De regering heeft een nieuwe wet klaar die telecomdata van burgers niet meer overal in het land opslaat. Maar in de praktijk blijft bijna het hele grondgebied gedekt.

Wanneer, waar en met wie u via uw telefoon communiceert – maar niet de inhoud van de gesprekken of berichten zelf – wordt momenteel nog een jaar lang door de telecomproviders opgeslagen. Aan die massale preventieve dataopslag komt binnenkort een einde, wanneer het recente arrest van het Grondwettelijk Hof (DS 23 april) in het Staatsblad verschijnt.

In navolging van het Europees Hof van Justitie oordeelde het Grondwettelijk Hof dat de Belgische dataretentiewet in strijd is met het recht op privacy.

Die zogenaamde dataretentie is een essentiële tool voor justitie: bij 90 procent van de strafonderzoeken is het een hulpmiddel. De regering werkte dan ook in sneltempo aan reparatiewetgeving. Gisteren keurde de ministerraad een eerste tekst goed. Die moet wel nog langs adviesorganen zoals de Gegevensbeschermingsautoriteit, een publieke raadpleging van vier weken en het parlement.

Lasagne

Zoals aangekondigd wordt er geopteerd voor een ‘gelaagde’ benadering, die minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) vergelijkt met een lasagne. ‘Het is een oplossing die een proportionele en gedifferentieerde bewaring mogelijk maakt, en privacy en veiligheid verzoent’, zegt hij.

Van gebruikers in de buurt van ‘plaatsen die kwetsbaar zijn voor bedreigingen van de nationale veiligheid’ – zoals luchthavens, gebouwen van veiligheidsdiensten, ziekenhuizen, energiecentrales, militaire domeinen, havens of stations – kunnen alle telecomdata een jaar lang worden opgeslagen. Elders verschilt de duur van de bewaring per gerechtelijk arrondissement of politiezone, afhankelijk van hoe vaak er zware criminaliteit voorkomt. Het kan gaan om twaalf, negen of zes maanden of helemaal geen opslag.

De vraag is of er in de praktijk veel verandert. Want concreet betekenen die criteria dat het grondgebied grotendeels afgedekt is. ‘Hier en daar zal een gat vallen, maar veel zullen dat er niet zijn’, zegt een regeringsbron. Daarnaast laat Europa meer gegevensopslag toe in ­geval van een actuele bedreiging van de nationale veiligheid.

Wat met verzameld bewijs?

Het nieuwe wetsontwerp bepaalt daarom dat over het hele grond­gebied alle telecomdata opgeslagen kunnen worden zodra het dreigingsniveau door het Ocad op ­niveau 3 of 4 (het maximum) wordt ingeschat. Momenteel zit België op niveau 2. Van november 2015 tot januari 2018 gold niveau 3 of 4.

De regering kiest er niet voor om data van bijvoorbeeld veroordeelden of andere potentiële daders altijd op te slaan, wat volgens Europa wel zou kunnen. ‘Dan zitten we te snel bij profiling’, klinkt het. De regering hoopt dat dit systeem de grondrechtelijke toets wel doorstaat. Ook de andere Europese landen waar gelijkaardige wetgeving bestaat, werken aan oplossingen. Op termijn pleit Van Quicken­borne voor een eengemaakte Europese aanpak.

Een belangrijke kwestie is wat er moet gebeuren met bewijs dat verzameld is via de vernietigde oude wet in zaken die nog voor de rechter moeten komen. Het is aan de strafrechter zelf om te oordelen of het recht op een eerlijk proces geschonden is, als bewijs via data­retentie dat dateert van na het ­Europese oordeel van oktober ­vorig jaar, gebruikt zou worden.

Bron » De Standaard

Het Grondwettelijk Hof heeft de wet vernietigd die telecombedrijven verplicht om gegevens van hun klanten preventief bij te houden. Omdat het zo’n ‘cruciaal wapen in de strijd tegen misdaad’ is, heeft de regering een oplossing klaar. ‘Een lasagne aan criteria’, verneemt De Morgen.

Telefoondata preventief bijhouden van iedereen, zonder onderscheid, mag niet meer, oordeelt het Grondwettelijk Hof. Tot nu bepaalde de zogeheten dataretentiewet dat telecombedrijven van elke klant bepaalde gegevens een jaar lang moeten bewaren: welke nummers wanneer met elkaar bellen of sms’en, en de locatiegegevens.

