Zeventien jaar lang behandelde ze de zwaarste terreurdossiers. Sinds vorig jaar staat Ann Fransen als eerste vrouw ooit aan het hoofd van het federaal parket. ‘We merken een grote dreiging vanuit Rusland. Helaas zit de sectie georganiseerde misdaad op haar tandvlees.’
Er staat een mysterieus blinkend voorwerp op de vensterbank van haar kantoor, dat uitgeeft op de monumentale koepel van het justitiepaleis in Brussel. “Een dromedariszadel”, zegt Ann Fransen (55), sinds april aan het hoofd van het federaal parket. “Een cadeautje uit een van de Golfstaten.”
De samenwerking met het buitenland is een van haar prioriteiten. Dit jaar bleek al de meerwaarde. In maart zette het hoogste rechtscollege van de Emiraten het licht op groen voor de uitlevering van Nordin El Hajjioui (38), alias ‘Dikke Nordin van de Dam’. Deze maand werd ook de Antwerpse drugsbaron Othman El Ballouti opgepakt in Dubai, nog zo’n high value target.
“We hebben sinds 2021 een uitleveringsverdrag, maar met het federaal parket zetten we nu meer in op rechtstreekse contacten”, zegt Fransen. “Dat loont. Je kunt zoveel verdragen hebben als je wilt, als je de mensen niet kent, wordt het moeilijker.”
Misdaadbestrijding werd haar met de paplepel meegegeven. Ann Fransen is de dochter van Herman Fransen, de laatste commandant van de rijkswacht en, na de politiehervorming eind jaren 90, de eerste commissaris-generaal van de Belgische federale politie.
Zijn vader, haar grootvader, was brigadecommandant in Wolvertem. “Het was mijn droom om de eerste vrouwelijke rijkswachtofficier te worden”, vertelt Fransen. “Op mijn 18de nam ik deel aan het toelatingsexamen van de militaire school, maar ik ben medisch afgekeurd door een gebrek aan dieptezicht.’
Ze studeerde rechten, en na een korte periode als advocaat begon Fransen haar carrière als magistraat op het Brusselse parket. Bij de oprichting van het federaal parket in 2002 stapte ze over.
Fransen behandelde zeventien jaar lang de zwaarste terreurdossiers. In april legde ze de eed af als federaal procureur, de eerste vrouw ooit in die functie.
Uw eerste wapenfeit in de media was het stopzetten van het onderzoek naar de Bende van Nijvel. In het jaarverslag van 2023 was dat nochtans een topprioriteit.
“Dat dossier ís een topprioriteit, maar toen ik federaal procureur werd, bleek dat de onderzoeksrechter en de dossierbeheerder bij ons geen onderzoekshandelingen meer mogelijk zagen.”
“De beslissing was al voor mijn aanstelling genomen, maar ik vond het mijn taak om die boodschap zelf aan de slachtoffers te brengen. Ik denk dat iedereen toen heeft gezien hoe moeilijk ik dat vond. We hadden het heel graag anders gezien.”
Door de nieuwe wet kan het dossier niet meer verjaren en blijft het voor altijd geheim. Volgens sommige slachtoffers is dat een truc om de echte hooggeplaatsten een hand boven het hoofd te houden.
“Maar neen, de wet is er net gekomen om straffeloosheid tegen te gaan. In dit soort ernstige zaken kunnen we geen rust vinden tot de daders zijn gevonden en vervolgd.”
Wat kan het Bende-dossier dan opnieuw activeren?
“Een gouden tip, of iemand die op zijn sterfbed wroeging krijgt en toch nog iets zegt. Het maakt niet uit of dat nu een ooggetuige is, of een dader of iemand die maar vaag betrokken was. Om maar te zeggen: belangrijke en relevante informatie is nog altijd welkom. De burgerlijke partijen hebben trouwens de mogelijkheid om bijkomende onderzoeksdaden te vragen en ze zijn daar volop mee bezig. We wachten op de uitspraak van de kamer van inbeschuldigingstelling daarover.”
Welke andere accenten legt u dan uw voorganger?
“Als aanklager heeft het Guatemala-dossier grote indruk op mij gemaakt. In december vorig jaar heeft het hof van assisen in Leuven vijf voormalige machthebbers uit Guatemala veroordeeld tot levenslang voor misdaden tegen de mensheid. Ze zijn verantwoordelijk voor de dood van Vlaamse missionarissen van Scheut.”
“Die dossiers van internationaal humanitair recht liggen me na aan het hart. Het gaat over kernmisdrijven die raken aan het menszijn zelf. Als je ziet hoe de wereld vandaag in brand staat, moeten we ervoor zorgen dat we voor die dossiers genoeg capaciteit hebben.”
