Het federaal parket zet een punt achter het Bende-onderzoek, een gerechtelijk onderzoek dat decennialang alle richtingen uitging, maar finaal nergens eindigde. Dat politie en justitie gefaald hebben in dit gruwelijke dossier is een even pijnlijke als ongemakkelijke waarheid.

Over het onderzoek naar de Bende van Nijvel kan veel gezegd worden maar niet dat er niet in gewerkt is geweest. Aan de inzet van mensen en middelen zal het niet gelegen hebben dat er geen resultaat werd geboekt. Al zijn er wel twijfels of er al die jaren altijd en overal even efficiënt gewerkt werd.

Want als er hard gewerkt is, moet ook gezegd worden dat er bij tijd en wijle ook hard tegengewerkt is. In het dossier zijn er tal van voorbeelden te geven van manipulaties en open oorlogen tussen magistraten en politiemensen. Dat laatste ging soms erg ver. Als er nooit een doorbraak kwam in het onderzoek kan je je afvragen of dat iets zegt over het professionalisme van de misdadigers dan wel het gebrek aan professionalisme van de misdaadbestrijders.

Niet vergeten ook dat de feiten zich afspeelden in de jaren 80. Het was een tijd waarbij er geen gebruik werd gemaakt van mobiele telefoons en niet op elke hoek van de straat een camera stond. Het politielandschap zag er helemaal anders uit. Van een geïntegreerde politie was nog geen sprake. België had toen drie politiediensten en er was geregeld sprake van een ware guerre des flics. En ook wetenschappelijk onderzoek was toen niet wat het nu is. Denk alleen nog maar aan de enorme recente evolutie in het DNA-onderzoek.

Hoe dan ook, met het afsluiten van dit dossier, blijven heel veel vragen. Omdat sommigen daar blijkbaar moeilijk mee kunnen leven, worden de antwoorden dan maar zelf ingevuld. Bovendien bevat het dossier van de Bende ook alle ingrediënten om er een fantastisch verhaal mee te construeren.

En allicht vind je in de miljoenen pagina’s wel ergens een naam of element om je verhaal te staven. De toegenomen omvang van het dossier laat ondertussen toe om zowat elke theorie, de een al wat fantasierijker dan de ander, te linken aan een of ander proces-verbaal. ‘Mijnheer Amalgaam’ maakt in zo’n omgeving al snel veel kans om schuldig verklaard te worden door deze of gene.

Maar een link leggen tussen A en B is nog iets anders dan een sluitend juridisch bewijs leveren. Want zelfs mocht het gerechtelijk onderzoek niet zonder meer afgesloten worden, zoals nu gebeurt, en geleid hebben tot een proces, dan nog zou het de vraag geweest zijn of er ook iemand effectief veroordeeld zou worden.

Los van de vraag naar het bewijs is er immers ook nog de procedure. Een beetje procedurepleiter werpt de vraag naar de redelijke termijn op (vier decennia onderzoek …) of de vraag naar de schending van het geheim van het onderzoek (bij de arrestatie in januari 2023 van Robert Beijer in Thailand volgde een cameraploeg de mensen van de federale politie en het federaal parket). En wat als een uitspraak zou gevolgd worden door beroep, cassatie, Europees Hof,…

Neen, een definitieve juridische waarheid, dat zouden we niet meer meemaken, zo veel was eigenlijk al wel langer duidelijk.

Helaas, het valt te vrezen dat de afwezigheid van een proces tegelijk ook de ruimte creëert om fantasten en complotdenkers helemaal los te laten gaan. En als er nu iets is waar het Bendedossier niet vooruit mee geholpen is, is het precies de verdere mythevorming.

Geen ordinaire zware criminaliteit

In alles wat er over de Bende al gezegd en geschreven is, zijn er weliswaar geen definitieve antwoorden te geven, maar kunnen er wel een paar lijnen getrokken worden.

De Bende van Nijvel is eigenlijk een verzamelnaam. Men heeft een aantal feiten aan elkaar gelinkt en toegeschreven aan ‘de’ Bende. In een aantal gevallen zijn daar ook materiële elementen voor. Denk aan wapens die gebruikt werden bij feit A én B én C. In een aantal gevallen leek het er zelfs op dat die materiële bewijzen door de Bende zelf bewust gegeven werden.

Alsof de Bende een visitekaartje wou afgeven en zeggen: het waren wij. Maar het blijft niettemin de vraag of er wel echt één bende achter alle feiten zat.

Die feiten waren overigens erg uiteenlopend. In de perceptie wordt de Bende vooral geassocieerd met drieste overvallen op warenhuizen maar soms werden er ook diefstallen ’s nachts gepleegd, met wisselende buit, of individuen geliquideerd, niet altijd duidelijk om welke reden.

Sommigen opperen de mogelijkheid van diverse bendes die dan mogelijk wel gedirigeerd werden door steeds dezelfde opdrachtgevers. In die hypothese blijven dezelfde vragen, wie en waarom, maar situeren ze zich slechts op een ander niveau.

De feiten van de Bende maken het dus moeilijk er een zuiver crimineel fenomeen in te zien
Anderen zeggen dat men het in het Bendedossier te ver gaan zoeken is. Al zijn er toch een aantal ernstige indicaties die het weinig waarschijnlijk maken dat het hier gaat om ordinaire criminaliteit. De criminele code zegt bijvoorbeeld dat je niet zomaar kinderen doodschiet en dat de buit in verhouding moet staan tot het gepleegde geweld. Het gebeurde in dit dossier wel. Bovendien liet men soms doelbewust sporen achter met het risico op identificatie en strafverzwaring. De feiten van de Bende maken het dus moeilijk er een zuiver crimineel fenomeen in te zien.

