Het lijkt wel of de Bende in 1983 in winterslaap ging om medio 1985 brutaal te ontwaken. Wat de Bende bezield heeft om tussen 83 en 85 in elk geval publiekelijk niets meer te ondernemen, is nooit opgehelderd. Maar dat ze in die tussentijd hun agressiviteit niet afgeleerd hebben, wordt helaas wel duidelijk. In 1985 duikt de Bende weer op. En zij niet alleen.

Walibi – Waver, 15 augustus 1985

15 augustus: die toeristische topdag gaat geldkoerier Willy Pans met de dagopbrengst van het pretpark Walibi naar de bank. Ver geraakt hij niet. Drie onbekenden wachten hem onderweg op. De man wordt “professioneel” geliquideerd met schoten in het hoofd, van dichtbij afgevuurd met een 9 mm pistool Heckler & Koch.

De speurtocht naar het wapen leidt de rechercheurs naar Luxemburg, waar blijkt dat een zekere Van Vliet het gekocht heeft. Van Vliet is een pseudoniem dat eerder al gebruikt werd door Madani Bouhouche om onder andere garageboxen te huren. Maar hij heeft een alibi. Hij zou die dag zijn gaan diepzeeduiken.

Deze feiten doen denken aan de overval op geldkoerier Francis Zwarts (zie aflevering 1). Het lijkt erop dat ook deze overval enkel uitgevoerd is voor het financiële gewin. De activiteiten van de Bende kosten natuurlijk geld. Denk aan het huren van garages, aankopen van wapens en betalen van uitvoerders.

In kringen van speurders wordt aangenomen dat deze roofmoord tot doel had de Bendeactiviteiten te financieren. Het blijft de vraag hoe het duo Bouhouche-Beijer naar schatting in totaal zo’n 1 miljoen frank (25.000 euro) uitgaf, gespreid over acht jaar, voor de huur van boxen en flats alleen.

Litton – Evere, 2 oktober 1984

In de aflevering van vanavond worden archiefbeelden getoond van de aanslag van de CCC op het Amerikaanse elektronicabedrijf Litton Business International in Evere. Dat bedrijf produceerde besturingssystemen van NAVO-kruisraketten. Om die reden werd het door de CCC geviseerd.

CCC staat voor Cellules Communistes Combattantes. Het is een extreemlinkse terreurorganisatie die in ons land in 1984 en 1985 zo’n 25 aanslagen zal uitvoeren. In principe kondigden ze hun aanslagen aan, maar dat liep fout op 1 mei 1985. Bij een aanslag op het kantoor van de werkgeversorganisatie VBO zullen die dag twee brandweerlieden om het leven komen.

Op 16 december 1985 worden vier leden van de CCC opgepakt in een fastfoodrestaurant in Namen. Een van hen is het enige vrouwelijke lid, Pascale Vandegeerde (in de reeks wordt die rol vertolkt door de vriendin van Vicky Verhellen). Pascale Vandegeerde wordt samen met de drie andere CCC’ers veroordeeld (in het najaar van 1988) tot levenslange dwangarbeid. Ze overleed onlangs.

Het verband tussen de CCC en de Bende is opnieuw voorwerp van hypotheses. Sommige waarnemers vinden het minstens vreemd te noemen dat de CCC actief werd in de periode dat de Bende stillag. Moest het extreemrechtse geweld (Bende) dan aangevuld worden door extreemlinks geweld (CCC), waardoor de strategie van de spanning ten top gedreven werd? En was het extreemlinkse geweld niet precies het bewijs dat het “rode gevaar” wel heel erg acuut was?

Nog een stap verder in die hypothese is de suggestie, zoals ook gedaan in de reeks, dat de CCC een creatie is van de Belgische Staatsveiligheid. Maar, het kan niet voldoende herhaald worden: dit zijn allemaal zuivere hypotheses. Er is geen enkel concreet bewijs voor. Al levert het natuurlijk wel voer op voor spannende scenario’s. In de Belgische realiteit van 1985 leverde het geweld echter vooral veel angstgevoelens op bij de bevolking, of het nu van links of van rechts kwam.

Maskers

Een aantal overvallen van de Bende werden uitgevoerd door mannen die een bivakmuts of een rubberen carnavalsmasker droegen. Daarop zijn niet echt vrolijke gezichten te zien, wel de angstaanjagende uitdrukking van bijvoorbeeld een oude verrimpelde man.

In één geval is er sprake van een masker met de beeltenis van de Franse ex-president Jacques Chirac. Ook dat is weer voorwerp van allerlei speculaties, al kan het natuurlijk ook zo eenvoudig zijn dat sommige maskers op dat moment gewoon in de aanbieding waren.

In de reeks wordt ook het personage Patrick opgevoerd. Het is moeilijk om aan te nemen dat de scenarist hier niet Patrick Haemers mee bedoelt, destijds een notoir figuur in de Brusselse onderwereld. De bende van Patrick Haemers pleegde tal van bloedige overvallen en ontvoerde later ook ex-premier Paul Vanden Boeynants, de politicus die al herhaaldelijk ten tonele werd gevoerd meer bepaald in de rol van corrupt en extreemrechts zakenman/politicus.