“Zo hebben we op dit moment twaalf dossiers over handlangers van de voormalige Syrische president Assad. Ik denk ook aan misdaden tegen de mensheid bij de jezidi-gemeenschap in Syrië en Irak.”
We zijn kampioen in veroordelingen voor het lidmaatschap van IS, maar er zijn er geen voor hun wreedheden zoals de slavernij van jezidi. Is dat ook geen vorm van straffeloosheid?
“Er is één dossier waar jullie over geschreven hebben dat recentelijk voor de raadkamer is geweest.”(De zaak-Sammy Djedou, een Belgisch IS-lid die door een jezidivrouw werd aangewezen omdat hij haar als slaaf zou hebben gehouden, EB/BS).”
Die dader is waarschijnlijk overleden, neen?
“In de processen over de foreign terrorist fighters zijn er een heleboel veroordelingen bij verstek geweest. We weten niet waar die daders zitten. We hebben een aantal onderzoeken nu met de dubbele kwalificatie: zowel terrorisme als internationaal humanitair recht. Maar of die verdachten nog in leven zijn, is niet duidelijk. Het is heel moeilijk om daar vanuit Brussel zicht op te krijgen.”
“Een ander accent dat ik wil leggen als federaal procureur heeft te maken met internationale samenwerking. In de strijd tegen de cocaïnemaffia hebben we daardoor al goede resultaten geboekt.”
Bedoelt u de aanhouding van ‘drugsbaron’ Othman El Ballouti begin december?
“Ik durf te zeggen dat die persoonlijke contacten een belangrijke rol hebben gespeeld. Volgend jaar willen we ook verder inzetten op de relatie met Turkije.”
Wisselen de drugsbarons de Emiraten in voor Turkije?
“Er is toch een vermoeden van een waterbedeffect: als je een crimineel fenomeen aanpakt, dan zal het zich verplaatsen. Zoals de drugstrafiek ook niet zal stoppen als we de grote havens onder controle hebben. Dan verschuift ze naar de kleinere havens.”
In de strijd tegen de cocaïnemaffia focussen we de laatste maanden sterk op de recuperatie van criminele vermogens. De winsten uit drughandel verdwijnen vaak naar het buitenland: naar Marokko, Albanië, de Emiraten. Elk land heeft andere wetten. In Marokko kon een verbeurdverklaring enkel bij een veroordeling voor financiering van terrorisme of witwassen. Zo leerden we dat we onze onderzoeken naar de in- en uitvoer van drugs beter anders opbouwen, door er bijvoorbeeld systematisch een witwasonderdeel bij te steken.”
“Met de Albanezen staan we een stap verder. De Albanese georganiseerde criminaliteit blijft terrein winnen. Dat bleek nog uit de kraak van de versleutelde berichtendienst Sky ECC. Speurders stuitten op schokkende berichten, waaruit bleek dat de bendes extreem geweld niet schuwen.”
“Wij gaan nu het geld achterna. Samen met de Albanese justitie stellen we een kader op voor het effectief ontnemen van vermogensvoordelen. Dat willen we ook in de Emiraten. We moeten er niet alleen voor zorgen dat ze de high value targets uitleveren, maar ook dat we hun illegale vermogens kunnen recupereren.”
Maar dat is voorlopig nog nooit gebeurd.
“Niet in de Emiraten, maar in Marokko is net een arrest geveld met een verbeurdverklaring. Ook in Albanië hebben we al successen geboekt.”
Glazen plafond
Er zijn niet enkel de buitenlandse geschenken, op haar bureau staat ook een glazen pot suikerbonen. Fransen werd in oktober oma van haar eerste kleinzoon, Arthur. “Ik zie hem helaas weinig”, zegt ze. “Af en toe speelt het wel door mijn hoofd: als ik deze job blijf doen, is die jongen straks 10 jaar en heb ik dat allemaal gemist.”
U bent de eerste vrouw aan het hoofd van het federaal parket. Hecht u daar belang aan?
“Ik vind dat toch een signaal. Er zijn al vrouwen naar mij toe gekomen, van de administratie tot magistraten, om te zeggen hoe blij ze zijn met mijn aanstelling. Een juriste zei me tijdens haar evaluatie dat het haar moed gaf. Ze zat zo vaak in de knoop met de opvang van haar kinderen, dat ze twijfelde over haar functioneren. Maar ik geef toe: ik heb mijn beslissing genomen op een punt dat mijn kinderen het huis uit waren.”
Uw voorganger, Frédéric Van Leeuw, kon nergens verschijnen, zelfs niet in de opera, zonder beveiliging. Is dat voor u ook zo?
