Met ‘Het archief van Walter – De onderzoeksjournalist, de historica en de waarheid’ neemt historica Klaartje Schrijvers de lezers mee naar een universum dat in internettijden bijna prehistorisch klinkt. Toch is het allemaal niet zo lang geleden. Wat onderzoeksjournalist Walter De Bock tussen 1966 en 2002 presteerde was uniek. Zijn werk houdt belangrijke lessen in voor de journalisten (de echte) van de toekomst.

Klaartje Schrijvers stootte tijdens haar doctoraatsstudie over “hoe in de 20ste eeuw een welbepaalde elite achter de schermen van de politiek streefde naar een rechts Europa” op het archief van een zekere Walter De Bock. Deze journalist schreef van de jaren 1970 tot 2002 talrijke artikels en publiceerde boeken o.a. over de moord op PS-politicus André Cools, over de Bende van Nijvel en het Agustaschandaal, over betrokkenheid bij drugshandel van de Brusselse politie, maar vooral over extreemrechts, Vlaams en Franstalig. Hij publiceerde ook over minder bekende historische zaken van politieke en financiële corruptie, over het Belgisch aandeel in het VS-corruptieschandaal Iran-gate, over de ontvoering van Congolees politicus Moïse Tsjombé.

Schrijvers contacteerde hem en vond een verwarde mens, die door de eerste symptomen van vroege dementie zijn voornaamste werkinstrument aan het verliezen was, zijn geheugen, zijn enorme dossierkennis en uiteraard zijn archief, dat in pré-internettijden uitsluitend een papieren archief was. Hij begon zichzelf in dat archief te verliezen. Een paar jaar na hun eerste ontmoeting, op 20 november 2007, stierf Walter aan zijn ziekte. Hij werd amper 61 jaar.

Zij was vooral geïnteresseerd in de kennis die Walter De Bock had vergaard over de Belgische economische elite. “Zowel in het communisme als in het algemeen stemrecht zag deze elite zich geconfronteerd met de uitholling van zijn invloed en macht. De leden ervan deelden daarom ook een fundamenteel wantrouwen ten aanzien van de parlementaire democratie.”

Extreemrechts in hogere kringen

In Walters archief vond Schrijvers een overvloed van namen met een aantal gemeenschappelijke kenmerken, die hen van het hedendaagse extreemrechts onderscheiden. Zij hadden hun wortels niet in de collaboratie maar net in het verzet tegen de Duitse bezetter. Daar waren ze echter niet actief om in België de democratie te herstellen na de oorlog, integendeel. Zij waren overtuigde aanhangers van een sterke monarchie met politieke macht (en onder meer rabiate tegenstanders van gelijke rechten voor de vrouw, wat ze consequent toepasten, hun organisaties lieten geen vrouwelijke leden toe).

Schrijvers lost de toenemende beperking van Walter De Bock op met haar eigen onderzoek van zijn enorme archief. Daar vindt ze namen van personen en van organisaties, zoals de Académie Européenne de Sciences Politiques. Een vaste waarde in dat archief is het politiek-ideologische netwerk rond voormalig minister van Defensie (1972-1979) en eerste minister (1966-1968, 1978-1979) Paul Vanden Boeynants, beter bekend als VDB. Het lijkt al zo lang geleden, maar ooit was de partij van deze man oppermachtig in België. De huidige CdH is nu nog een schijntje van wat ooit de PSC was, de Franstalige tegenhanger van de CVP (nu CD&V).

De meedogenloze megalomanie van VDB merk je nog elke dag in het desolate landschap rond Brussel-Noord, waar hele volkswijken werden platgegooid voor zijn protserig ‘Manhattan‘. Zijn wolkenkrabbers raakten nooit verkocht en VDB plaatste er dan maar de ministeries in, die daarvoor hun eigen gebouwen leeg lieten staan. Zijn bevriende bouwpromotoren werden stinkend rijk …

Fysieke archieven

Walter De Bock blijkt tijdens zijn goede momenten een uitmuntende verteller, wat niet direct bleek uit zijn artikels en boeken. “Waarom Walter zijn onderzoek niet opschreef zoals hij het vertelde? Walter schreef inderdaad gortdroge artikels en eigenlijk vond hij het schrijven een verplichte corvee.” Voor hem was de publicatie slechts het noodzakelijke eindpunt. Waar het echt om ging was het onderzoek zelf, naar de waarheid achter de schijn, achter de persconferenties (die hij haatte en minachtte).

Walter daarover: “De media moeten ten dienste staan van de burgers en niet van de machthebbers. De democratie kan niet zonder integere journalisten die elke schatplichtigheid durven af te wijzen en die vanuit een meer democratische bewogenheid altijd kritisch blijven.” Actueler en kritischer over de huidige gang van zaken in de media kan niet. De Van Thillos van 2020 denken er anders over.

Klaartje Schrijvers bewondert, maar blijft kritisch. De Bock maakte immers ook fouten. Hij vergaloppeerde zich soms in zijn enthousiasme. De Bock gebruikt lekken, mispakt zich daar soms bij, maar is zich over het algemeen goed bewust van het gevaar van ‘gelekte informatie’. Wie heeft er baat bij dat dit lekt? Geheime documenten zijn soms meer revelerend door wat er niet in staat. Dit waren de hoogdagen van de Koude Oorlog, toen elke vorm van politieke dissidentie werd weggezet als pro-Sovjet-propaganda. De Bock was een man van links, maar was volkomen partijloos en erkende in zijn werk geen ideologische grenzen. Of corruptie van links of rechts kwam, het maakte hem niet uit. Alleen de waarheid telde.