Interessant in dit verband is een vondst in het kader van het onderzoek-Haemers. Eind jaren 80 vindt men in een garagebox in Ukkel – die door de bende Haemers gebruikt werd als opslagplaats – een aantal gelijkaardige maskers. Daarop staat de afbeelding van mensen als de Franse ex-president Giscard d’Estaing, de Franse communistische leider Marchais, maar ook de kunstenaar Salvador Dalí. De makers van de succesvolle Netflixreeks Casa del Papel waren dus blijkbaar niet de eersten die Dalí’s masker gebruikten.

Abortus

Een wat aparte verhaallijn in “1985” is de relatie tussen rijkswachter Marc De Vuyst en de idealistische studente rechten Vicky Verhellen, die inmiddels advocaat-stagiair geworden is. Vicky Verhellen geraakt zwanger en overweegt een abortus. Die overweging was naast andere principes ook om legale redenen niet evident.

In de jaren 80 was abortus immers nog een misdrijf, en in die periode werden verschillende abortusprocessen gevoerd. Artsen, verplegend personeel en patiënten werden wegens de uitvoering van vrijwillige zwangerschapsafbreking voor het gerecht gedaagd en veroordeeld. Op opzettelijke vruchtafdrijving stonden straffen tot twintig jaar cel of vijftien jaar dwangarbeid.

Pas in 1990 volgde er in België een wetswijziging die abortus (gedeeltelijk) uit het strafrecht haalde.

Delhaize Eigenbrakel + Overijse, 27 september 1985

De tweede, gewelddadige golf van Bende-feiten start met een dubbelslag. Alsof de bende zich dubbel moet bewijzen. Op 27 september 1985 worden kort na elkaar de Delhaizes van Eigenbrakel en Overijse overvallen.

De scene is hartverscheurend. Een kind speelt op de parking wanneer, iets na 8 uur ’s avonds, drie gewapende mannen en getooid in lange jassen, de parking van de Delhaize betreden. Het kind wordt vastgegrepen en onder schot gehouden. Zo lopen ze samen naar het grootwarenhuis.

Een klant, Ghislain Platane, wordt aan de ingang onmiddellijk neergeschoten. De daders gaan met het kind als gijzelaar naar binnen. Klanten, opgeschrikt door de geweerschoten, proberen zich tussen de rekken te verbergen.

Een andere klant, Roger Engelbienne, biedt zichzelf aan om hem als gijzelaar te nemen en het kind te laten gaan. Hij wordt koelbloedig neergeschoten. Terwijl twee daders het geld uit de kassa’s eisen, blijft een derde op de uitkijk staan.

De zaakvoerder wordt verplicht de brandkoffer te openen. Dat lukt niet. De telefoondraden worden losgetrokken, er wordt op de meubels geschoten en op zich verstoppende klanten in het grootwarenhuis. De paniek is totaal.

De daders verlaten samen met het kind als gijzelaar de winkel. Op de parking schieten ze herhaaldelijk op een bestelwagen. Daarin zit Bozidar Djuroski die wacht op zijn winkelende echtgenote en dochter. De man is op slag dood.

De daders stappen in hun VW Golf GTI. Hun buit: 776.000 fr. (19.236 euro). Om iets na acht uur ’s avonds rijden ze weg, de taalgrens over, om te arriveren in Overijse. Het grensdetail is niet onbelangrijk, want Eigenbrakel en Overijse liggen in een andere communicatiezone van de politiediensten. Veel kostbare tijd gaat op deze manier verloren.

Het is 20.35 uur. Opnieuw parkeert dezelfde Golf GTI zich. De drie mannen stappen uit het voertuig. Een vergelijkbare modus operandus voltrekt zich.

Drie kinderen spelen met hun fiets op de parking. Twee jongens rijden weg. De derde jongen, Stefaan Noté (14) stapt van zijn fiets. Hij wordt koelbloedig neergeschoten met een riotgun.

Men neemt ook opnieuw een gijzelaar, Luc Bennekens (31), als menselijk schild. Bennekens was affiches aan het plakken voor de verkiezingscampagne van zijn vader, CVP-gemeenteraadslid in Overijse. De overvallers stappen het grootwarenhuis binnen en bevelen de klanten om op de grond te gaan liggen. Kassiersters worden gesommeerd het geld af te geven. Om hun woorden dodelijke kracht bij te zetten wordt een van hen, Rosa van Kildonck (37), met een schot door het hoofd afgeknald. Jean-Pierre Busiau, een klant, ondergaat hetzelfde lot.

Ook de zaakvoerder wordt in zijn kantoortje opgezocht en opnieuw slaagt men er niet in de kluis te openen. De overvaller neemt dan maar de minikoffer met het kleingeld mee.

Samen met de gegijzelde persoon verlaten ze de winkel. Op de parking wordt er nog geschoten op een auto met een wachtende inzittende, maar deze chauffeur slaagt erin zijn voertuig te verlaten en te ontsnappen aan de daders.

De doden zijn nog niet allemaal geteld. Op de parking vindt de rijkswacht nog het lichaam van de gegijzelde Luc Bennekens.

