het valt op dat de Bende haar sporen op zo’n manier achterlaat dat het verband wel gelegd moet worden.

Procureur Deprêtre

De persoon van Jean Deprêtre wordt in deze aflevering weinig flatterend voorgesteld. Deprêtre was in die periode procureur des konings in Nijvel. Hij werkte ook op het dossier Pinon (het dossier van de Roze Balletten) maar sloot dit zonder verder gevolg af.

In de visie van procureur Deprêtre is de Bende samengesteld uit “prédateurs”, letterlijk “roofdieren”, figuurlijk “rovers”, banale criminelen dus. Op basis van die visie zal hij een aantal verdachten, de Borains, voor het hof van assisen brengen (zie verder).

Ander markant optreden van de Nijvelse procureur is zijn zoektocht naar wapens in het kanaal Brussel-Charleroi. Daar hadden getuigen in de nacht van 10 op 11 november 1985 onbekenden een zak in het kanaal zien gooien. Deprêtre liet een duiker amper enkele uren zoeken. Zonder resultaat.

Een jaar later gebeurt op die locatie opnieuw een zoektocht, ditmaal onder leiding van het parket van Dendermonde. Onderzoeksrechter Freddy Troch laat het kanaal doorzoeken met gesofistikeerd materiaal. Deze keer is er wel resultaat.

Op donderdag 6 november 1986 worden verschillende zakken opgedoken met bewijsmateriaal. De relevantie hiervan is groot. Want met dit bewijsmateriaal kan een verband gelegd worden tussen de feiten van de Bende uit een eerste reeks overvallen (in de periode 82-83) en een reeks feiten uit 1985. Het is één van de weinige doorbraken in het onderzoek.

Precies die vondst zal dertig jaar later, in 2013 opnieuw voor veel controverse en ophef zorgen. Onderzoeksrechter Martine Michel beweert dat de speurders uit Dendermonde destijds eigenlijk de vondst gemanipuleerd hebben. Het is geen kleine beschuldiging. Ze zet bijzonder veel kwaad bloed bij een aantal speurders en ook onderzoeksrechter Troch.

Die laatste schrijft in naam van de hele Deltaploeg een uitvoerige repliek op de beschuldigingen. Het is opnieuw een voorbeeld hoe het dossier van de Bende van Nijvel decennialang voor beroering blijft zorgen. De speurders die in 1985 successen boekten, worden zo’n 35 jaar later zelf voorwerp van onderzoek. Met zulke ingrediënten heb je automatisch een niet aflatend intrigerend verhaal.

Borains

Er zitten enkele markante archiefbeelden in aflevering 5. Het zijn archiefbeelden van de “Borains”. De commentaarstem kondigt op licht triomfalistische toon groot nieuws aan. Er werden enkele personen uit de Borinage (vandaar de naam ‘les Borains’) gearresteerd en daarmee zou er een doorbraak zijn in het onderzoek naar de bende van Nijvel.

De arrestaties gebeurden vooral op basis van een wapen, een Sturm Ruger. Dat wapen zou gebruikt zijn geweest bij verschillende feiten van de Bende en het bleek vier jaar eerder gekocht te zijn door een zekere Michel Cocu. De man wordt samen met enkele andere verdachten langdurig ondervraagd en bekent finaal ook zijn deelname aan een aantal feiten.

Er volgt in 1988 in Bergen een assisenproces. Cocu staat samen met vier anderen terecht op beschuldiging van 4 van de in totaal 28 moorden die aan de Bende worden toegeschreven. Maar het hof spreekt alle verdachten over de hele lijn vrij. De verhoren van de verdachten, zo bleek op het proces, gebeurden erg suggestief en het was maar zeer de vraag wat die bekentenissen effectief waard waren. Niet veel dus.

Maar zo mogelijk overtuigender was een wapenexpertise van het Duitse Bundeskriminalamt (BKA) in Wiesbaden. Dat verslag kwam tot een totaal andere conclusie dan eerdere ballistische rapporten. Het wapen kon, zo bleek, niet in verband gebracht worden met de feiten van de Bende. Maar opmerkelijk, procureur Deprêtre en onderzoeksrechter Jean Marie Schlicker hadden dat verslag lange tijd bewust niet bij het dossier gevoegd.

Leon Finné

Een ander personage dat nogal karikaturaal wordt neergezet in deze aflevering is dat van Léon Finné. Hij was een bankier verbonden aan de Banque Copine. In zijn filiaal, gelegen aan de Brusselse Louizalaan, waren nogal wat politiemensen, advocaten en magistraten klant. De man was overigens ook informant van de politie. In de reeks is te zien dat hij als informant praat met Goffinon (“Goffinard”), maar in werkelijkheid praatte hij vooral met Vernaillen.

In die rol van informant gaf hij aan Vernaillen in die periode een tip over een nakende staatsgreep. Daarbij zouden niet alleen rijkswachters, maar ook militairen betrokken zijn. Extreemrechts is een quasi constante factor in het Bendeverhaal.

Later zullen verschillende mensen beweren dat het spoor van extreemrechts onvoldoende onderzocht werd omdat het ook systematisch geblokkeerd werd. De parlementaire onderzoekscommissie beweert dat het onderzoek in die richting wel degelijk gevoerd is, maar ze voegt er wel aan toe dat dat gepaard ging met grote moeilijkheden.

In essentie komt die piste erop neer dat het extreemrechtse Front de la Jeunesse in de rijkswacht infiltreerde. Ze zouden binnen een aantal eenheden slapende cellen ontwikkelen die dan geactiveerd zouden worden op het gepaste moment om de macht te grijpen. In het verlengde hiervan was er binnen de rijkswacht een groep G (Groupe de la Gendarmerie), een groep die geschat werd op een zestigtal mensen. De namen van Madani Bouhouche en Robert Beijer worden in dit verband opnieuw genoemd.

De kans is groot dat we het personage van Finné later nog zullen terugzien, want de man werd in werkelijkheid slachtoffer van de Bende in 1985. Dan zullen bij de overval op de Delhaize in Overijse verschillende mensen gedood worden. Eén van hen is Finné. Het voedt de hypothese dat sommige slachtoffers van de Bende niet zonder meer toevallige slachtoffers zijn, maar bewust uitgekozen doelwitten.

En zo dragen alle mysteries in dit dossier bij tot de mythevorming. Mensen zijn immers geneigd zelf antwoorden te geven op alle onbeantwoorde vragen. Of die antwoorden ook juist zijn, is nog maar de vraag. Zoals bekend voert een onderzoeksrechter en het federaal parket nog steeds onderzoek naar de Bende.

Bron » VRT Nieuws | Dirk Leestmans