De Liga voor Mensenrechten en enkele andere organisaties waren naar de rechtbank gestapt omdat ze zo’n algemene regeling in strijd achten met onze privacy. Het Hof geeft hen nu gelijk.

“Dit maakt het voor de onderzoeksrechters niet gemakkelijk”, zegt Philippe Van Linthout, de voorzitter van de Vereniging van Onderzoeksrechters. De telecombedrijven moeten die gegevens bijhouden opdat de politie ze kan opvragen voor een specifiek onderzoek, bijvoorbeeld als iemand een misdrijf heeft gepleegd.

“Deze gegevens zijn voor onze inlichtingen- en veiligheidsdiensten een cruciaal wapen in de strijd tegen de georganiseerde misdaad en terreur”, stelt minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld).

Gebruiken mag, bewaren niet

De data worden ook gebruikt in verdwijningszaken, zoals bij de 12-jarige jongen uit Mortsel die vorig jaar vermist was. Hij kon pas gelokaliseerd worden nadat zijn ontvoerder, zijn oom, in Henegouwen zijn telefoon weer ingeschakeld had. Het Hof ziet geen probleem in het verlenen van toegang tot deze gegevens aan politie en justitie, maar wel in het massaal bewaren ervan.

De uitspraak is geen verrassing. Ze volgt op een negatief advies van het Europees Hof van Justitie. De afgelopen maanden hebben de kabinetten van Telecom, Justitie en Defensie een oplossing uitgewerkt. Die voorziet in het inbouwen van voldoende differentiëring, om te voldoen aan de eisen van het Hof, door het formuleren van criteria.

Statistieken

Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan criminaliteitsstatistieken, die aantonen waarom het belangrijk is om in een bepaald arrondissement de telefoondata bij te houden, of aan de nabijheid van kritieke infrastructuur zoals een station, een luchthaven of een haven. Ook als het OCAD het dreigingsniveau verhoogt, kan het nodig zijn om alle telefoondata op het grondgebied tijdelijk te bewaren.

“Een gelaagde oplossing, een lasagne aan criteria”, klinkt het op een van de kabinetten. Voldoende criteria moeten zorgen voor voldoende dekking, opdat justitie en politie hun werk kunnen doen. In de feiten zal het dus nog altijd eerder regel dan uitzondering zijn dat telecombedrijven onze data bewaren. De wet is zo goed als klaar voor stemming, maar moet nog enkele controles passeren, zoals die van de Gegevensbeschermingsautoriteit.

Bron » De Morgen

Het Grondwettelijk Hof heeft donderdag de bepalingen van de wet uit 2016 vernietigd die de algemene en ongedifferentieerde bewaring van elektronische communicatiegegevens en de toegang tot die gegevens regelen.

Het Hof oordeelde in een arrest dat die algemene en ongedifferentieerde bewaring het recht op de eerbiediging van het privéleven en op bescherming van de persoonsgegevens schendt. De bewaring is in sommige gevallen wel mogelijk, aldus het Hof, maar de Belgische wet stemt niet overeen met de uitzonderingen die het Europese Hof van Justitie heeft gesteld.

Een aantal mensenrechtenorganisaties, de Frans- en Duitstalige advocatenbalies en particulieren waren naar het Hof gestapt om de vernietiging van de wet te eisen. Ze vonden dat te veel gegevens werden bijgehouden en dat de bewaartermijn van 12 maanden te lang was. Het gaat concreet over verkeersgegevens – dus niet de inhoud van gesprekken – en locatiegegevens. Ook vonden ze dat de toegang tot de gegevens ruim was.

Het arrest kan verstrekkende gevolgen hebben, want in veel strafonderzoeken worden telecomgegevens gebruikt. Het Grondwettelijk Hof laat strafrechters beslissen of onder de dataretentiewet bewaarde gegevens nog als bewijs kunnen dienen. De regering werkt ondertussen aan een nieuwe regeling voor toekomstige onderzoeken.