Wie ook niet aan de dood ontsnapt, is Leon Finné. Finné was de bankier én tipgever van de rijkswacht, het personage dat in aflevering 5 in de verf gezet werd. Uit het onderzoek blijkt dat eerst twee schoten in zijn richting werden afgevuurd. Dan kwam de moordenaar dichterbij, draaide het lichaam om en vuurde nog eens negen kogels af. Alsof dood niet dood genoeg kan zijn.

Het voedt de hypothese dat sommige slachtoffers van de Bende niet zonder meer toevallige slachtoffers zijn, maar bewust uitgekozen doelwitten. En zo voedt het verhaal van de Bende tegelijk zichzelf tot een dossier van inmiddels enkele honderdduizenden pagina’s en een bibliotheek vol met Bendeboeken. Tel nu daarbij ook nog “1985”.

Bron » VRT Nieuws

De aflevering van vanavond van de fictiereeks “1985” start met een erg gewelddadige scène. Op een vrijdagavond, opnieuw rond sluitingstijd, wordt een overval gepleegd op de Delhaize in Beersel. De gangsters, onder wie twee grote en breedgeschouderde types, stelen zo’n 30.000 euro en laten een spoor achter. Politie en justitie brutaal provoceren en ze op het (verkeerde) spoor zetten, het lijkt het handelsmerk van de Bende te zijn.

Delhaize – Beersel, 7 oktober 1983

Als de openingssequentie van vanavond al zo schokkend is voor de kijker, wat moet het dan geweest zijn voor de winkelende bezoekers van de Delhaize aan de Steenweg op Ukkel die 7e oktober 1983?

Het is 19.50 uur, kort voor sluitingstijd, als een zwarte Golf GTI met hoge snelheid de parking komt opgereden. De realiteitszin van de makers van “1985” blijkt uit de details van deze sequentie. De nummerplaat van de VW Golf in beeld (FKG-991) verschilt slechts miniem van de werkelijke nummerplaat (FGK-991) van de gestolen wagen. Al zou bij de feiten in Beersel een andere nummerplaat gebruikt zijn. Die laatste informatie verscheen in een opsporingsbericht dat in 2018 nog verspreid werd.

Drie mannen stappen uit. De eerste die ze vastgrijpen is een jobstudent die de winkelkarretjes van de parking bij elkaar aan het plaatsen is. Hij krijgt een riotgun in zijn hals geplaatst en wordt zo als gegijzelde mee de winkel binnengenomen.

Twee kassiersters worden in het Frans toegeschreeuwd dat ze de inhoud van de elf kassa’s in een vuilniszak moeten stoppen. De jobstudent zit onder bedreiging van het vuurwapen op handen en knieën. Er wordt gebruld, er wordt geschreeuwd, er wordt geschoten. Gerant Freddy Vermaelen komt, opgeschrikt door de paniek, uit zijn kantoortje, maar wordt onmiddellijk afgemaakt. Later, in 1985, zal blijken dat hetzelfde wapen nog opnieuw door de Bende gebruikt zal worden.

Het is een indicatie dat de Bende niet op een traditioneel criminele wijze werkt. In een criminele logica doe je er alles aan om sporen te wissen. De Bende doet haast ostentatief het tegenovergestelde: ze laten hun handtekening achter.

Het trio verlaat met de jobstudent als gegijzelde de supermarkt. Ze stappen in en, niet onbelangrijk, een van hen doet dat via het achterportier. De achterbank wordt ter plekke achtergelaten. De jobstudent ligt op de parking waar hij luttele minuten eerder nog ijverig aan het werk was. Hij heeft het overleefd, maar is wel totaal getraumatiseerd.

In het signalement dat door de onderzoeksrechter verspreid wordt kort na de feiten is er sprake van “reuzen”. De mannen verbergden zich achter maskers en lange donkere kapmantels. Die outfit draagt bij tot de panische sfeer onder de bevolking die de Bende creëerde.

Alle warenhuisketens zullen op dinsdag 13 oktober 1983 een paginagrote advertentie plaatsen.

Het tipgeld ligt er nog steeds. Madame Soleil, fantasten, wakkere burgers, gevangenen, premiejagers… allemaal boden ze zich aan. Maar in 30 jaar kwam er geen enkele waardevolle informatie binnen. Ook dat zegt iets over de Bende. In het criminele milieu maakt grof geld makkelijk loslippig. Dat ook vanuit (ordinaire) criminele kringen niets gelost werd, wijst op de geslotenheid van de Bende. En, afgezien van het gruwelijke karakter van de feiten, zegt het ook iets over het professionalisme van de Bende.

In dat verband wordt er soms gewezen op de celstructuur van de Bende. In die hypothese gaat men ervan uit dat er eigenlijk verschillende cellen (verschillende bendes) opereerden. Die respectievelijke bendes wisten niet van elkaars bestaan, laat staan dat ze mekaar kenden, en opereerden dus naast elkaar. Maar ze werden wel aangestuurd door enkele individuen. Alleen die individuen hielden het overzicht en zij bepaalden het hogere doel van de Bende.

Auberge des Trois Canards – Ohain, 2 oktober 1983

Pas na de aanslag in Beersel wordt er een verband gelegd met de feiten van vijf dagen eerder in het gereputeerde restaurant Les Trois Canards (Ohain). Daar zal in de nacht van 1 op 2 oktober, na sluitingstijd, een merkwaardige overval plaatsvinden.