Nog een teken: het tipgeld dat destijds door Delhaize werd beloofd, een niet onaardig bedrag van omgerekend 250.000 euro, heeft blijkbaar nooit iemand uit het criminele milieu kunnen verleiden om te praten. Nochtans zijn ze daar verlekkerd op snel geldgewin.

Het is een cynische berekening, maar die 250.000 euro is meer dan de opgetelde buit van alle Bende-overvallen. En toch heeft niemand info gegeven om dan te kunnen cashen. Het ware nochtans makkelijker verdiend dan het uitvoeren van al dat geweld.

Als het geen ordinaire, zeer zware criminaliteit is, wat is het dan wel? Wie had hier baat bij?
Ook de introductie in het Belgische strafrecht van de figuur van de spijtoptant, iemand die in ruil voor bescherming informatie geeft, zorgde er niet voor dat iemand uit zijn criminele schaduw naar de politie stapte om te praten. In Italië bewees het weliswaar omstreden statuut van ‘pentiti’ wel zijn nut in de strijd tegen de maffia.

In ons land is er tot vandaag twee keer met een kroongetuige gewerkt, maar niet in het Bendedossier zoals men gehoopt had. Jammer. Want als er iemand weet wie de Bende is, is het natuurlijk de Bende zelf. Maar niet dus. Ook uit het criminele milieu kwam geen informatie die leidde tot een oplossing.

Als het geen ordinaire, zeer zware criminaliteit is, wat is het dan wel? Wie had hier baat bij? A qui profite le crime? Naast het honderdduizenden pagina’s dikke dossier, is er inmiddels ook al een bibliotheek volgeschreven over de Bende.

Gamma van verklaringen

Wie al die publicaties naast elkaar legt, komt tot een gamma van verklaringen voor het Bendegeweld. Veel van die verklaringen overlappen elkaar.

Men weet het niet. In het beste geval wordt het onderzoek nu toegankelijk voor historici
De bekendste namen die vaak terugkeren zijn die van Bouhouche en Beijer. Het zijn twee ex rijkswachters die het korps moesten verlaten. Ze waren verwikkeld in drugs- en wapenhandel en later ook betrokken bij een roofmoord. Rancune en een rechtsextremistische ideologie zou hun motivatie dan zijn.

Een figuur, geen naam, die haast automatisch geassocieerd wordt met de Bende, is de reus. Dat heeft te maken met de gestalte van een verdachte die bij diverse Bendefeiten zou betrokken zijn. Maar ook op de reus heeft men nooit een naam kunnen kleven.

Extreemrechts wordt ook vaak in verband gebracht met de Bende. Er kunnen verbanden gelegd worden naar rechtsextremistische organisaties als Westland New Post en Front de la Jeunesse en ook enkele sleutelfiguren binnen de rijkswacht die zich groepeerden in de Groep G. Het motief zou ideologisch zijn. Het Bendegeweld moest de zwakte van de staatsinstellingen (politie en justitie) aantonen. Vanuit die logica kon dan vervolgens gewerkt worden aan de versterking van de staat.

In het verlengde hiervan is er de hypothese Gladio/Stay Behind. Dat was een netwerk dat na WO II door inlichtingendiensten van de geallieerden werd opgezet. Dit netwerk had als primaire doelstelling het anticommunisme. Maar sommige auteurs geloven in de piste dat (een afsplitsing van) Gladio zich ook schuldig zou gemaakt hebben aan Bendefeiten. Destabilisering van de staat zou dan het motief moeten zijn. Het creëren van een terreurklimaat opdat justitie- en politiediensten zouden versterkt worden. In dit verband spreekt men ook over de strategie van de spanning.

Wie de feiten in een Belgische politieke context analyseert, verwijst ook naar de figuur van Paul Vanden Boeynants, een ondernemer in de vleesindustrie én ex-premier die rond zich een aantal mensen had verzameld die vragen opriepen.

Van een heel andere orde is de theorie dat de groep Delhaize zou afgeperst worden. Ook het Noord-Franse misdaadmilieu wordt genoemd in deze context, net zoals enkele notoire Belgische figuren uit het criminele milieu als De Staerke en Van Esbroeck.

28 doden en de afwezigheid van antwoorden laten een haast onverdraaglijke stilte na
Maar het kan niet genoeg herhaald worden: het zijn allemaal slechts theorieën. Men weet het niet. In het beste geval wordt het onderzoek nu toegankelijk voor historici en kunnen zij inzichten geven. Eerder gebeurde dat ook in dossiers als de moord op Julien Lahaut (de communistische volksvertegenwoordiger die in augustus 1950 geliquideerd werd) en Patrice Lumumba (de eerste premier van de Republiek Congo die in 1961 mishandeld en vermoord werd).

Het federaal parket laat weten een punt achter het Bende-onderzoek te zetten, een gerechtelijk onderzoek dat decennialang alle richtingen uitging maar finaal dus nergens eindigde.

Dat is erg pijnlijk voor alle slachtoffers en nabestaanden. 28 doden en de afwezigheid van antwoorden laten een haast onverdraaglijke stilte na. Maar ook de hele samenleving lijdt. Terugblikkend op heel deze criminele historie, kan je niet anders dan concluderen dat politie en justitie hebben gefaald in een van de gruwelijkste dossiers in de geschiedenis van België. Die even pijnlijke als ongemakkelijke waarheid is er wel.

Bron » VRT Nieuws | Dirk Leestmans