“In de periode van de aanslagen was Frédéric heel zichtbaar. Hij kwam zelfs in de propagandavideo’s van IS. Vandaag is de situatie anders. Er is nu geen concrete dreiging waardoor ik beveiliging nodig heb.”
Onderzoeksrechter Philippe Van Linthout trok onlangs wel terecht aan de alarmbel. De georganiseerde criminaliteit is zo geëvolueerd dat nu ook journalisten, magistraten en anderen steeds meer het voorwerp worden van bedreigingen. We hebben op dat vlak nog een weg af te leggen. Er ontbreekt ook psychosociale ondersteuning van magistraten.”
Jullie doen de ergste moordzaken maar kunnen geen beroep doen op een psycholoog?
“Dat domein ligt zo goed als blank. Terwijl we met gruwelijke dossiers te maken krijgen. Ik ga niet onder stoelen of banken steken dat er af en toe wel tranen komen kijken bij deze job.”
Welke dossier blijft aan uw ribben kleven?
“De aanslagen in Brussel. Dat was van een ab-so-lu-te gruwel. Ik kreeg om 8 uur telefoon van de federale procureur. Op dat moment was er nog geen sprake van bommen, maar enkel van ‘ontploffingen’.”
“Toen ik op de luchthaven aankwam, was er pure chaos. Iedereen liep er door elkaar. Het eerste wat ik deed, was orde brengen, om zo snel mogelijk te achterhalen hoeveel daders er waren en hoeveel bommen. Dat lukte vrij goed, tot er iets voor 12 uur het bericht binnen kwam van een derde valies, vermoedelijk ook met explosieven.”
Hoe hebt u dat beleefd?
“Professioneel en doelgericht, denk ik. IJzig kalm, zeggen anderen. Er waren mensen die achteraf vertelden dat ze het vreemd vonden hoe rustig ik was. Ik beland op zo’n moment in een andere modus. Hoe groter de crisis, hoe kalmer ik word. Alsof ik oogkleppen op krijg en geen enkele emotie er nog doorkomt.”
“De klap komt dan iets later toch. Tijdens de afstapping (bij ernstige feiten gaan de parketmagistraat en de onderzoeksrechter de plaats van het misdrijf onderzoeken, EB, BST) heb ik gruwelijke dingen gezien. Lichamen die totaal onherkenbaar waren. Toen viel er voor het eerst binnen wat een drama daar gebeurd is.”
Heeft uw job uw mensbeeld veranderd?
“Ik heb het geluk dat ik van nature positief ben ingesteld. Ik ben wel nog meer belang gaan hechten aan democratische waarden en principes. Als je de gruwel ziet in dossiers van internationaal humanitair recht, waar ganse delen van een bevolking worden geviseerd, gefolterd en uitgeschakeld, dan is dat het enige antwoord. Ook als je ziet hoe we onder druk komen te staan van landen die niet eens zo ver weg zijn.”
Rusland, bedoelt u?
“We merken een grote hybride dreiging vanuit Rusland, gaande van spionage, inmenging en desinformatiecampagnes tot cyberaanvallen. Er waren kort voor de verkiezingen de ddos-aanvallen op overheidssites, waarbij servers worden overspoeld met verzoeken om ze onbruikbaar te maken.”
“Onlangs ging het in Roemenië nog een stuk verder. Daar is vastgesteld hoe met duizenden profielen op TikTok is geknoeid, in die mate dat het Grondwettelijk Hof daar de eerste ronde van de verkiezingen heeft geannuleerd.”
“Helaas zit bij ons de sectie georganiseerde misdaad op haar tandvlees. We hebben op het federaal parket vijf magistraten te kort, en dat laat zich vooral voelen op cybercrime, waar we maar twee gespecialiseerde magistraten hebben.”
Richt u zich hiermee tot de regeringsonderhandelaars?
“Ja, die capaciteit moet absoluut omhoog. Die magistraten moeten niet alleen geëncrypteerde communicatienetwerken ontrafelen, zoals gelukt is met Sky ECC, maar ook onderzoek voeren naar cyberaanvallen. Voorlopig houden we het hoofd boven water door samen te werken met de lokale parketten. Maar als we geen gespecialiseerde magistraten kunnen aanwerven, komen we in de problemen.”
Bio
- geboren in 1969 in Brasschaat
- studeerde rechten aan de KU Leuven
- werkte een tijdlang als advocaat
- was substituut-procureur des Konings op het Brussels parket
- stapte in 2002 over naar het federaal parket, waar ze onder meer de sectie antiterrorisme leidde
- kwam in april aan het hoofd van het federaal parket
Bron » De Morgen