De uitbater, Jacques Van Camp, eet na de late avonddienst nog iets met zijn familie en enkele personeelsleden. Maar als hij later twee jobstudentes naar huis wil brengen, staan enkele gangsters hem op de parking op te wachten. Jacques Van Camp wordt koelbloedig vermoord.

De daders dragen rubberen carnavalmaskers met het gezicht van een oude man met scheefstaande tanden en uitpuilende ogen. Ze gaan terug naar binnen en eisen de autosleutels.

Zonder buit maar wel met de rode VW Golf GTI van de dochter van het slachtoffer vertrekken ze. De veel duurdere Porsche, die ernaast geparkeerd staat, wordt beschoten net zoals de andere wagens op de parking.

I love Australia

Het wapen waarmee Van Camp is neergeschoten is een van de wapens die de Bende meenam van een van de rijkswachters bij de Colruyt in Nijvel (zie aflevering 5). En nog een merkwaardig verband: de rode Golf GTI zal zwart overschilderd worden en is, zo blijkt dus, de wagen van de overval op de Delhaize in Beersel. Op de ruit kleeft een sticker: “I love Australia”.

Als het al niet om dezelfde daders gaat, is er tussen al de feiten die toegeschreven worden aan de Bende, zeker wel een verband te leggen via de wapens en de voertuigen. Bovendien opereert men letterlijk over de grenzen van de territoriale bevoegdheden van het toenmalige politie- en justitielandschap.

Het lijkt erop dat de Bende de zwakke plekken van het overheidssysteem kent en exploiteert. Vicky Verhellen, een van de protagonisten uit 1985, drukt dit alles iets eenvoudiger uit: “Het zijn slimme klootzakken.”

In het onderzoek naar deze feiten wordt ook de gastenlijst van het restaurant onder de loep genomen. Die biedt een mooie staalkaart van de Brusselse beau monde en voedt pikante complottheorieën.

Zaten er wel eens aan de tafel: de toenmalige prins Albert samen met de moeder van Delphine Boël, minister van Defensie en ook premier Paul Vanden Boeynants, rijkswachtgeneraal Fernand Beaurir, maar ook bekenden uit de entourage van wapenhandelaar Juan Mendez en gangster Patrick Haemers (die overigens later Paul Vanden Boeynants zal ontvoeren). We schreven het al eerder: alle ingrediënten zijn aanwezig om er een wild verhaal van te maken. Helaas is tot op de dag van vandaag nog niet duidelijk wat waar is en wat niet.

Juwelierszaak – Anderlues – 1 december 1983

Bij deze overval worden twee mensen gedood: het Poolse echtpaar Jean Szymusik en Maria Krystina Slomka. Hun twee dochters, Sylvie (16) en Carine (12), zijn op het moment van de feiten op de eerste verdieping aan het studeren.

Het is opnieuw de zwarte Golf GTI (zie hoger) die gebruikt wordt om de vermoedelijke drie daders te vervoeren. De overvallers stappen de winkel binnen en openen onmiddellijk het vuur. Man en vrouw worden afgemaakt. De buit is erg pover: juwelen en horloges ter waarde van ongeveer 140.000 frank (3.470 euro).

In de tijdslijn valt iets op. In december 1993, moment van deze overval, zitten al een aantal Borains (zie aflevering 5) in de cel op verdenking van betrokkenheid bij de Bende. Toch blijven de aanslagen voortduren. Sommigen zien hierin een signaal van de Bende. Een signaal waarmee ze aan de speurders duidelijk willen maken dat ze niet de juiste verdachten hebben. De triomfalistische toon waarop sommige magistraten spraken over een doorbraak in het onderzoek, werd door de Bende beantwoord met een omhooggestoken middenvinger.

Tegelijk vormt de dubbele moord in Anderlues een breuklijn in het Bendeverhaal. Voorlopig zal het geweld ophouden. Anderhalf jaar lang zal de Bende niets van zich laten horen.

Philippe De Staerke

Er is nog één figuur wiens naam valt: Philippe De Staerke. De Staerke is een figuur uit het zigeunermilieu die bij politie en justitie in de jaren 80 al lange tijd gekend is. Op zijn 13e wordt hij door de jeugdrechter al geplaatst in een instelling. Hij heeft een waslijst aan veroordelingen met betrekking tot drugsfeiten, wapenhandel en diefstallen op zijn naam staan.

De Staerke is een van de 38 medegedetineerden die op vrijdag 16 september 1983 kan ontsnappen uit de gevangenis van Doornik. Het was “de ontsnapping van de eeuw”. Lang heeft het niet geduurd. Op 5 oktober zal hij worden aangehouden. Hij wordt er in die tussentijd wel nog van verdacht betrokken te zijn bij de overval op de Auberge des Trois Canards en de moord op Jacques Van Camp. Tot een veroordeling hiervoor is het nooit gekomen.

Philippe De Staerke wordt beschouwd als leider van de bende van Baasrode. In die bende duiken nog andere namen op die later in verband zullen worden gebracht met de Bende (met hoofdletter), bijvoorbeeld Leopold Van Esbroeck en Dominique Salesse.