De telecombedrijven, die de gegevens bewaren, vragen snel duidelijkheid. “De nietigverklaring creëert rechtsonzekerheid bij telecomoperatoren en internetproviders”, zegt sectorfederatie ISPA. Of ze nu nog gegevens moeten bewaren, is niet duidelijk. “Het is duidelijk dat we niet verder kunnen met het huidige kader, maar we denken dat het mogelijk is dat bepaalde verplichtingen in stand blijven als men teruggaat naar een oude versie van de dataretentiewetgeving.”

Bron » De Morgen

De overheid vraagt dat providers als Proximus of Telenet van al hun klanten bijhouden waar, wanneer en met wie ze contact hebben. Die vraag kadert in de strijd tegen criminaliteit. Maar die preventieve massa-opslag is een inbreuk op de privacy, vindt het Europees Hof van Justitie.

Of het nu gaat om drugshandel, terrorisme of zedenzaken: in tal van criminele onderzoeken maken speurders gebruik van telecomgegevens. Een wet uit 2016 verplicht de Belgische providers om preventief verkeers- en locatiegegevens van alle gebruikers een jaar lang bij te houden.

Het gaat om gegevens zoals wie met wie in contact stond, wanneer dat gebeurde en waar de gebruikers zich bevonden, niet om de inhoud zelf van de communicatie. Het gerecht doet vaak een beroep op die zogeheten metadata.

Vandaag oordeelde het Europees Hof van Justitie, de hoogste rechter van de Europese Unie, dat de Belgische wet – net als die van enkele andere Europese landen – onwettig is. Een algemene verplichting om telecomdata door te sturen of te bewaren, zonder onderscheid te maken, is in strijd met het recht op privacy, stelt het Hof.

Uitzonderlijk mag het wel

Het Hof heeft er in principe geen probleem mee dat er gegevens worden bijgehouden. Maar het feit dat dit van alle gebruikers gebeurt, kan niet door de beugel. Het Hof ziet onvoldoende de link tussen het gedrag van de personen van wie data wordt bijgehouden, en het doel van de wetgeving: het bestrijden van criminaliteit.

De rechters laten wel plaats voor enkele uitzonderingen. Zo is de massa-opslag toegestaan in tijden van ‘een ernstige bedreiging van de nationale veiligheid’, zolang die dreiging werkelijk aanwezig is.

In de strijd tegen ‘ernstige criminaliteit en het voorkomen van bedreigingen van openbare veiligheid’ mag er ook data opgeslagen worden, maar dan wel na tussenkomst van een onafhankelijke rechter of administratieve overheid. Het louter bijhouden van IP-adressen of de identiteit van de communicerende personen, zodat de bron van communicatie achterhaald kan worden, is wel toegestaan.

Niet de eerste juridische problemen

Het is niet de eerste keer dat een rechtbank vindt dat er iets schort aan die massa-opslag. In 2013 vernietigde het Europees Hof al eens de Europese richtlijn over die gegevensopslag, waarna het Belgisch Grondwettelijk Hof in 2015 de Belgische invulling ervan ook vernietigde.

De vorige minister van Justitie, Koen Geens (CD&V), kwam met de oplossing om de toegang tot de gegevens strikter te maken via een getrapt systeem. Hoe ver speurders in de tijd terug kunnen gaan en welke gegevens ze daarbij kunnen opvragen, hangt af van de ernst van het misdrijf – met het maximum van een jaar.

Maar eind 2016 besloot het Europees Hof van Justitie dat elke vorm van algemene opslag in strijd is met het recht op privacy, ongeacht hoeveel controle er is op de toegang tot de gegevens. Dat zette de Belgische oplossing op losse schroeven. De Orde van Frans- en Duitstalige advocaten en enkele mensenrechtenorganisaties en een lokale afdeling van Vlaams Belang stapten naar het Grondwettelijk Hof, dat op zijn beurt aan het Europese Hof een vraag om verduidelijking over de regels stelde.

Uit dat antwoord blijkt nu dat een algemene opslag simpelweg niet mag, waardoor het Grondwettelijk Hof de Belgische wet meer dan waarschijnlijk zal vernietigen. De vraag is wat de impact zal zijn op toekomstige strafonderzoeken. ‘Ik vrees dat we een probleem hebben’, tweette onderzoeksrechter Philippe Van Linthout alvast vanochtend.

Bron » De Standaard