Talrijke organisaties en individuen passeren de revue. Anticommunisme ging vlot samen met misprijzen voor algemeen stemrecht, voor apartheid in Zuid-Afrika en voor het zionisme in Israël. Het anticommunisme is na 1989 overgegaan in de haat voor de islam, het Midden-Oosten, “zeg maar de hele Arabische wereld”. Niets is echter zo eenvoudig. “Deze geschiedenis is zoveel complexer dan dat.”

Geld en macht

Uiteindelijk draait het allemaal om geld, en om macht. “Economische belangen doorkruisen onvermijdelijk de politieke idealen.” Niemand symboliseerde die dubbelzinnigheid beter dan VDB. Als politicus was hij een rabiaat anticommunist en Sovjethater. Het belette hem niet om van zijn status als minister van Defensie lucratieve deals te sluiten voor zijn vleesbedrijf in Bulgarije en andere communistische dictaturen.

Zijn Centre Politique des Indépendants en Cadres Chrétiens (CEPIC) zag “een feodale maatschappelijke ordening als ideaal. Men moest leven in overeenstemming met de orde waarin men geboren was: de orde van de heren, die van de lijfeigenen en die van de ambachten. Er bestond geen enkele mogelijkheid om van de ene stand naar de andere over te gaan”. VDB zou zich goed hebben verstaan met Steve Bannon …

In 1997 was zijn rijk grotendeels voorbij. In een interview werd hij geconfronteerd met het extreemrechtse karakter van CEPIC, zoals De Bock dat had aangetoond. Zijn repliek is tijdloos: “Als ge iedereen extreemrechts noemt die in de tijd van de oprichting van het CEPIC vond dat er teveel belastingen werden betaald en dat er teveel ambtenaren waren, dan was 80 procent van de bevolking extreemrechts.” Extreemrechts én neoliberaal, een Siamese tweeling.

Politiek en bedrijfsleven

“Net dat was Walters credo, namelijk dat politiek en bedrijfsleven onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.” Kan zo vandaag opnieuw geschreven worden. De Bock deed wat de overheidsdiensten, de Staatsveiligheid op kop, niet deden, de corruptie en het machtsmisbruik in de kringen van de machthebbers onderzoeken en vervolgen. De archieven van de Staatsveiligheid puilen uit van informatie over elke vorm van communistische actie, echte maar vooral vermeende. Wat daarentegen volledig ontbreekt, is enig onderzoek naar anticommunistische actie.

“Nochtans is het anticommunisme in België verantwoordelijk voor enkele van de meest ingrijpende en spannendste bladzijden uit de Belgische geschiedenis. De afwezigheid van sporen daarvan is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk.” Zo zijn de politieke moorden op Julien Lahaut in 1950 en de moord op Patrice Lumumba in 1961 nog altijd gehuld in mysterie.

Censuur heeft vele vormen

Zeer leerrijk zijn Schrijvers’ observaties over vormen van censuur. “Een veel voorkomende manier is de zwarte doorhaling zodat de tekst onleesbaar is … Een andere manier is het document botweg vervalsen … Ook het uitvinden van documenten is een vorm van censuur.” Vervang papieren documenten door websites op het internet en het klopt nog steeds. “Je kunt ook helemaal niets archiveren over een bepaalde groep of over een bepaalde gebeurtenis en zo … de indruk wekken dat die groep nooit bestaan heeft en dat die gebeurtenis nooit heeft plaatsgevonden.”

Schrijvers ondervindt tijdens haar opzoekingswerk zelf de vooroordelen die De Bock moest trotseren. “De verbetenheid waarmee het archief van Walter in vraag werd gesteld, was opmerkelijk.”

Er staat nog veel meer in dit boek, over de Bende van Nijvel bijvoorbeeld, over Walters onderzoek naar louche wapendeals met buitenlandse regimes, steun aan de apartheid in Zuid-Afrika. Soms is het wat anekdotisch, voor de jongere lezers had er misschien wat meer historische context bij gemogen, maar al bij al is dit een fascinerend boek, over een journalist en een tijd die voorbij lijkt, maar in feite actueler dan ooit is.

Schrijvers neemt de lezers verder nog mee naar haar eigen onderzoek, naar de archieven van de CIA in de VS en neemt afscheid van Walter. Zijn laatste dossier was de corruptiezaak van Tractebel voor exploitatie van gaspijplijnen in Kazachstan. “Gigantische sommen zwart geld die aan de Belgische fiscus werden onttrokken. Het duurde nog tot in 2017 voor de zaak effectief werd afgehandeld.” Tien jaar na zijn overlijden. ‘Het archief van Walter – De onderzoeksjournalist, de historica en de waarheid‘ is een waardig eerbetoon aan een echte journalist. Verplichte literatuur, niet alleen voor journalisten-in-spe maar voor iedereen.

Klaartje Schrijvers. Het archief van Walter – De onderzoeksjournalist, de historica en de waarheid. EPO, Antwerpen 2020. ISBN 9789462672017

Bron » De Wereld Morgen | Lode Vanoost