Vooral de cel Dendermonde onder leiding van onderzoeksrechter Troch werkt op deze piste. Onthoud de naam van De Staerke want zijn naam zal nog opduiken in de tweede golf van Bendefeiten die er zit aan te komen. “1985” wordt vanaf volgende week pas echt 1985.

Bron » VRT Nieuws

De jaren 80 waren ‘jaren van lood’, met aanslagen van de Bende van Nijvel en de dreiging van de Koude Oorlog, maar ook van rebellerende creativiteit. Ook dat komt in 1985 aan bod. Herkenbaar voor zij die erbij waren. ‘De spontaneïteit, de durf en de wildheid van die punkperiode, dat was geweldig.’

Voor een reeks die 1985 heet, was het niet geheel onlogisch geweest als ze opende met, we zeggen maar iets, archiefbeelden van de aanslag op de Delhaize van Aalst, of met de enscenering van een spectaculaire auto-achtervolging tussen de rijkswacht en de Bende van Nijvel. Maar, zoals u vast heeft opgemerkt: zo begint 1985 niet. 1985 begint met de stem van Vicky Vice (Mona Mina Leon), de fictieve radio-dj van de minder fictieve piratenzender FM Bruxel, die zich zorgen maakt over de staat van de wereld. Na de begingeneriek maakt de jonge Marc De Vuyst (Tijmen Govaerts) zich klaar om een laatste keer uit te gaan alvorens hij aan zijn opleiding tot rijkswachter begint. Hoe hij dat doet? Door zijn kont te schudden op de tonen van TC Matics ‘Oh La La La’.

Want ook dát waren de jaren 80, en dat weet niemand beter dan 1985-scenarist Willem Wallyn, die destijds op de Vrije Universiteit Brussel (VUB) rechten studeerde en eerder in deze krant vertelde dat hij die periode “zeer intens” had beleefd. “Dat zijn mijn studentenjaren. Met een moeilijk te beschrijven angstklimaat. Het was heftiger dan je je vandaag kunt inbeelden. Er was angst voor de atoombom, voor agressieve rijkswachters. En dan om de zoveel tijd dat nieuws op de radio. Dat er mensen zomaar waren neergeknald in de Delhaize. Het was een rare, schizofrene periode, met tegelijkertijd ook fantastische muziek.”

Eenzelfde herinnering vind je terug bij Luckas Vander Taelen, die in diezelfde periode geschiedenis studeerde aan de VUB en er de band Lavvi Ebbel oprichtte. “Als je in het weekend naar de Delhaize ging, stonden daar rijkswachters met mitrailleurs. Dat zijn beelden die ik nooit zal vergeten. Ik weet nog dat ik naar de Franse radio aan het luisteren was, toen ik hoorde over een aanslag in ‘une ville près de Bruxelles’. Dat was de aanslag in Aalst, waar ik vandaan kom. Mijn moeder woonde daar nog. Het kwam allemaal heel dichtbij, het voelde heel bedreigend.”

Creatief

Pluis er de geschiedenisboeken of Wikipedia-pagina’s op na, en je komt onder het lemma ‘jaren 80 in België’ al snel uit bij data en feiten over aanslagen van de Bende van Nijvel en de Cellules Communistes Combattantes (CCC), over de regeringen van Wilfried Martens (negen stuks in totaal) of over het ontstaan van de taalgemeenschappen. Maar die jaren waren in België, en specifiek in Brussel, ook een ongebreideld creatieve periode. Waarin Marc Didden (Brussels by Night, 1984) en Dominique Deruddere (Crazy Love, 1987) hun eerste films maakten. Waarin choreografen als Anne Teresa De Keersmaeker en Wim Vandekeybus internationaal hoge ogen wierpen. En waarin radiopresentator Gust De Coster de term ‘belpop’ bedacht als parapluterm voor een nieuwe golf in de Belgische muziek. Van TC Matic over Front 242 tot Red Zebra.

De Coster was een van de presentatoren van FM Bruxel. Wallyn en Vander Taelen werkten er ook aan mee, net als Deruddere en Arbeid Adelt!-frontman Marcel Vanthilt – zij presenteerden samen het programma Met een stijve naar het front. “FM Bruxel is heel aanwezig in de reeks, waarbij de presentatrice haar hart lucht op de radio”, ziet Vander Taelen. “Dat wás ook echt zo. Wij maakten samen persoonlijke en vaak krankzinnige programma’s. Mijn schuilnaam was Luckas Losbol. Wat je ook ziet in de serie, is hoe de rijkswacht die radio’s opspoorde. Ik denk dat de installatie van FM Bruxel toch een paar keer in beslag is genomen. Dat kun je aan de jonge generatie nog maar moeilijk uitleggen, dat het illegaal was om zomaar radio te maken. Dat waren heel andere tijden.”

“De jingles die je in de serie hoort, heb ik ingesproken”, vertelt Vanthilt. “De allereerste versie van FM Bruxel, die bestond eigenlijk maar uit drie man. Wij namen ons programma op op woensdagnamiddag, op cassettes. En die speelden we zondagavond af, vanachter de verwarmingsketel in de kelder van een gebouw in Laken. Met een timer. Niemand was daarbij, want die radiozender was hoogst illegaal.” Dus: “Het decor van FM Bruxel klopt niet helemaal, maar dat maakt niet uit.”

Het einde van het helaal

Het team achter 1985 is nochtans vér gegaan om het Brussel van 1985 te recreëren. “Ik ben zelf geboren in 1986”, legt production designer Stijn Verhoeven uit. “Ik heb die periode dus helemaal niet meegemaakt, en hetzelfde geldt voor regisseur Wouter Bouvijn en director of photography Wim Vanswijgenhoven. We hebben dus heel veel research moeten doen – gelukkig is er veel te vinden over de periode van de Bende van Nijvel. En mijn ouders en grootouders hadden nog veel fotoalbums. Willem ook.”

Een groot deel van 1985 speelt zich af aan de Boulevard Général Jacques in Etterbeek. Aan de ene kant van de straat ligt de campus van de VUB, aan de andere de rijkswachtkazerne. “Voor de buitenkant van die gebouwen hebben we moeten zoeken naar hoeken en steegjes die werkten om het in beeld te brengen zoals het toen was. Maar veel is onbruikbaar. De kazerne is de laatste jaren omgevormd tot een gebouw met ateliers voor kunstenaars. Qua interieur hebben we veel moeten recreëren. Er waren nog wel gangen met de juiste deuren, maar vaak waren de muren dan beklad met graffiti. Dan moet je schilderen en de ruimte aankleden met de juiste meubels. De meeste sets zijn volledig gerecreëerd.”

Het heeft wel het beoogde effect bij hen die zich de Brusselse jaren 80 herinneren. “Qua decor en tijdsgeest klopt het helemaal”, vindt Vanthilt. “En ik vind het altijd leuk om de auto’s van toen terug te zien. Kijk, een Ford Taunus! En op een bepaald moment hebben ze het over een Volkswagen Santana, en ik dacht: daar heb ik nu nog nooit van gehoord. En net daarna zeggen ze dat er maar 400 van verkocht zijn. Dan denk ik: ah ja, dat klopt dus óók.”

Verhoeven: “Er zijn redelijk wat forums van oldtimer-liefhebbers, en je vindt hen ook in Facebook-groepen. Net zoals er heel wat mensen en organisaties zijn die veel dingen van de rijkswacht bijhouden – ook wagens. In mijn ploeg zit er een persoon die zich alleen maar met de auto’s heeft beziggehouden en annonces op fora plaatste. Als je dan de Bende van Nijvel vermeldt, komt er veel reactie. En via via kom je dan soms bij de jackpot terecht, zoals iemand met vier rijkswachtmoto’s.”

Nog een trip down memory lane: de etablissementen die de personages bezoeken. “Ik zag vorige week een scène waarin the good cop café Falstaff binnenwandelt”, zegt Vanthilt. “Ik dacht: godmiljaar, hoeveel avonden hebben we daar niet gesleten? Ik herinner me een avond dat ik daar zat met Arno – heel af en toe, als hij niet moest optreden, rookte hij weleens een jointje, en die avond had ik per uitzondering meegedaan. Dus we waren allebei een beetje stoned. We zijn toen samen een filosofische uiteenzetting begonnen over het einde van het heelal. Na twee uur moesten we stoppen omdat ik toch een beetje begon te flippen. Het einde van het heelal is al redelijk heftig als je niet stoned bent.”

“De Falstaff was in die tijd dé plek waar iedereen zat. Want in het centrum van Brussel was er verder niks. L’archiduc, wat later eigenlijk de tweede huiskamer van Arno is geworden, werd toen uitgebaat door de weduwe van Stan Brenders, de jazzmuzikant die de L’archiduc had opgericht. Zij deed eigenlijk alleen open voor persoonlijke vrienden, anders kwam je daar niet binnen. Pas later is dat een hippe kroeg geworden. En de AB, dat was toen een oude theaterzaal die op instorten stond en waar je nu en dan een fuif organiseerde – dat was nog niet de concertzaal die het nu is.”

Frieten op de campus

Concerten van iconische artiesten als Television, Echo & The Bunnymen en Elvis Costello vonden in die tijd gewoon plaats op de universiteit. “Op de ULB was een auditorium, de Paul Emile Janson-zaal, waar concerten werden georganiseerd. Ik heb daar Patti Smith gezien, Talking Heads, de Ramones. In een auditorium voor studenten”, herinnert Vanthilt zich. “Op de VUB was er nadien Aula Q. Daar heb ik zelf nog optredens georganiseerd, van TC Matic, van De Kreuners, van Lavvi Ebbel.”

Vander Taelen: “In Aula Q heb ik zelf nog opgetreden. Dat waren toffe avonden. Er waren toen niet veel mogelijkheden om op te treden in Brussel. Concerten op de VUB waren zeker niet uitzonderlijk.”

Rijkswachters waren er evenwel niet welkom. “Er zit in de reeks een beeld van het administratief gebouw van de VUB, de ‘camembert’, met een studentenpiket voor de deur”, legt Vanthilt uit. “De politie kwam daar niet. Dat zij op de campus kwamen was onwettelijk. En als er een rijkswachter in burger kwam, werd die gezien als een spion.”

Vander Taelen: “Ik herinner me nog een betoging tegen de verhoging van het inschrijvingsgeld in 1978, en een bijeenkomst op de campus. Ik had toen op de campus een camionette van de rijkswacht zien staan. Toen ik dat tegen de rest zei, vlogen de radicalen daar naartoe. Maar uiteindelijk bleek dat ze gewoon in het geniep hun frietjes aan het eten waren (lacht).”

De nabijheid van de kazerne en de universiteit leidde wel vaker tot vreemde spanningen, ook na studentenbetogingen tegen de optrekking van het inschrijvingsgeld of tegen de plaatsing van kernwapens in Kleine-Brogel. “Dat waren stevige, heftige toestanden, met traangas, met een waterkanon, met stenen die door de lucht vlogen”, herinnert Vanthilt zich. “En achteraf moesten de studenten en die rijkswachters dan terug naar de Général Jacques, arm in arm, bij wijze van spreken. Er werd bijna ‘allez, tot volgende week!’ gezegd (lacht). Maar het heeft toen wel gespannen, tussen studenten en de rijkswacht.”

Vander Taelen: “Bij de studentenbetogingen van toen zaten ook trotskisten en mensen van Amada (de voorloper van de PVDA, EWC). Die betogingen werden dus heel serieus genomen en grondig voorbereid. Sommige militanten namen knikkers mee in hun zak, om paarden van de rijkswacht te doen struikelen. Of ze droegen een motorhelm, omdat fascisten hen de kop insloegen. Ik ben ook tegen de fascisten gaan betogen, maar ik ben nooit zo extreem geweest. Een helm dragen, dat vond ik toch al een provocatie, alsof je wilde dat ze je kop zouden inslaan.”

Vanthilt: “Toen leefde het idee dat je móést protesteren tegen het grote onrecht. Ook al geloofde niemand echt dat er een zot op de knop zou drukken. Er was een soort algemene psychose over de Koude Oorlog en het einde van de wereld, maar op de een of andere manier leek dat meer op een film. Nu zit er echt een gek met zijn vinger op de knop, en iedereen vindt dat normaal. Ik vind dat angstaanjagend. In de jaren 80 werd er geprotesteerd tegen de atoombommen die in Kleine-Brogel werden geplaatst. Nu liggen die kernkoppen daar al veertig jaar, en geen haan die ernaar kraait. Niemand ligt er wakker van.”

Er is dan ook best veel veranderd sindsdien. Op kleine en op grote schaal. “In de jaren 80 stonk het echt in de hogere echelons van de samenleving, de rijkswacht, de politiek. Dat stonk allemaal uren in de wind, was iets structureels. Dat zou vandaag niet meer kunnen. Nu komen ze daar niet meer mee weg, dat soort zaken wordt uitgespit”, ziet Vanthilt. “Vanaf 1987 of 1988 kwam ook de yuppiecultuur. De hippies van vroeger verdwenen. ‘Fuck al dit naïeve gedoe, ik ga gewoon carrière maken en zo veel mogelijk geld verdienden’ – die houding. De crisisjaren van de jaren 70 waren toen ook voorbij – de economie draaide goed genoeg opdat jonge mensen carrière zouden kunnen maken. Terwijl mensen vroeger filosofie of sociologie studeerden en er al van uitgingen dat ze nadien aan de dop zouden zitten, want er was toch geen werk.

“Wat mij vandaag het meest irriteert, is mijn smartphone. Want ik ben daar heel afhankelijk van, dat ding bepaalt heel mijn leven. Als ik nu naar 1985 kijk, denk ik: hoe deden wij dat vroeger? Niemand was eigenlijk bereikbaar, en toch bereikten we elkaar. Daar heb ik wel heimwee naar. Of het gevoel wanneer je ’s avonds thuiskomt en het lichtje ziet knipperen op het antwoordapparaat van je telefoon. Dan wist je: ik heb nog drie berichten. Nu krijg ik héél de dag door berichten.”

“Het was een heel woelige periode”, besluit Vander Taelen over de periode rond 1985. “Nu is het veel kalmer, op lokale schaal toch. Toen stond het land op instorten. Maar de spontaneïteit, de durf en de wildheid van die punkperiode, dat was geweldig. Iedereen maakte muziek, ook al kon je geen muziek spelen. En Crazy Love en Brussels by Night, de debuutfilms van Deruddere en Didden, daar zat ook punk in. Als ik nu naar de radio luister, denk ik: het klinkt allemaal zo glad. Toen was het pure waanzin. Die sfeer was eigen aan die tijd. En dat mis ik wel.”

Bron » De Morgen | Ewoud Ceulemans

Dik over het miljoen kijkers lokt 1985 wekelijks. En daar is Hilde Geens (77), onderzoeksjournaliste en auteur van een boek over De Bende van Nijvel, heel blij om. ‘De enige manier waarop we ooit de waarheid zullen krijgen, is door onderzoek.’

Kan de populariteit van de serie en interesse van het brede publiek een impact hebben op het onderzoek?

“Ik denk dat wel, ja. Mijn ervaring met politie en magistratuur is toch dat wanneer er aandacht is voor een dossier in de pers, ze extra gemotiveerd zijn om resultaat te boeken.”

U heeft het strafdossier van de Bende van Nijvel zelf ingekeken en eerder al gezegd dat u er zeker van bent dat het onderzoek met opzet onklaar gemaakt is, door de rijkswacht zelf. Waarom?

“Niet door dé rijkswacht maar door een stel rijkswachters. Je zou bijvoorbeeld verwachten dat zo’n belangrijk dossier zorgvuldig bewaard en bewaakt wordt. In werkelijkheid is het al lang niet meer compleet. Intussen zou het gedigitaliseerd zijn.”

“Het dossier telt miljoenen pagina’s, maar dat zijn dus resterende brokken. De naam Robert De Vos zegt u wellicht niets? Die man is jarenlang beschuldigd geweest van betrokkenheid bij de roofmoord bij wapenhandel Dekaise in Waver, maar niemand weet waarom. Heel dat dossier is gewoon verdwenen.”

“Ik kreeg toelating van het parket-generaal om het strafonderzoek van de politie in te kijken in de zaak-François, die het onderwerp was van mijn laatste boek. Ik was zo blij als een kind. Maar dan bleek niemand dat dossier te kunnen terugvinden. Na lang zoeken zijn wel zes of acht dozen opgeduikeld met het parketdossier, maar dat was een puinhoop. Mappen zonder voorblad, stukken pv waar pagina’s in ontbraken, handgeschreven en moeilijk leesbare verslagen van de procureur. Toen ik al vijf maanden in die rommelpot zat te woelen, kreeg ik bericht dat Marianne Cappelle, de magistrate die het onderzoek naar de Bende nu leidt, het strafdossier-François bij het onderzoek naar de Bende van Nijvel gevoegd heeft. Maar ondertussen weet ik dat ook dat strafdossier onvolledig is.”

Wie was volgens u de Bende van Nijvel?

“Dé Bende bestaat volgens mij niet. Er zijn een dertigtal verdachten die er mogelijk deel van uitmaakten, en in diverse netwerken samenwerkten. Er zijn natuurlijk de centrale figuren: de twee ex-rijkswachters Robert Beijer en Madani Bouhouche, de broers De Staerke. Tegen hen zijn zeer sterke aanwijzingen. Maar ze zijn niet de enigen. Het boeltje wordt bij mekaar gehouden door de wapens die gebruikt werden bij de aanslagen.”

In de serie 1985 wordt ook sterk de nadruk gelegd op de link met de pseudomilitaire organisatie Westland New Post en extreemrechts.

“Ik weet dat Willem Wallyn (scenarist van ‘1985′, AVB) sterk gelooft in de theorie van de spanning. Ik heb daar vroeger ook in geloofd. Het idee dat de aanslagen van de Bende er kwamen om aan te tonen dat de politie en justitie niet opgewassen waren tegen de zware misdaad en dat ze versterkt moesten worden. Maar ik heb nog nooit zelfs maar de ontwikkeling van een spoor gezien dat daar een bewijs voor zou vormen. Er zijn effectief meer middelen gekomen, maar vooral pas na de zaak-Dutroux. En er is toch niemand die gaat beweren dat Marc Dutroux meisjes verkracht en vermoord heeft om de rijkswacht sterker te maken?”

Er wordt gewerkt aan een wetswijziging waardoor de zaak niet zal kunnen verjaren in 2025. Sommigen geloven dat net dat zal beletten dat de waarheid ooit aan het licht komt.

“Grote onzin, vind ik dat. Kijk naar Robert Beijer. Hij heeft bekend dat hij deelgenomen heeft aan de aanslag op majoor Herman Vernaillen en die bovendien heeft georganiseerd. Maar hij geeft geen enkel detail waar je onderzoek naar zou kunnen doen. Dus is dat dan waar? Zulke bekentenissen, daar heb je niks aan. Denk aan Bonkoffksy (oud-rijkswachter die op zijn sterfbed bekende dat hij lid was geweest van de Bende van Nijvel, maar dat bleek na onderzoek niet zo te zijn, AVB).”

“Weet je dat er intussen 134 mensen bekend hebben dat ze destijds de Zweedse premier Olof Palme vermoord hebben? Aan bekentenissen alleen heb je niks. De enige manier waarop we ooit de waarheid zullen krijgen, is door onderzoek. En er zijn nog steeds onderzoeksdaden die nog niet gebeurd zijn.”

Zoals?

“Ik ken bijvoorbeeld iemand uit de buurt van een slachtoffer die heel goed weet waarom een van de broers De Staerke jarenlang verdacht is geweest van de moord op de conciërge van het kasteel van Beersel. Maar die persoon is daarover zelfs nooit verhoord geweest.”

Waarom niet?

“Ik denk dat de speurders vandaag vooral praktisch redeneren. Er zijn zoveel fouten in het onderzoek gebeurd in de loop der jaren, een beetje advocaat gooit het meteen op procedurefouten wanneer het tot een proces komt. Ze weten dat ze bovenal onomstotelijke DNA- en andere bewijzen moeten hebben, met getuigenissen alleen gaan ze er niet komen. Ik begrijp dat ook. De verhalen die al onderzocht zijn, zijn al duizenden keren onderzocht en worden telkens anders. Maar het is zo frustrerend dat er nog steeds verhalen zijn die gewoon nooit onderzocht zijn.”

Heeft dat nog zin na veertig jaar? Niets zo feilbaar als het menselijk geheugen.

“Het zijn details die een verhaal maken. Er kan altijd een spoor inzitten.”

Bron » De Morgen